یک فولکلور بومی با محوریت شخصیت زینب پاشا/ چرا بخش خیابانی جشنواره فجر باید از چرخه رقابت حذف شود؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، مهدی صالحیار نویسنده و کارگردان تبریزی است که با نمایش «زینب پاشا» در بخش مسابقه تئاتر خیابانی سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حضور دارد.

مهدی صالحیار که جشنواره سی و هشتم، هفتمین دوره حضور او در بخش خیابانی جشنواره تئاتر فجر محسوب می‌شود، درباره «زینب پاشا» گفت: این نمایش هم فضای فولکلور و بومی محلی دارد و هم یک داستان تاریخی را با محوریت شخصیت زینب پاشا روایت می‌کند که به دوره مشروطه و سلطنت ناصرالدین شاه مربوط می‌شود.

صالحیار تشریح کرد: وقتی قحطی و خفقان سیاسی و اجتماعی در مقطعی از دوره حکومت ناصرالدین شاه بر ایران حاکم شده و بسیاری از مردم درگیر جنگ‌های داخلی و مبارزه با روس‌ها بودند، بسیاری از بازاریان تبریز، که از شخص شاه دستور داشتند آذوقه مردم را تامین کنند، گندم و یکسری از مواد غذایی اولیه را در تابستان در انبارها احتکار می‌کنند تا در زمستان همان کالا را با قیمت بالاتری به مردم بفروشند و این باعث شده بود خیلی از اقشار ضعیف و کم‌درآمد نتوانند برای خودشان آذوقه‌ای در فصل سرد آماده کنند.

این نویسنده و کارگردان تئاتر ادامه داد: زینب پاشا شخصیتی پر دل و جرات بود که در همین زمان، اسلحه به دست می‌گیرد و ابتدا با سی نفر از زنان چماق به دست که بعدا تعدادشان زیاد می‌شود، به چند انبار خیلی بزرگ که متعلق به این خان‌ها بوده حمله می‌کند و درها را می‌شکنند و انبارها را به نفع مردم تخلیه می‌کنند. این ماجرا سر و صدا می‌کند و به گوش شاه می‌رسد و وقتی می‌فهمند چنین جریان خودجوشی پدید آمده است، به نوعی غائله را مدیریت می‌کنند و پس از آن است که زینب پاشا به‌عنوان یکی از زنان شجاع تبریز معروف می‌شود.

صالحیار با اشاره به اینکه این نمایش محیطی را بر پایه شخصیت زینب پاشا آماده کرده است، گفت: نمایش کاملا بدون کلام و بر اساس حرکات فرمی و مبتنی بر موسیقی سنتی است. سعی کردم به این شیوه، شخصیت زینب پاشا خیلی راحت و ساده‌تر برای همه مردم قابل فهم باشد نه اینکه فقط آذری‌زبان‌ها آن را متوجه شوند.

او ادامه داد: این نمایش را پیش از این برای جشنواره تئاتر خیابانی مریوان آماده کرده بودم، که پس از اجرا در این جشنواره، تغییراتی در اثر دادم و برای جشنواره تئاتر فجر ارسال کردم که خوشبختانه پذیرش شد.

نویسنده و کارگردان نمایش «زینب پاشا» یادآور شد: فکر می‌کنم با توجه به وضعیت اقتصادی حاکم بر کشور، این داستان بی‌ربط به شرایط روز کشورمان نیست و مابه‌ازای بیرونی آن را می‌توان در جامعه دید.

صالحیار همچنین درباره بخش خیابانی و محیطی جشنواره تئاتر فجر، هم گفت: شخصا اعتقادم این است که بزرگترین هدیه و رهاوردی که جشنواره تئاتر فجر برای عموم مردم داشته، پررنگ کردن بخش خیابانی آن بوده است.

او با بیان اینکه شاید تئاترهای روی صحنه، از سوی مخاطب عمومی و غیر تئاتری چندان مورد استقبال قرار نگیرد اما در بخش خیابانی و محیطی، تئاتر در دل مردم قرار می‌گیرد، گفت: معتقدم اهداف و رویکردی که جشنواره دارد و برایش سیاستگذاری می‌شود در بخش خیابانی زودتر نتیجه می‌دهد و برای همین بخش خیابانی همیشه به خصوص در جشنواره‌های بزرگتر، بهترین جا برای نشان دادن اهداف و سیاست‌های یک جشنواره است.

این هنرمند تئاتر یادآور شد: در بخش تئاتر خیابانی جشنواره‌ها لازم است هر روز تغییراتی رو به رشد داشته باشیم اما من احساس می‌کنم در برخی جشنواره‌ها این اتفاق نمی‌افتد. مثلا در جشنواره آیینی سنتی و عروسکی،‌ بخش رقابتی را حذف کرده‌اند و کارها صرفا برای اهدافی که جشنواره دنبال می‌کند، اجرا می‌شوند. اما در جشنواره فجر چون از اساس بنا بر وجود بخش رقابتی بوده، وقتی رقابتی بودن از جشنواره حذف می‌شود، دست‌کم ضروری است گروه‌ها از نظر مالی تقویت و تغذیه شوند تا دیگر نیازی به رقابت نداشته باشند و صرفا بتوانند اجراهایی خوب برای مردم داشته باشند.

صالحیار ادامه داد: از سال پیش تا امروز، تغییراتی در فراخوان جشنواره تئاتر فجر داده شد که بر اساس آن، بسیاری از بخش‌های مسابقه‌ای و رقابتی در این بخش حذف شده‌اند. مثلا در بخش صحنه‌ای کارگردانی، متن،‌ بازیگری و... را داریم اما در بخش خیابانی این موارد به حداقل رسیده و امسال تنها گروه برتر معرفی خواهد شد. به‌نظرم اینجا ظلم و احجافی به بخش تئاتر خیابانی می‌شود.

او یادآور شد: وقتی با درصد بالایی از عموم مردم به عنوان تماشاگر مواجهیم، چرا بخش خیابانی باید از چرخه رقابت حذف شود اما تئاتر صحنه‌ای همچنان به شکل رقابتی برگزار شود؟ این دغدغه‌ای است که برای همه بچه‌های فعال حوزه تئاتر خیابانی وجود دارد و هنوز دلایل آن را درک نکرده‌ایم که قانع شویم.

نویسنده و کارگردان نمایش «زینب پاشا» تصریح کرد: اگر قرار است بخش خیابانی تنها ویترین جشنواره باشد، می‌توانستند بگویند کلا بخش رقابت حذف می‌شود و به جای آن از گروه‌های راه یافته به جشنواره، حمایت مالی می‌کنیم.

صالحیار ادامه داد: اما در نهایت باید از برگزارکنندگان جشنواره به ویژه دبیر باید تقدیر کنم که در بخش خیابانی، انتخاب آثار را بر اساس کیفیت مدنظر قرار داده‌اند و این کیفیت در نمایش‌هایی که اجرا می‌شود، مشهود است.