پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها برای تشکیل «کمیسیون آینده‌نگری» در مجلس

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی عملکرد پارلمان فنلاند را در زمینه آینده‌پژوهی، خواستار تشکیل کمیسیون آینده‌نگری در مجلس شد.

به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات بنیادین حکومتی این مرکز با بیان این مطلب که رقابت فزاینده در دنیای امروز، محدودیت‌های بودجه عمومی، پیچیدگی روزافزون سیستم‌های گوناگون و اهمیت روزافزون شایستگی‌های علمی و فنی سبب شده تا آینده‌نگری در اداره کشورها توسط دولت‌ها و پارلمان‌ها مورد توجه قرار گیرد، اعلام کرد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از مترقی‌ترین قوانین اساسی دنیا، موضوع توجه به نسل‌های آینده و توجه به تأثیر فعالیت‌های امروز بر شرایط زندگی نسل‌های آینده را مورد توجه قرار داده و در اصل پنجاهم چنین بیان داشته است: «اصل پنجاهم در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود، از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است».

همچنین ضرورت پرداختن به موضوع آینده‌نگری بارها در بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته و ایشان به ویژه در ابلاغ سندهای راهبردی این مهم را مورد توجه قرار داده‌اند.

به عنوان نمونه می‌توان بند «۳» سیاست‌های کلی اشتغال اشاره کرد که در آن رصد تحولات آتی جهان در حوزه فناوری و اقتصاد دانش بنیان مورد توجه قرار گرفته و درخواست شده است که فرصت‌های شغلی پایدار، مبتنی بر فناوری‌های جدید تنظیم شود و با اندیشیدن درباره روند تحولات فناوری‌ها و توسعه آنها در آینده خود را با این روند تطبیق دهد.

گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌افزاید: بی‌توجهی به روند تحولات آینده و مسیری که کشور در آن قرار گرفته است سبب خواهد شد که در صورت مواجهه یا برخورد با مانعی جدی، پس از نگریستن به عقب و مسیری که تاکنون پیموده شده است با این پرسش مواجه شویم که آیا از قبل و با انجام آینده‌نگری، امکان احتراز از قرار گرفتن در چنین شرایطی وجود نداشت و یا در صورتی که اصلاح مسیر و تغییر رویکردهای کنونی مد نظر است نباید به تبعات تصمیم جدید در آینده نگریست؟ و این که تصمیماتی که اکنون اتخاذ می کنیم چه تأثیری بر زندگی نسل‌های آینده داشته و چه فشاری را بر آنها تحمیل خواهد کرد؟ مسائلی نظیر پیش‌بینی نکردن تبعات اجرای سیاست کنترل جمعیت در کشور، بی‌توجهی به خروج کشور از وابستگی به اقتصاد تک محصولی و خام فروشی نفت، بی‌توجهی به جذب و نگهداشت نخبگان و پیامد آن خروج آنها از کشور، افزایش بی‌رویه به برخی رشته‌های دانشگاهی بدون توجه به بازار کار آنها و تبعات فارغ‌التحصیلان بیکار برای جامعه، نیاندیشیدن درباره تبعات محیط زیستی احداثسدها در کشور و مواجه شدن با بحران خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و مورد ویژه آن دریاچه ارومیه، بی‌توجهی به مسائل آلودگی دریای مازندران و تأثیرات منفی آن بر سلامت مردم، اجازه ساخت و ساز و اتخاذ تصمیم به ایجاد شهر جدید روی گسل در حالی که کشور ما زلزله خیز بوده و گسل‌های فراوانی با پتانسیل ایجاد زلزله‌های قوی دارد و… از جمله مواردی است که در این باره می‌توان مطرح کرد.

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: با توجه به نقش مهم و کلیدی پارلمان‌ها در نظام‌های مردم‌سالارانه و از جمله کشور ما در بررسی و تصویب لوایح قانونی ارائه شده از سوی دولت و به تبع آن بررسی و تصویب برنامه‌های بلندمدت که در قالب برنامه‌های پنج ساله یا برنامه کوتاه مدت یعنی قانون بودجه که سالانه و در راستای اجرایی شدن اهداف قانون برنامه پنج ساله تنظیم و ارائه می‌شود و همچنین تطبیق مصوبات دولت با قانون اساسی و قوانین بالادستی توسط مجلس، بی‌تردید مجلس شورای اسلامی را درگیر موضوعات مرتبط با آینده و اتخاذ تصمیم درباره آینده‌های مطلوب می‌کند.

آنچه از بررسی‌های انجام شده در این گزارش در خصوص آینده‌نگری و رویکرد کشورها از جمله کشور فنلاند در مواجهه با آن می‌توان استنباط کرد این است که درگیر شدن پارلمان‌ها با این موضوع و بر دوش گرفتن بخشی از وظیفه انجام آن به امری ضروری تبدیل شده است.

همچنین وصل شدن تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری درباره آینده به فرآیند سیاست‌گذاری و در پی آن قانون‌گذاری نقش آن را تاثیرگذارتر می‌کند، این در حالی است که نمایندگان مجلس به عنوان منتخبان مردم به دلیل گستردگی ارتباطات مردمی خود با حجم بالای مطالبات مطروحه به ویژه در سطوح محلی و منطقه‌ای مواجه هستند که یا نیاز به پیگیری و درخواست انجام آن توسط دولت یا نیاز به اصلاح یا تصویب قانون جدید دارد. به هر صورت از یک سو پاسخگویی به این حجم از مطالبات امکانپذیر نبوده و نیاز به غربالگری و اولویت‌گذاری دارد، از سوی دیگر نمایندگان با آینده‌نگری و اندیشیدن درباره رخدادهای محتمل آینده در صورت پیگیری اجرایی شدن آنها توسط دولت و یا پیگیری از طریق فرآیند قانون‌گذاری، با احتراز از مرجح دانستن رفع مسائل محلی و منطقه‌ای، باید قوانینی را به تصویب برسانند که ضمن رفع مسائل منطقه‌ای دستاوردهای بلندمدتی برای کشور در سطوح ملی و حتی بین‌المللی داشته باشند.

مرکز پژوهش‌ها همچنین با تأکید بر لزوم تشکیل کمیسیون «آینده‌نگری» در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: این کمیسیون می‌تواند به عنوان کمیسیونی تخصصی متشکل از نمایندگان فعال در حوزه سیاست‌گذاری عمومی با استفاده از ظرفیت موجود در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و گروه آینده‌پژوهی آن و همچنین استفاده از توان سایر مراکز پژوهشی، موسسات و انجمن‌های فعال در حوزه آینده پژوهشی و نیز ظرفیت خبرگان و صاحبنظران و در سطح گسترده‌تر افکار عمومی به کمک این مرکز، موضوع کار درباره آینده را در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی در دستور کار خود قرار داده و گفتمانی فعال و ابتکاری با دولت درباره مسائل عمده آینده و روش های حل آنها برقرار کند و در تدوین یا اصلاح اسناد بالادستی نظیر برنامه‌های پنج ساله توسعه همکاری تنگاتنگی با دولت داشته باشد.

در همین حال این کمیسیون از طریق مرکز پژوهش‌های مجلس، وظیفه پیگیری و استفاده از نتایج تحقیقات آینده‌نگری انجام شده در کشور را بر عهده می‌گیرد.

در واقع می‌توان گفت این کمیسیون درباره آینده سیاست‌گذاری می‌کند و هدف اصلی‌اش انجام پژوهش نیست، بلکه سیاست‌گذاری است، همچنین به منظور استفاده از ظرفیت سایر نمایندگان مجلس و نیز گسترده‌تر کردن سطح تعاملات درون پارلمانی می‌توان تشکیل فراکسیون آینده‌نگری را نیز در مجلس شورای اسلامی دنبال کرد.

از آنجا که این کمیسیون معمولا بررسی طرح‌ها و لوایح را در دستور کار خود نخواهد داشت، به جای آن می‌تواند روی شاخص‌های ارزیابی‌ای که به توسعه‌های آینده مرتبط هستند متمرکز شده و همچنین گزارش‌هایی درباره موضوعات مربوط به چشم‌انداز آینده در حوزه‌های تخصصی هر کمیسیون تهیه و در اختیار آنها قرار دهد.

علاوه بر این تمرکز بر شیوه‌های کارآمدسازی مجلس و تدوین سند چشم‌انداز و تهیه نقشه راه برای پیشبرد امور آن می‌تواند به عنوان دیگر وظایف این کمیسیون در نظر گرفته شود.