قصد دخالت در امور نظارتی را نداریم/ مصلی مناسب نمایشگاه کتاب نیست
اولین نشست خبری اتحادیه ناشران در مورد بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمدرضا توکل صدیق (نائب رئیس اتحادیه ناشران و دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر در امر نمایشگاه) در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه شورای سیاستگذاری بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از مردادماه تشکیل شده؛ گفت: این شورا با اندک تغییراتی نسبت به سال گذشته تشکیل شده و در واقع ساختار آن را سه گروه مدیران ارشاد، چهره‌های فرهنگی و نمایندگان تشکل‌های نشر تشکیل می‌دهند. تا سال گذشته نمایندگان صنف نشر مستقیما از طرف حوزه معاونت فرهنگی دعوت می‌شدند اما امسال معرفی این نماینده ازسوی خود تشکل‌ها صورت گرفته است و اتحادیه ناشران به عنوان نماینده تمامی تشکل‌ها در شورای سیاستگذاری نمایشگاه بیست و نهم حضور دارد.
توکل صدیق اضافه کرد: طی هفت جلسه شورا که در ابتدا به جمع‌بندی نقاط ضعف نمایشگاه بیست و هشتم پرداخت و سپس موضوع تدوین سیاست گذاری راهبردی نمایشگاه بیست ونهم را آغاز کرد و مشروح مصوبات از طریق آقای اشعری به عنوان سخنگو به طور مستمر اطلاع‌رسانی شده‌است. آنچه که ماحصل این سیاست‌گذاری‌ها بود اول ادامه روند واگذاری نمایشگاه به بخش خصوصی و دوم چابک‌سازی نمایشگاه با کاهش تعداد کمیته‌ها بخصوص در مواردی که موازی‌کاری انجام می‌شد؛ منجر به کاهش هزینه‌ها خواهد شد. همچنین سعی شده بعد نمایشگاهی و ترویج کتابخوانی در این رویداد به همراه ابعاد علمی و آکادمیک پررنگ‌تر شود.
عضو شورای سیاستگذاری بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران درباره افزایش روند واگذاری امور نمایشگاه به بخش‌خصوصی و تشکل‌های نشر تصریح کرد: براساس کارگروهی که توسط شورای سیاستگذاری بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مسئول بررسی واسپاری امور به بخش‌خصوصی بود ابعاد واگذاری و همچنین ساختار تشکیلاتی نمایشگاه مورد بازبینی و بازنگری قرار گرفت همچنین توجه به ابعاد بصری و گرافیکی نمایشگاه مورد توجه ویژه قرار خواهد داشت و به همین منظور در دفتر رئیس نمایشگاه (جناب آقای صالحی) واحدی به این منظور درنظر گرفته شده است. براساس تشکیل شورای نمایشگاهی تشکل‌ها که در شهریور ماه تشکیل شد هفت تشکل اتحادیه ناشران انجمن‌های فرهنگی ناشران کودک و نوجوان دانشگاهی آموزشی و بین‌الملل به همراه دو شرکت تعاونی آشنا و تعانی ناشران کتابفروشان تهران در امور اجرایی نمایشگاه همکاری دارند.
او ادامه داد: البته امسال علاوه بر این هفت تشکل از مجمع ناشران انقلاب اسلامی نیز دعوت به عمل آوردیم تا در اجرایی کردن نمایشگاه به ما بپیوندد. آنها هم پذیرفتند. این همکاری می‌تواند نقطه عطفی باشد تا نشان دهیم درون صنف پراکندگی و اختلاف جدی وجود ندارد. اساساً مسئله‌ای که به موفقیت واسپاری کمک می کند انسجام درون صنفی است. حتی اگر به طور طبیعی براساس تفاوت در ماهیت اقتصاد تجاری فعالیت‌ها نقاط افتراق وجود داشته باشد. یکی از رویکردهای امسال ما این است که اختلاف نظرها به مشکل منجر نشود.
دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر در امر نمایشگاه تاکید کرد: اساس انتخاب تشکل‌ها و حضور آنها در فعالیت‌های مرتبط با نمایشگاه سابقه انجام چنین فعالیت‌هایی و داشتن تجربه و نقش‌آفرینی در این حوزه بوده است اما از تشکل‌هایی مثل زنان ناشر، تشکل‌های مرتبط با اهالی قلم و... نیز که امکان دعوت به عضو اصلی از آنها را نداشتیم؛ می‌خواهیم هرگونه پیشنهاد، نظر و مشارکتی که می‌توانند در انجام بهتر این وظیفه ارائه دهد؛ با ما مطرح کنند. ما هیچ تشکلی را کنار نمی‌گذاریم.
توکل صدیق سپس با اشاره به برگزاری 11 جلسه توسط شورای نمایشگاه تشکل‌های نشر گفت: یکی از کارکردهای تشکیل چنین شورایی تسهیل امور مرتبط با واسپاری کارهای نمایشگاه به تشکل‌هاست. درست است که اتحادیه به عنوان نهاد قانونی صنف و نماینده تشکل‌ها در شورای سیاستگذاری حضور دارد اما تمامی تشکل‌ها و تعاونی‌های مرتبط با نشر نیز بازوان صنف هستند که توان اجرایی ما را افزایش می‌دهد از جمله اموری که در این جلسات مطرح شد این بود که با چه نهادی قرارداد اجرای کار ببندیم و همگی در عقد قرارداد رسمی با معاونت فرهنگی اتفاق نظر داشتیم چراکه از دید ما بستن قرارداد با دیگر موسساتی که به نوعی موازی و هم عرض ما حساب می‌شوند صحیح نبود.
نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان اضافه کرد: مشخص کردن نماینده عقد قرارداد از طرف تشکل‌ها نیز دیگر مسئله مهمی بود که دراین جلسات مورد بررسی قرار گرفت و همانطور که اشاره شد نهایتاً اتحادیه به نمایندگی از کل تشکل‌ها معرفی شد.
او در توضیح آنچه به عنوان افزایش واسپاری از آن یاد می‌شود نیز گفت: سال گذشته اجرای بخش نمایشگاهی، احداث سالن‌ها، ثبت نام، غرفه‌بندی، ارزیابی و اختصاص غرفه و... برعهده اتحادیه و تشکل‌ها قرار داشت که توسط چهار کمیته داخلی، بین‌الملل، اطلاع‌رسانی، علمی و فرهنگی و سرای اهل قلم ساماندهی شد. رویکرد امسال اضافه شدن به کمیته‌هایی بود که در امور مرتبط با نمایشگاه فعال هستند. سال گذشته به دلیل اینکه انتخاب کمیته‌ها و واسپاری انجام شده در بازده زمانی محدود و فوری صورت گرفت ما هیچ اسناد و مدارکی از تجربیات وزارت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌ها دریافت نکردیم و تنها با تکیه بر تجربیات خود و از نقطه صفر کار را جلو بردیم.
دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر در امر نمایشگاه افزود: امسال کمیته روابط عمومی و تبلیغات نیز به تشکل‌های نشر و اتحادیه محول شده است البته این مسئله باید در شورای سیاستگذاری هم به تصویب برسد که طی روزهای آتی انجام می‌شود. همچنین ستاد فعالیت‌های فرهنگی که ترکیبی است از کمیته فعالیت جنبی و سرای اهل قلم از دیگر کمیته‌هایی است که فعالیت‌های مرتبط با آن را به عهده گرفته‌ایم. در واقع امسال 5 کمیته که در واقع با در نظر گرفتن تلفیق کمیته فعالیت‌های جنبی و سرای اهل قلم شش کمیته هستند را در دست داریم.
توکل صدیق ادامه داد: در واقع سال گذشته 8 کمیته از 13 کمیته موجود در اختیار ما نبود اما امسال هم با افزایش کمیته‌های حاضر در آن و هم با فشرده‌سازی کمیته‌هایی که وظایف مرتبط با آن برعهده وزارت ارشاد قرار دارد به نوعی شاهد افزایش واسپاری هستیم. دو کمیته اجرایی و کمیته رفاهی که تحت نظر وزارت ارشاد هستند امسال در قالب یک کمیته به نام کمیته اجرایی و رفاهی به انجام امور خواهند پرداخت. در اصل ما به این نتیجه رسیدیم که فرآیند واسپاری نهایتاً طی سه الی چهار سال نهایی شود و سرعت بخشیدن به آن صلاح نیست چراکه در حال حاضر در برگزاری نمایشگاه مشکلاتی مثل محل برگزاری (مصلی) را داریم که رفع آنها تنها با ارتباط‌های حاکمیتی ممکن است. همچنین برگزاری نمایشگاه نیاز به ابزار و امکاناتی دارد که موسسه نمایشگاه‌ها و وزارت ارشاد طی سال‌های گذشته با بودجه‌هایی که داشتند تامین شده پس ترجیحاً باید در این بخش‌ها از همان‌ها استفاده کنیم.
نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره قبول مسئولیت کمیته انتظامات گفت: ما ترجیح می‌دهیم کمیته انتظامات مستقیماً زیر نظر حراست باشد و با توجه به حساسیت‌های موجود در نمایشگاه وارد مسائل مرتبط با حوزه‌های امنیتی و حراستی نشویم. درو اقع این مسائل اموری نیستند که بتوان غیر مسئولانه با آنها برخورد کرد و حتماً نیاز به حضور نهادهای دولتی دارند.
او در توضیح کمیته‌هایی که وظایف انجام امور آنها برعهده وزارت ارشاد قرار دارد بیان کرد: کمیته‌های مالی، حراست، پشتیبانی و اجرایی رفاهی چهار کمیته‌ای هستند که امسال هنوز به تشکل‌های نشر واسپاری نشده‌اند اما همانطور که می‌بینید کمیته های تحت نظر صنف امسال اکثریت را شاهد می‌شوند. همچنین کمیسیون معاملات و قراردادها که سال گذشته تنها یک نماینده در آن داشتیم امسال با حضور سه نماینده صاحب رای فعالیت می‌کند و نرخ ارزها، انتخاب پیمانکار، تصمیم‌گیری درباره اختصاص بودجه و هزینه‌بندی امور با توجه به نظر و رای صنف تعیین می‌شود. کمیسیون معاملات و قراردادها به احتمال زیاد مثل سال گذشته هشت یا نه نفر عضو خواهد داشت که سه نفر از آنها با حق رای اهالی صنف هستند.
این عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران سپس با اشاره به ارائه شفاف‌ترین توضیحات مالی در مورد هزینه‌های سال گذشته گفت: ثبت نام غرفه در نمایشگاه امسال نزدیک به 2 میلیارد و 800 هزار تومان هزینه داشت که تمامی آن از طریق کمیسیون قراردادها به طور مشخص و شفاف اعلام شد و همین جا از سایر بخش‌های نمایشگاه بیست و هشتم نیز درخواست داریم که گزارش مالی شفافی ارائه دهند.
توکل صدیق در پاسخ به این سوال که آیا بحث نظارت محتوایی نمایشگاه نیز به اتحادیه ناشران واسپاری شده یا می‌شود نیز گفت: نظارت محتوایی نمایشگاه اساساً مسئله‌ای نیست که ارشاد بتواند آن را به ما واگذار کند چون چنین نظارتی یک مسئله حاکمیتی است و ما قصد دخالت در امور حاکمیتی را نداریم. در واقع مسائلی که جنبه سیاسی- امنیتی پیدا می‌کند همچون حراست به هیچ وجه مورد علاقه ما برای ورود نیستند. البته در کمیته ارزشیابی و محتوایی نمایشگاه نمایندگانی را داریم تا این رسیدگی‌ها به صورت منطقی‌تر و با حضور نمایندگانی از صنف انجام شوند و چنانچه ناشری نیاز به دفاع داشت حتماً پیگیری می‌کنیم. ستاد خبری نمایشگاه نیز مستقیماً زیر نظر رئیس نمایشگاه فعالیت می‌کنند چون قرار است مواضع اصلی نمایشگاه را به رسانه‌ها اعلام کنند اما در تولید خبر نقش تشکل‌ها پررنگ خواهد بود.
دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر در امر نمایشگاه سپس با تاکید مجدد بر اینکه مصلی تهران به هیچ وجه زیرساخت اجرایی مناسب برای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را ندارد؛ یاد آور شد: همان 10 سال پیش هم که صحبت‌هایی مبنی بر انتقال نمایشگاه کتاب به مصلی بود مخالفت خود را اعلام کردیم امروز هم تمامی مدیران فرهنگی در این مسئله که مصلی تهران محل مناسبی برای برگزاری نمایشگاه نیست؛ اتفاق نظر دارند و گزینه‌های جایگزینی را معرفی می‌کنند اما گزینه‌های دیگر مانند شهر آفتاب و باغ کتاب نیز به دلایلی مثل عدم دسترسی مناسب یا نبود فضای بسته و امن جای مانور اساسی ندارد هرچند که شهرداری علاقه‌مند است که در این زمینه کار بکند و این علاقه و ابراز تمایل برای ما قابل احترام است. در همه دنیا مراکز شهر محل برگزاری نمایشگاه هستند و در تهران مصلی دستکم از نظر دسترسی به مترو و رفت و آمد برای غرفه‌داران و مراجعان بهترین گزینه است هرچند که زیرساخت‌های اجرایی لازم را ندارد.
توکل صدیق در ادامه با بیان اینکه تغییر کاربری مصلی شاید بتواند راه‌حلی برای تخصیص محل دائمی به نمایشگاه کتاب باشد؛ گفت: در نشستی که به همراه مدیران ارشاد با دفتر مقام معظم رهبری داشتیم موضوع تغییر کاربری نمایشگاه مطرح شد و این طور که معلوم است از نظر رهبری هم اینکه مصلی صرفاً محل نماز درنظر گرفته شود می‌تواند تغییر کند. در واقع مصلی می‌تواند یک مرکز فرهنگی نامیده شود و با در نظر گرفتن کارکرد فرهنگی برای مصلی می‌توان زیرساخت‌های لازم و دائمی را برای آن فراهم کرد. در حقیقت مصلی به دلیل مسقف بودنش امتیاز خوبی برای انتخاب به عنوان محل نمایشگاه کتاب دارد و در واقع در حال حاضر 70 الی 80 درصد نیاز نمایشگاه با اضافه شدن چهل هزار متر مربع رواق شرقی و غربی حل می‌شود و حداکثر 30 هزار متر مربع دیگر به فضای سالن نیازد اریم.
او درباره هزینه اجرای مصلی برای نمایشگاه بیست و نهم نیز گفت: عقد قرارداد جهت اجاره 10 روزه مصلی به خود ارشاد واگذار شده اما نمایندگان اتحادیه و تشکل‌های نشر در مذاکرات و مراحل عقد قرارداد حضور خواهند داشت. بالاخره وقتی صنف و ناشیرین در جلسات شرکت می‌کنند فضای بهتری برای رسیدن به توافق حاصل می‌شوند. چون ما نه به عنوان نهاد دولتی که بودجه داریم بلکه به عنوان فعال نشر در جلسات شرکت می‌کنیم. سال گذشته نزدیک به 3.5 میلیارد تومان هزینه اجاره مصلی شد و برای سال 95 هنوز هیچ مذاکره‌ای شروع نشده است.
نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان همچنین از تمایل حضور صنف در بحث تبلیغات محیطی خبر داد و گفت: معمولاً روال به این صورت است که تبلیغات محیطی در سالن‌ها و بیرون محوطه به شرکت خاص واگذار می‌شود و آن شرکت نیز به دلیل نگاه خاص اقتصادی که دارد بیشترین تمرکزش روی تعدادی موسسه و نهاد مشخص است. حتی در تبلیغ کتاب نیز کمتر شاهد تبلیغ کتاب‌های عمومی، فلسفه، ادبیات، کودک و نوجوان و حتی دینی که فرهنگ‌سازند، هستیم. به همین دلیل درخواست حضور جدی در بحث تبلیغات محیطی را مطرح کردیم که دغدغه بیت رهبری نیز هست.
او در پاسخ به سوالی در مورد هزینه احتمالی اجاره بها غرفه در نمایشگاه بیست و نهم نیز گفت: سال گذشته به دلیل شرایط خاص اقتصادی و کسری بودجه‌ای که داشتیم تحت فشار قرار گرفتیم و با یک افزایش 40 درصدی اجاره‌بها مواجه شدیم. حقیقت امر این است که ارشاد درخواست داشت از نیاز ده میلیاردی نمایشگاه 7 میلیارد آن را پرداخت کرده و تامین 3 میلیارد دیگر برعهده اتحادیه و تشکل‌های نشر قرار بگیرند ما هم ناچار بودیم بخش قابل توجهی از این مبلغ را به واسطه اجاره‌بها تامین کنیم. البته از سوی دیگر سقف ده ملیاردی بودجه نمایشگاه رعایت نشد و نهایتا ً14، 15 میلیارد تومان هزینه نمایشگاه بیست و هشتم شد.
توکل‌صدیق اشاره کرد: در این خصوص لازم به ذکر است که با در نظر گرفتن متراژ و هزینه اجاره بها غرفه‌هایی که مساحت بیشتری داشتند با یک پرداخت تساعدی مواجه می‌شدند. علاوه بر این کمیته‌هایی زیر نظر تشکل‌های نشر مبلغی در حدود 60 تا 700 میلیون هزینه نیاز داشتم که بخشی از آن همچنان از سوی ارشاد تسویه نشده است ولی تمامی پیمانکارانی که ما با آنها قرارداد داشتیم مبالغ خود را دریافت کردند مگراینکه مدارک خود را ارائه نداده باشند.
دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر در توضیح بیشتری درباره هزینه‌های مرتبط با نمایشگاه بیان کرد: از 2 میلیارد و 870 میلیون تومانی که به واسطه اجاره بهای غرفه‌های ناشران داخلی و بین‌المللی تامین شده بود اجاره‌سازه‌های سالن، چادر، مبالغی شامل 323 میلیون و 348 میلیون و 568 میلیون را به خود اختصاص دادند. غرفه‌بندی، اجاره کامپیوتر و صندلی با کمیته اطلاع‌رسانی و... نیز دیگر بخش‌هایی بود که این مبلغ در آنها هزینه شد.
او همچنین درباره آسیب احتمالی چنین نمایشگاه‌هایی به کتابفروشان گفت: بررسی تاثیر نمایشگاه‌ها روی کتابفروشی‌ها و چالش موجود از چند جهت قابل بررسی است از یک جهت برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی می‌تواند به نفع کتابفروشان باشد چرا که نهایتاً باعث ترویج کتابخوانی و توجه به کتاب در جامعه می‌شود. ما شاهد هستیم که در زمان برگزاری نمایشگاه که تب کتاب در کشور وجود دارد مراجعه به کتابفروشی‌ها نیز بیشتر می‌شود اما از سوی دیگر در مقطعی از زمان بازار کتابفروشان را از آنها می‌گیرند. تحلیل این مسئله و واکاوی آن نیاز به کار دقیق علمی دارد و باید بررسی کنیم که از فرصت‌های به وجود آمده که زمان نمایشگاه کتاب مهیا می‌شود چگونه باید برای کتابفروشی‌ها استفاده کنیم. به عنوان مثال امسال قرار است مراکز پخش نیز در نمایشگاه غرفه داشته باشند اما نه برای فروش کتاب بلکه برای بازاریابی و ارتباط و تعامل با شهرستانی‌ها و کتابفروشان. این یکی از مسائلی است که در آینده می‌تواند به کتابخوانی و کتابفروشی‌ها کمک کند.
دبیر شورای برنامه‌ریزی تشکل‌های حوزه نشر درباره انتقادها به حجم نمایشگاه و حضور ناشرانی که بعضاً با 30 یا 40 کتاب غرفه‌ای را اجاره می‌کنند؛ گفت: این حقیقتی است که در شرایط امروز صنعت نشر کشور ما ناشران فعال نهایتاً به 300 تا 400 ناشر می‌رسند پس طبیعی است در نمایشگاه ناشرانی باشند که در غرفه‌هایشان به فروش کتاب‌های ناشران دیگر یا حتی افست کتاب‌های دیگران بپردازند. در واقع بخش اعظمی از حجم نمایشگاه را همین غرفه‌ها تشکیل می‌دهند چون ضوابط واگذاری غرفه‌ها را رعایت نمی‌کنیم البته هستند ناشران شهرستانی که آنها نیز به دلیل شرایط خاص مالی با تعداد عناوین محدود در نمایشگاه شرکت دارند و از آنجا که هزینه‌هایشان دو برابر ناشران تهرانی است اقدام به فروش عناوین کتاب از ناشران همکار می‌کنند. بالاخره برای هر ناشر از جمله ناشر شهرستانی که در نمایشگاه شرکت می‌کند و هزینه این حضور را برعهده می‌گیرد تامین نقدینگی یک اصل است. در شرایطی که سیستم توزیع درستی در کشور نداریم و تعداد کتابفروشی‌ها نسبت به ناشران خیلی کمتر است وقوع چنین اتفاقاتی عجیب نیست.
توکل صدیق اضافه کرد: پیشنهاد ما برای حل این مشکل این است که این دسته از ناشران در قالب تعاونی و به صورت اجماع یک غرفه مشترک را اجاره کنند تا هزینه‌هایشان کاهش یابد. یا وزارت ارشاد تسهیلات و یارانه‌ای به ناشران شهرستانی بدهد که هزینه اجاره غرفه و محل اقامتشان را از طریق فروش جبران نکنند. همه مشکل با محروم کردن، توبیخ و... حل نمی‌شود. راه‌حل این مسئله تاکید بر تمرکزگرایی است در این صورت است که در غرفه‌ها فروش کالاهای غیرفرهنگی مثل CDهای غیر مرتبط با کتاب یا اسباب‌بازی را شاهد نخواهیم بود. جالب است که بدانید که تجار چینی در ایام نمایشگاه روزانه کامیون‌هایی از اجناس مختلف را در مصلی خالی می‌کنند و به فروش می‌رسد. برای نمایشگاهی که با درنظر گرفتن اقدامات شهرداری، بن کتاب و... 50، 60 میلیارد هزینه برمی‌دارد دیدن چنین مواردی جای تاسف دارد.
نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در پایان در توضیح اینکه اصولاً چه نیازی به برگزاری نمایشگاهی با چنین شرایطی است؛ گفت: هر نمایشگاهی دو کارکرد دارد اولی کارکرد نمایشگاه بحث ارتقای صنعت نشر کتاب و کمک به اقتصاد نشر است در نمایشگاهی که ارتقای صنعتی خاص را مدنظر دارند بیشترین مراجعان حرفه‌ای‌ها و فعالین آن حوزه هستند از سوی دیگر نمایشگاه‌هایی داریم که جهت خرده‌فروشی برپا می‌شوند. نمایشگاه کتاب به دلیل نظام ناکارآمد توزیع در کشور متاسفانه به نوع دوم نمایشگاه تبدیل شده البته فرهنگ مردمی و توجه جامعه نیز در این امر بی‌تاثیر نیست. مردم ما حتی با اعلام تخفیف فروشگاه‌ها بیشتر علاقه دارند در محلی مثل نمایشگاه خریدشان را انجام دهند که به بحث جامعه‌شناسی و روانشناسانه برمی‌گردد در هر صورت ما می‌توانیم از این فرصت برای ترویج کتاب و کتابخوانی استفاده کنیم که متاسفانه تا به حال ضعیف عمل کرده‌ایم چراکه 80 درصد از انرژی و توجه ما صرفاً جهت احداث و برقراری چادرها و غرفه‌ها صرف می‌شود و دیگر توجهی به وجه نمایشگاهی این رویداد فرهنگی نداریم.