استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در گفت‌وگو با ایلنا:
بی‌شناسنامه‌ها و برخی فرودستان یارانه نمی‌گیرند/ دولت در حذف یارانه خطا نکند
حسین راغفر گفت: برای گروه‌های پایین درآمدی، یارانه بسیار مهم‌تر است و برای دهک‌های بسیار فرودست، مسئله یارانه و کمک‌های نقدی و غیرنقدی دستگاه‌های امدادی و دولتی در قالب کالابرگ و… به بقای آن‌ها گره خورده است. لذا حداکثر تلاش دولت باید این باشد که در حذف یارانه‌ها به هیچ وجه خطا رخ ندهد و از همه مهم‌تر این خطا مشمول این اقشار فرودست نباشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با حذف ۲.۸ میلیون نفر از سرپرستان خانوارهای دهک‌های ۵ تا ۹ از لیست دریافت کنندگان یارانه نقدی، نقدهایی در زمینه شیوه دهک‌بندی و عملکرد دولت در این زمینه مطرح شد. این نقدها درحالی مطرح می‌شود که طی ماه گذشته برخی بازنشستگان، معلمان و استادکاران ساختمانی نیز از قطع شدن یارانه دریافتی خود خبر دادند.
در این ارتباط، حسین راغفر (استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا و کارشناس حوزه اقتصاد فقر و رفاه) به خبرنگار ایلنا گفت: هدف‌مندسازی یارانه‌پردازی در همه کشورهای جهان مشکلات خاصی دارد. در ایران به صورت ویژه به دلیل فقدان داده‌های کافی و مناسب، ناگزیر شناسایی افراد و دهک‌های مختلف دشوارتر است. در همه جای دنیا خطاهایی در زمینه شناسایی رفاهی وجود دارد اما در اغلب کشورهای جهان شناسایی دقیق‌تر از ایران رخ می‌دهد. برای مثال در کشورهای اروپایی عمدتاً از روی میزان مالیات پرداختی افراد، سطح درآمدی و مصرفی افراد در دهک‌های مختلف سنجیده می‌شود که در ایران این کار به دلیل فقدان داده‌های شبکه‌ای در مورد رفتار مصرفی و مالی خانوارها، هنوز ممکن نیست.
وی افزود: آنچه به عنوان سامانه جامع اطلاعات رفاهی در ایران وجود دارد، مجموعه‌ای از داده‌هاست که فاقد همزمانی است. برای مثال داده‌های مربوط به مسکن و خودروی سرپرستان خانوار، با تاخیر زمانی دریافت می‌شوند و تغییراتی که در طی یکسال رخ می‌دهند، ممکن است در سطح تحلیل و جمع‌بندی داده‌های این سامانه منعکس نشده یا دیر بازتاب یابند.
نظام شفاف مالیات ستانی و سنجش رفاهی اروپا الگو قرار گیرد
راغفر ادامه داد: البته این سامانه داده‌های دیگری هم دارد. برای مثال تراکنش‌های مالی و بانکی افراد توسط بانک مرکزی به این سامانه ارائه می‌شود که با آن تخمینی از سطح رفاهی خانوار زده می‌شود. البته به این داده‌ها چندان نمی‌توان اتکا کرد ولی یک تقریب کلی از توان مالی خانوارها از این طریق ارائه می‌شود. در کشورهای دیگر جهان نیز از این طریق نمی‌توان شناسایی دقیقی انجام داد. می‌دانیم که در سایر کشورها (حتی کشورهای درحال توسعه) ضریب خطا وجود دارد. این مجموعه خطاها باعث پیدایش جمعیتی می‌شود که یا یارانه می‌گیرند و در واقع مشمول نیستند و یا یارانه نمی‌گیرند و در واقع مشمول هستند.
این اقتصاددان تصریح کرد: پرسش اما این است که آیا ما می‌توانیم به روش‌های بهتری برای سنجش توان مالی و رفاهی خانوار برای دهک‌بندی دقیق‌تر دست یابیم؟ پاسخ من به این پرسش مثبت است و این کار با ضریب خطای احتمالی کمتر امکان‌پذیر است. باید این واقعیت را بپذیریم که در روند سنجش‌های مالی به ویژه در اقتصادی با ویژگی‌های نهادی ایران، افراد یاد می‌گیرند که چگونه ضوابط سنجش مالی را دور بزنند. خود این دور زدن‌ها امکان خطا را بیشتر می‌کند. مثلاً افراد با انتقال اموال خود به افراد غیرسرپرست، می‌توانند چنین خطاهایی را به‌وجود آورند. اما شیوه‌های جدید و دقیق‌تری وجود دارد که ما بتوانیم رصد و سنجش را بهبود ببخشیم.
استاد دانشگاه الزهرای تهران با اشاره به توان دستگاه‌های سنجش‌گر مالیاتی و رفاهی در کشورها برای رصد حساب‌ها و اموال افراد و شفاف‌سازی آن‌ها به عنوان ابزاری دقیق‌تر برای شناسایی جایگاه رفاهی خانوارها، گفت: شروع پرداخت یارانه نقدی در کشور از سال ۱۳۸۸ بیش از آنکه جنبه اقتصادی و فنی داشته باشد، اقدامی با جنبه‌های اجتماعی و سیاسی بود. برای برخی طبقات جامعه این یارانه در زمانی که ارزش ۴۵ هزار تومان بسیار بیشتر بود، جنبه دلجویانه داشت. در آن سال به اکثریت جمعیت کشور این مبلغ را دادند و بار مالی سنگینی تحمیل شد که به مرور تداوم آن برای دولت‌های بعدی هزینه داشت.
این کارشناس حوزه اقتصاد رفاه و فقر تاکید کرد: این موضوع باعث شد تا در دولت‌های بعدی مدام بر سر حذف افراد و دهک‌هایی از شمول یارانه که در اثر تورم دیگر مبلغ چندانی به ویژه برای اقشار متوسط و فرادست محسوب نمی‌شد، چالش به وجود آید. افراد وقتی یارانه دریافت می‌کنند، خود را برای همیشه ذی‌حق تلقی کرده و از جنبه روانی وقتی این یارانه حتی با ارزش بسیار کم از آن‌ها گرفته می‌شود، با وجود عدم استحقاق ناراضی می‌شوند. این موضوع باعث شده تا چندین دولت به دلیل همین عدم رضایت، نتوانند مبادرت به حذف افراد فاقد استحقاق اقتصادی -که از قضا یارانه برای آن‌ها هیچ تاثیر ملموس رفاهی هم ندارد- بکنند.
دولت گروه‌های بسیار فقیر را پوشش دهد
راغفر خاطرنشان کرد: باوجود تلاش دولت فعلی برای برای بی‌خطا انجام دادن این کار، وقتی وضعیت اقتصادی مردم به طور کلی با مشکل مواجه می‌شود، موضوع یارانه‌ها نیز اهمیت بیشتری از جنبه روانی می‌یابد. به ویژه برای گروه‌های پایین درآمدی، یارانه بسیار مهم‌تر است و برای دهک‌های بسیار فرودست، مسئله یارانه و کمک‌های نقدی و غیرنقدی دستگاه‌های امدادی و دولتی در قالب کالابرگ و… به بقای آن‌ها گره خورده است. لذا حداکثر تلاش دولت باید این باشد که در حذف یارانه‌ها به هیچ وجه خطا رخ ندهد و از همه مهم‌تر این خطا مشمول این اقشار فرودست نباشد.
وی در ادامه با اشاره به برخی گروه‌های نادیده گرفته شده در زمینه یارانه‌ها اظهار کرد: برخی از افراد طبقات اجتماعی بسیار پایین اتفاقا مشمول دریافت یارانه نمی‌شوند. افرادی که فاقد شناسنامه یا اطلاعات آماری هستند یا آنچنان فرودست هستند که امکان ابراز شرایط مالی و دسترسی به نهادها و سامانه‌های مجازی اعتراض ندارند، به‌طور کلی دیده نمی‌شوند. برخی از اقشار در نقاط دور افتاده و محروم هستند که حتی شیوه ثبت نام و اطلاع از یارانه گیری و حتی اصل وجود یارانه پردازی‌ها را نمی‌دانند.
راغفر در پایان گفت: دوری از مرکز و محرومیت، تله‌ای است که شرایط کاهش شدت فقر را نیز از افراد و اقشار فقیر سلب می‌کند. فقدان سواد یا زیست بزهکارانه و. . همگی باعث می‌شود که گروه‌هایی در لیست دریافت‌کنندگان یارانه قرار نگیرند. دولت باید با حذف گروه‌هایی که نمایش فقر داده و به هیچ عنوان فقیر نیستند، همین گروه‌های محروم را شناسایی و به جای آن‌ها در لیست دریافت‌کنندگان یارانه قرار دهد و حتی حمایت مضاعف نیز انجام دهد.
