کشف هزاران قطعه سفال لعابدار در اطراف تخت جمشید

به گزارش ایلنا، برنامه این فصل به سرپرستی مشترک باستان شناسان دوره هخامنشی، علیرضا عسکری چاوردی (عضو هیات علمی بخش تاریخ و باستان شناسی دانشگاه شیراز) و پروفسور پی یر فرانچسکو کالیری (از بخش باستان شناسی دانشگاه بولونیا ایتالیا) با مشارکت دانشجویان هر دو دانشگاه و با حمایت و مدیریت پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه، معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور، اداره کل میراث فرهنگی استان فارس و پایگاه میراث جهانی تخت جمشید انجام شد.

علیرضا عسکری چاوردی (سرپرست هیات کاوش ایرانی) با اعلام این خبر گفت: این برنامه پژوهشی با عنوان از کاخ تا شهر در واقع اقدام پژوهشی مشترکی است که به صورت چند رشته‌ای تعریف شده است.

او گفت: بکارگیری روش‌های دقیق باستان شناسی و تخصص‌های مرتبط نظیر مطالعات آب و هواشناسی کهن، زیست باستان شناسی، استخوان باستان شناسی، استفاده از انواع آزمایش‌ها در خصوص مواد آلی و کانی مکشوفه و بکارگیری فنون پیشرفته مطالعات ژئوفیزیک و نقشه برداری از ویژگی‌های علمی این برنامه است.  این درحالی است که تمام یافته و داده‌های حاصل از این مطالعات در سیستم‌های علمی طبقه بندی و در انواع بانک‌های اطلاعاتی مورد استفاده و ارزیابی قرار می‌گیرد.        

عسکری چاوردی با بیان اینکه تاکنون هشت فصل کاوش باستان شناسی در شهر پارسه تخت جمشید به سرپرستی این گروه مشترک انجام شده و ده‌ها مقاله پژوهشی، برگزاری سمینارهای بین المللی و پایان نامه‌های دانشجویی و سه جلد کتاب حاصل این مطالعات است ادامه داد: این کاوش‌ها زمانی مورد توجه بیشتر دانشگاه‌ها و مراکز علمی بین المللی جهان واقع شد که در فصل ششم کاوش باستان شناسی هیات مشترک ایرانی- ایتالیایی با پیدا شدن کتیبه میخی بابلی یکی از مهمترین ابهامات تاریخی دوره هخامنشی پارسه تخت جمشید روشن شد. با کشف کتیبه بابلی مشخص شد که بنای موجود در ویرانه‌های تل آجری دروازه بوده است. در واقع متن کلمه بابلی حک شده در زمینه آجر لعابدار از "دروازه" نام برده است.

به گفته او، در فصل‌های پیشین کاوش بخش دیگری از  همین کتیبه کشف شد که در آن کتیبه خط میخی فارسی باستان نیز از کلمه شارو به معنی شاه نام برده شده بود. بدلیل اینکه بنای مکشوفه در قرن ششم قبل از میلاد بنا شده بود، این بنا پس از ویرانی، طی ۲۵ قرن به تلی از آوار هزاران قطعه آجر تبدیل شده است. در طی این سده‌ها، کتیبه‌هایی که در راهروی مرکزی این بنا وجود داشته فروریخته و در آوار ساختمان پراکنده شده است.

آنطور که سرپرست هیات کاوش اعلام کرد: این ساختمان بنای چهارگوش است که ابعاد هر ضلع آن حدود ۴۰ متر در محور شمالی جنوبی و ۳۰ متر در محور شرقی – غربی بوده است. دیوارهای قطور این ساختمان به ضخامت حدود ۱۰ تا ۱۲ متر، دور تا دور اتاقی مستطیل شکل به ابعاد ۴۰ متر مربع در مرکز مجموعه فرا می‌گرفته که این اتاق مرکزی با راهرویی به عرض ۵ متر در دو ضلع جنوب شرقی و شمال غربی به بیرون باز می‌شده است. در واقع می توان گفت چشم انداز بنای تل آجری با شناسایی سازه های معماری یک بنای بزرگ با نام و نشان کتیبه‌ای که از دروازه نام می‌برد، روشن شد.

او گفت: محور ارتباطی این دروازه در فاصله ۳۶۰ متری جنوب آن یعنی در محوطه تل فیروزی ۵ کشف شد که در آنجا کاخی بزرگ به ابعاد ۵۵ در ۶۰ متر وجود دارد. محدوده بین دروازه تل آجری و هم کاخ مکشوفه اخیر را پردیس‌هایی فرا گرفته بود که امروزه بخشی از سازه‌های آبرسانی این پردیس در محل وجود دارد و هم اطلاعات حاصل از بررسی ژئوفیزیک وجود باغ‌ها و سیستم‌های آبرسانی این قسمت را تایید کرده است.

به گفته او، تاکنون صدها قطعه آجر لعابدار رنگین از این بنا بدست آمد که بخش عمده‌ای از این آجرهای لعاب دار مزیّن به انواع نقوش ترکیبی حیوانات بالدار هستند. تصاویر برجسته موجود در این آجرهای لعابدار در بیشتر موارد تصاویر ترکیبی از حیوانات اسطوره‌ای ایران باستان در سبک و سنّت هنر جنوب غرب ایران شوش و بین النهرین در هزاره اول ق.م است. تمام بدنه بیرونی و راهروی بزرگ بنای دروازه این بخش از شهر پارسه به آجرهای لعابدار رنگین مزیّن بوده است و در ساخت این دروازه هزاران قطعه آجر هر کدام به ابعاد ۳۳ در ۳۳ به ضخامت ۱۱ سانتی متر بکار رفته است.  این بنای بزرگ پس از دوره هخامنشی به تلی از خاک تبدیل شده به گونه‌ای که امروزه ساکنان محلی آن را تل آجری نام نهاده‌اند.

سرپرست هیات کاوش ایرانی گفت: با توجه به وجود تعداد ۱۲ بنای باستانی دوره هخامنشی در این بخش از حریم تخت جمشید به احتمال به دلیل وجود مشابهت زیاد بین آجرهای لعابدار مکشوفه از بنای دروازه مکشوفه جدید با نقوش اسطوره‌های بین النهرین و به ویژه دروازه ایشتار در بابل بین النهرین و هم مشابهت نزدیک پلان کاخ بزرگ مکشوفه در فیروزی ۵، به نظر می‌رسد این بخش از شهر پارسه در دوره‌های آغازین عصر هخامنشی به احتمال در دوره کوروش بزرگ و یا کمبوجیه بنا شده است. یعنی اینکه در امتداد محور بناهای تخت گوهر، کاخ‌ها و محوطه‌های باستانی همجوار آن و پردیس‌های محور ارتباطی تختگاه تخت جمشید، این بخش شهر پارسه دارای دروازه بوده است. البته وجود این دروازه می‌تواند به تبع وجود دروازه‌های آغازین عصر هخامنشی در بابل (۵۸۰ ق.م) و پاسارگاد(۵۵۹-۵۲۹ ق.م)، با اتکاء به نتیجه تاریخ گذاری مطلق کربن ۱۴، روند تاریخی بنا بدین گونه مطرح شود که با کشف این دروازه، خلاء تاریخی شهر پارسه به ویژه در دوره کوروش(۵۵۹-۵۲۹ پ.م) و کمبوجیه(۵۲۹-۵۲۱ پ.م) پیش از به قدرت رسیدن داریوش در سال ۵۲۱ پیش از میلاد روشن می‌شود.      

عسکری سرپرست ایرانی کاوش ادامه داد: ما نیز همانند برخی از محققان پیشین تصور می‌کنیم که ناحیه باغ فیروزی به طور کامل بخشی از شهری بود که به اقامتگاه سلطنتی در تخت جمشید مرتبط بوده است. بقایای استقرار هخامنشی در نزدیکی روستای فیروزی به مرور توسط باستان شناسانی مورد توجه قرار گرفت و نواحی اطراف تختگاه به منظور مکان یابی جایگاه مقدس سلطنتی درون محدوده وسیع¬تر شهر بررسی  شد.

او تاکید کرد: نتایج کاوش‌های این فصل در تکمیل مطالعات پیشین و برنامه ریزی جامع برای حفاظت و مرمت دروازه مکشوفه انجام شد و هدف طرح پلان حفاظت و مرمت جامع این دروازه بود که خوشبختانه بخشی از اهداف مرمت محقق شد. برنامه مطالعات و مرمت دروازه تل آجری در چارچوب تفاهم نامه‌های بین المللی بین محوطه میراث جهانی تخت جمشید، پژوهشگاه میراث فرهنگی و موسسه ایزمئو ایتالیا با همکاری پژوهشکده  باستان شناسی و پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه سازمان، معاونت میراث فرهنگی کشور، اداره کل امور پایگاههای میراث جهانی سازمان، دانشگاه بولونیا و دانشگاه شیراز و همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان فارس ادامه خواهد یافت.