کودتای نرم در پاکستان؛ سلطه آشکار ارتش و ظهور «مدل منیر»
ژنرال عاصم منیر، فرمانده ارتش پاکستان، اکنون قدرت واقعی کشور را در دست دارد. نهادهای مدنی عملاً فاقد قدرت و تنها جنبه صوری دارند و مدل حکومتی جدید موسوم به «مدل منیر» ارتش را محور اصلی تصمیم‌گیری‌ها کرده است.
به گزارش ایلنا، نشریه «فارن افرز» در گزارشی مفصل به انتقال واقعی قدرت در پاکستان پرداخته و از شکل‌گیری یک کودتای نرم خبر داده است؛ تحولی که طی آن ارتش، بدون اعلام رسمی کودتا، عملاً کنترل سیاست، اقتصاد و دیپلماسی کشور را در دست گرفته و نهادهای مدنی صرفاً جنبه صوری و نمایشی دارند.
بر اساس این گزارش، ژنرال عاصم منیر، فرمانده ارتش، محور تصمیم‌گیری‌های کلیدی کشور شده و مدلی نوین از حکومت، موسوم به «مدل منیر»، شکل گرفته است که در آن ارتش به صورت علنی و رسمی در کنار دولت‌های مدنی عمل می‌کند و نقش نهادهای مدنی صرفا نمایشی و ظاهری است.
دیدار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و اشاره هم‌زمان به شهباز شریف و ژنرال عاصم منیر، نشان‌دهنده نفوذ واقعی ارتش و ژنرال منیر در عرصه سیاست پاکستان است. این اقدام ترامپ به وضوح تأیید کرد که قدرت واقعی کشور در دست ارتش قرار دارد، در حالی که نخست‌وزیر صرفا نقش صوری و نمادین دولت را بر عهده دارد.
پاکستان از زمان استقلال تاکنون بارها میان حکومت‌های مدنی و نظامی نوسان داشته است. آخرین کودتای نظامی کلاسیک در سال ۱۹۹۹ رخ داد که طی آن پرویز مشرف، نخست‌وزیر وقت نواز شریف را سرنگون کرد. پس از بازگشت حکومت مدنی در سال ۲۰۰۸، دولت‌های مدنی متوالی تا حدی استقلال عمل داشتند، اما هم‌اکنون، بدون هیچ کودتای آشکار، ارتش کنترل واقعی کشور را در دست گرفته و نقش دولت مدنی صرفا صوری و نمایشی است.
«مدل منیر»، بازتولید قدرت ارتش در ساختار رسمی کشور است. ارتش دیگر از پشت پرده عمل نمی‌کند بلکه علنا در سیاست‌گذاری، دیپلماسی و اقتصاد مشارکت دارد و کنترل سنتی خود بر امنیت و اطلاعات را حفظ می‌کند. قانون اساسی نیز این وضعیت را رسمیت بخشیده و ژنرال منیر ریاست تمامی شاخه‌های نیروهای مسلح را بر عهده دارد، مصونیت قانونی مادام‌العمر دریافت کرده و دوره ریاست پنج ساله او قابل تمدید است.
خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، این ساختار قدرت را «ترکیبی» توصیف و تأکید کرده است که تقسیم رسمی قدرت میان ارتش و دولت مدنی نتایج قابل توجهی به همراه داشته است. به گفته او، پاکستان طی یک سال گذشته و تحت رهبری ژنرال منیر موفق به دریافت وام‌های جدید از صندوق بین‌المللی پول، احیای روابط با آمریکا و چین و بازگشایی کانال‌های ارتباطی با کشورهای خلیج‌فارس شده است. همچنین، «شورای تسهیل سرمایه‌گذاری» به ابزاری کلیدی برای سرعت بخشیدن به سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه پروژه‌های استراتژیک تبدیل شده است.
با قدرت علنی ارتش، ژنرال‌ها دیگر نمی‌توانند شکست‌ها را به گردن دولت‌های مدنی بیندازند و مسئول نتایج موفقیت‌ها و ناکامی‌ها خواهند بود.
در سال ۲۰۲۲، عمران خان از نخست‌وزیری برکنار شد و دولت جدید شهباز شریف عملا بر حمایت کامل ارتش تکیه داشت. انتخابات فوریه ۲۰۲۴ نیز این روند را تأیید کرد؛ حزب خان رسما از شرکت در انتخابات منع شد، و کاندیداهای آن به صورت مستقل شرکت کردند اما نتوانستند دولت تشکیل دهند. ارتش با کنترل نهادهای امنیتی و قضایی، ائتلاف‌ها و حوزه‌های صلاحیت مدنی را مدیریت می‌کند.
گزارش فارن افرز همچنین به جنگ کوتاه با هند در سال ۲۰۲۵ اشاره دارد؛ در این جریان، آمریکا برای پایان دادن به درگیری مستقیما با ژنرال منیر مذاکره کرد که نشان‌دهنده سلطه ارتش پاکستان بر تصمیمات جنگ و صلح است. پس از آن، دیپلماسی اقتصادی و سرمایه‌گذاری تحت هدایت منیر شکل گرفت و توافق‌های مهمی با آمریکا و کشورهای منطقه به امضا رسید.
مهم‌ترین نکته، تبدیل «دست پنهان» ارتش به «دست آشکار» است. ارتش اکنون قدرت خود را علنی کرده، در سیاست‌گذاری و اقتصاد نقش‌آفرینی می‌کند و دسترسی به نهادهای مدنی صرفا برای مشروعیت صوری باقی مانده است. این روند، ضمن تثبیت سلطه ارتش، ریسک‌هایی هم دارد؛ تمرکز قدرت می‌تواند باعث تضعیف نهادهای مدنی، کاهش نظارت و آسیب‌پذیری ساختار حکومتی در بحران‌ها شود.
در نهایت، «مدل منیر» نشان می‌دهد که ارتش پاکستان نه تنها بازیگر پنهان نیست، بلکه هدایت کشور، سیاست خارجی، اقتصاد و سرمایه‌گذاری را مستقیما در دست دارد و نهادهای مدنی صرفا پوششی برای مشروعیت ظاهری هستند.
