ایلنا از فارس گزارش می دهد؛
میراث زندیه زیر آوار بیتوجهی/ تاریخ شیراز تَرک برداشت/ فعال میراث فرهنگی: گرمابه وکیل نیازمند مرمت فوری است
معاون میراث فرهنگی فارس: کمبود اعتبار عامل اصلی تأخیر در مرمت حمام وکیل است
نشانههای فرسودگی در برخی از شاخصترین بناهای تاریخی شیراز، بیش از همیشه خودنمایی میکند؛ بناهایی که نه تنها مقصد بازدید گردشگران، بلکه ستونهای هویت تاریخی و فرهنگی ایران به شمار میآیند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، گرمابه وکیل، موزه پارس و ارگ کریمخانی، هر یک روایتگر بخشی از شکوه تاریخاند، اما امروز با آسیبهایی روبهرو هستند که نمیتوان آنها را صرفاً به گذر زمان نسبت داد یا نادیده گرفت.
آنچه این وضعیت را نگرانکنندهتر میکند، تکرار یک چرخه آشنا در حوزه میراث فرهنگی است؛ گسترهای وسیع از آثار ارزشمند و منابع محدود و ناکافی.
استان فارس با صدها اثر تاریخی ثبتشده، عملاً یک موزه روباز است و حفاظت از این گنجینهها نیازمند برنامهریزی پایدار، اعتبارات متناسب و تقسیم مسئولیت میان نهادهای مختلف است. در غیاب این الزامات، هر ترک دیوار و هر ریزش گچ، به نشانهای از فرسایش تدریجی حافظه تاریخی بدل میشود.
به گفته کارشناسان مرمتهای مقطعی و واکنشی، جایگزین حفاظت مستمر و اصولی نمیشود و ادامه این روند، آسیبهای جبرانناپذیری به سرمایههای تاریخی کشور وارد خواهد کرد.
با نزدیک شدن ایام پر بازدید، این موضوع از مسئلهای تخصصی به دغدغهای عمومی بدل شده است. بناهایی که تصویر نخستین شیراز را در ذهن بازدیدکنندگان شکل میدهند، اکنون خود نیازمند توجه فوریاند.
گرمابه وکیل نیازمند مرمت فوری است
کنشگر و فعال میراث فرهنگی استان فارس با تأکید بر اینکه یادمانهای تاریخی و فرهنگی نشانههای هویتی و شناسنامه زنده و غرورآمیز کشور و مردم هستند، گفت: نگهداری و حفاظت از این آثار امری بایسته، ضروری و یک تکلیف قانونی است.
سیاوش آریا در گفت و گو با ایلنا با اشاره به مسئولیت قانونی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در سرپرستی و حفاظت از یادمانهای تاریخی، فرهنگی و ملی اظهار کرد: با وجود این مسئولیت، نمیتوان انتظار داشت وزارت میراث فرهنگی که با کمبود شدید بودجه و نیروی انسانی روبهروست، به تنهایی از عهده مرمت و حفاظت همه یادمانهای تاریخی و فرهنگی کشور برآید؛ چراکه نگهداری، حفاظت و مرمت این آثار بسیار هزینهبر است و نهتنها با بودجههای اندک موجود همخوانی ندارد، بلکه در بسیاری موارد دارای تراز منفی است.
وی افزود: به بیان روشنتر، با وضعیت کنونی بودجه وزارت میراث فرهنگی، امکان حفاظت، نگهداری و مرمت یادمانهای تاریخی و فرهنگی وجود ندارد. هزینههای مرمت بسیار بالاست و این وزارتخانه به تنهایی توان پاسخگویی به این حجم از مسئولیت را ندارد؛ از این رو سایر نهادهای فرهنگی همچون شهرداریها، فرمانداریها و استانداریها که از بودجههای قابلملاحظهتری برخوردارند، باید در حفاظت و نگهداری از یادمانهای تاریخی و فرهنگی کشور مشارکت و همکاری جدی داشته باشند.
این کنشگر میراث فرهنگی با اشاره به مفهوم «ثبت ملی» آثار تاریخی تصریح کرد: پسوند «ملی» به این معناست که این یادمانها متعلق به همه مردم و نهادهاست و همگان باید در حفاظت و نگهداری از آنها سهیم باشند. همچنین نمایندگان مجلس شورای اسلامی باید راهکاری ریشهای برای پاسداری از یادمانهای تاریخی و ملی بیندیشند و مهمتر از همه، وضعیت بودجه بسیار اندک وزارت میراث فرهنگی را به شکل جدی تقویت کنند؛ در غیر این صورت، حفاظت و نگهداری از آثار تاریخی با امکانات کنونی، بیشتر به یک شوخی شباهت دارد.
آریا با اشاره به تجربه نزدیک به دو دهه فعالیت میدانی و پژوهشی در حوزه میراث فرهنگی گفت: به عنوان کنشگر و پژوهشگر این حوزه که به صورت روزانه با مسائل و چالشهای میراث فرهنگی درگیر هستم، راهاندازی و فعالسازی صندوق نیکوکاران یا خیرین میراث فرهنگی را ضروری میدانم. هرچند این صندوق در سال گذشته راهاندازی شده، اما برای عموم مردم ناشناخته است و تاکنون تبلیغ مؤثری برای آن در رسانهها، بهویژه رسانه ملی، انجام نشده است. تا زمانی که مردم و دولت به صورت جدی پای کار نیایند، حفاظت و نگهداری از یادمانهای تاریخی و ملی محقق نخواهد شد.
وی ادامه داد: این موضوع باید از سطح شعار، بخشنامه و کاغذبازی اداری خارج شده و به بطن جامعه و زندگی مردم وارد شود تا به نتیجه برسد. همچنین لازم است مشوقهایی برای نیکوکاران حوزه میراث فرهنگی در نظر گرفته شود؛ مشابه آنچه برای خیرین ساخت مسجد، امامزاده و مدرسه وجود دارد.
کنشگر میراث فرهنگی فارس در بخش دیگری از سخنان خود به وضعیت نامناسب برخی بناهای شاخص شیراز اشاره کرد و گفت: وضعیت گرمابه وکیل، موزه پارس یا عمارت کلاهفرنگی زندیه و حتی ارگ کریمخانی مناسب نیست. بخشهای زیادی از این بناها، بهویژه گرمابه وکیل و موزه پارس، دچار فرسودگی شدهاند؛ ترکها و شکافها در بناها نمایان است و بخشهایی از گچبریها دچار تورم شده و در حال ریزش هستند که این شرایط، نیازمند مرمت و استحکامبخشی فوری است.
آریا با تأکید بر نزدیکی ایام نوروز و حضور گسترده مسافران و گردشگران در شیراز خاطرنشان کرد: ضروری است هرچه سریعتر اقدامات مرمتی در گرمابه وکیل و موزه پارس آغاز شود تا از تشدید آسیبها جلوگیری شده و شأن تاریخی و فرهنگی این آثار ارزشمند حفظ شود.
کمبود اعتبار عامل اصلی تأخیر در مرمت حمام وکیل است
معاون میراث فرهنگی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان فارس با اشاره به وضعیت نامناسب حمام تاریخی وکیل شیراز، دلیل اصلی عدم اجرای مرمت اساسی این بنای شاخص را کمبود شدید اعتبارات دانست و تأکید کرد: برنامه، توان فنی و اراده برای مرمت وجود دارد، اما اعتبارات اندک پاسخگوی حجم بالای نیازهای حفاظتی نیست.
صادق زارع در گفت و گو با ایلنا در توضیح وضعیت فعلی حمام وکیل اظهار کرد: شرایط فعلی بنا از نظر رطوبتزدگی دیوارها و ریزش گچها مناسب نیست و با توجه به بازدیدهای متعدد گردشگران، این وضعیت از نظر وجهه فرهنگی و تاریخی قابل قبول نیست. با این حال، دلیل اصلی اجرا نشدن مرمت، محدودیت منابع مالی است؛ چرا که اگر اعتبار کافی وجود داشته باشد، هم برنامه اجرایی مشخص است و هم توان فنی برای انجام کار فراهم است.
وی تصریح کرد: این موضوع به معنای نبود پیگیری نیست. در این خصوص از محل مسئولیتهای اجتماعی وزارت نفت پیگیریهایی انجام شده و اعتبارات مشخصی نیز به تصویب رسیده است. همچنین سهم ادارهکل میراث فرهنگی فارس در قالب مشارکت مالی پروژه از سطوح مختلف استانی، از استانداری تا سازمان برنامه و بودجه، پیگیری شده است تا این سهم تأمین و در کنار اعتبارات مصوب نفت قرار گیرد.
معاون میراث فرهنگی فارس با اشاره به سازوکار تأمین این اعتبارات گفت: وزارت نفت اعتباری را از محل مسئولیت اجتماعی به صورت خالص پرداخت میکند، اما دستگاه متولی نیز باید سهم مشارکتی خود را تأمین کند. این سهم با توجه به هزینههایی مانند مالیات بر ارزش افزوده، بیمه قراردادها و تعدیلها، برای ادارهکلی که با اعتبارات محدود مواجه است، چالشبرانگیز بوده است. با این حال، طی ماههای اخیر جلسات متعددی برگزار شده و به نتایج نسبتاً خوبی رسیدهایم و امیدواریم با کمک استان، این مشکل برطرف شود.
زارع تصریح کرد: مجموعه زندیه از جمله حمام وکیل، ارگ کریمخانی و دیوانخانه از پروژههای اولویتدار ماست. برای حمام وکیل برنامه مرمتی تهیه شده و پیشبینی شده است که پس از نهایی شدن اعتبارات، فرآیند مناقصه برگزار و عملیات اجرایی آغاز شود. همچنین در نظر داریم بخشهایی از حمام، از جمله فضاهای جانبی، احیا شود تا دوباره در چرخه بازدید گردشگران و استفاده عموم مردم قرار گیرد.
وی با اشاره به وضعیت کلی آثار تاریخی استان فارس گفت: استان فارس به مثابه یک موزه باز است و ۲۳۲ اثر ثبت ملی دارد که بخش عمدهای از آنها بناهای تاریخی هستند و همگی نیازمند حفاظت و مرمت مستمرند. ماهیت مرمت بناهای تاریخی به گونهای است که یک فرآیند دائمی و پیوسته محسوب میشود و منابع فعلی به هیچوجه پاسخگوی این حجم از مسئولیت نیست.
معاون میراث فرهنگی فارس خاطرنشان کرد: متولی بودن میراث فرهنگی به این معنا نیست که همه هزینهها باید از محل اعتبارات این ادارهکل تأمین شود. بر اساس قوانین موجود، بناهای تاریخی که در اختیار دستگاههای دولتی و نهادها هستند، مکلفاند از محل اعتبارات خود نسبت به نگهداری و مرمت آنها اقدام کنند و نقش میراث فرهنگی در این موارد، نظارتی است. بسیاری از آثار تاریخی در اختیار دستگاههایی مانند اوقاف، شهرداریها، راه و شهرسازی، آموزش و پرورش و دانشگاههاست و انتظار میرود این دستگاهها به تکالیف قانونی خود عمل کنند.
زارع در پاسخ به نگرانیها درباره تأثیر کمبود مرمت بر جایگاه جهانی آثار تاریخی، گفت: موضوعی مبنی بر خروج آثار فارس از فهرستهای جهانی یا عقبماندن از ثبت یونسکو به دلیل مرمت مطرح نیست، چرا که اساساً پروندهای فعال در این زمینه که به دلیل مرمت متوقف شده باشد، وجود ندارد و روند تشکیل و تکمیل پروندهها در اختیار وزارتخانه است.
وی درباره وضعیت مرمت آرامگاه کوروش نیز اظهار کرد: مرمت این اثر یک فرآیند کاملاً تخصصی و مستمر است که با دقت و ظرافت بالا و تحت نظر شورای فنی استان در حال انجام است. نمیتوان زمان دقیقی برای پایان آن اعلام کرد، اما پیشبینی میشود تا پیش از عید، ساماندهی مناسبی انجام شود و در صورت نیاز، مراحل بعدی مرمت نیز ادامه یابد.
