نازنینزهرا رفیعی در گفتوگو با ایلنا مطرح کرد؛
«مُک» را برای فهم رنج تاریخی زنان ساختهام/ امیدواری برای کاهش جرم
مستند «مُک» به کارگردانی نازنین زهرا رفیعی و تهیهکنندگی محمدصادق اسماعیلی اثری انسانی است که از دل تجربه زیسته زنی جوان و جسور به نام «مرضیه» شکل میگیرد؛ کسی که در میانه بحران قاچاق، فقر، غیبت همسر و تهدید حکم اعدام، همچنان بر عشق، پایداری و امید ایستاده است. «مُک» تلاش میکند بخشی از واقعیت تاریخی زنان و رنجی را که به اجبار به زندگی روزمرهشان بدل شده، ثبت کند؛ واقعیتی که معمولا زیر لایههای خبر، قضاوت و کلیشه پنهان میماند. این فیلم محصول سازمان هنری رسانهای اوج و از آثار بخش کوتاه نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» است.
نازنینزهرا رفیعی در گفتوگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به چگونگی انتخاب مرضیه به عنوان سوژه اصلی مستند خود گفت: «پیش از شروع پروژه میدانستم که سوژه باید یک رابطه عاطفی عمیق را حمل کند. اولین بار که مرضیه را دیدم، رنج ناشی از دوری همسرش برایم کاملا قابل لمس بود. راستش من دلم میخواست در دل این فضای ملتهب، قصهای عاشقانه بسازم اما نمیدانستم چنین ظرفیتی پیدا میشود یا نه. مرضیه اما سر راه ما قرار گرفت و انگار همه اتفاقات درست پیش رفت.»
او ادامه داد: «برای نزدیک شدن به این جهان، تلاش کردم مثل یک فیلمسازِ بیرون از ماجرا نباشم. وقتی از زاویه خود آن زنان نگاه میکردم، هیجان جای خودش را به طمانینه میداد. فقط میخواستم بفهمم یک بحرانِ ناگزیر چگونه تبدیل به بخشی از زندگی میشود. فیلم صرفا نه برای آگاه سازی مخاطب، بلکه برای فهم رنج تاریخی زنان آن منطقه ساخته شد؛ شبیه فاصله گذاریای که مدام بین جهان پشت و جلوی دوربین در رفت و آمد بود.»
رفعیی در پاسخ به این که ساختاری انتخاب کردید تا مفهوم به درستی منتقل شود گفت: «برایم مهم بود لایه درونی قصه بر لایه بیرونی غلبه داشته باشد. قصه یک خطی نجات همسر جذاب بود، اما میخواستم درونیات مرضیه جهان اصلی فیلم باشد. تاکید بر فضاهای ذهنی در پژوهش، تولید و تدوین، مسیر ما را شکل داد. حضور حسین جمشیدی گوهری در تدوین، به دلیل تجربه زیستهاش به عنوان پدر سه دختر، کمک بزرگی برای ساختن حس و حال فیلم بود.»
او درباره شکل گیری اعتماد مرضیت توضیح داد: «این بخش از پیچیدهترین مسائل در سینمای مستند است. حضور محمدصادق اسماعیلی و مهدی آزادی بسیار تعیین کننده بود. شناخت محمدصادق اسماعیلی از فرهنگ منطقه و تجربه ما در کار با بازیگران و نابازیگرها کمک کرد مسیر ارتباط با سوژه طبیعی شود. علاوه بر این، همه ما یک هدف مشترک داشتیم: کمک هرچند کوچک به وضعیت این پرونده. همین همدلی اعتماد را ساخت.»
رفیعی با تاکید بر عشق عمیق مرضیه به همسرش که یکی ازاصلیترین عناصر اصلی فیلم است گفت: «ما کاری برای باورپذیرشدن این عشق نکردیم؛ این عشق واقعا وجود دارد. شاید هم حسی عمیق ما با سوژه و تلاش عوامل در صحنه و تدوین باعث شد کیفیت انتقال آن بهتر شود.»
ساخت فیلمی با اشاراتی که به «قاچاق»، «فقر» و «حکم اعدام» دارد، باید همراه با رعایت ملاحظات اخلاقی جدی باشد. کارگردان مستند «مک» درباره مواجهه خود با این حساسیتها گفت: «از همان ابتدا میدانستیم با پروندهای رو به رو هستیم که همچنان باز است. من باور دارم وقتی بحرانی تا این حد حیاتی وجود دارد، باید سهمی از مسئولیت را پذیرفت. یکی از رویکردهای من این بود که با نشان دادن رنج یک خانواده، فضایی بازدارنده برای ارتکاب جرم ایجاد کنیم.»
جغرافیای فیلم روستایی سرسبز در دل کویر است که خود تبدیل به شخصیت مستقلی در روایت شده است. نازنین زهرا رفیعی در زمینه نقش این فضا گفت: «میخواستم این جغرافیا استعارهای از تجربه تاریخی زنان آن منطقه باشد؛ سرسبزی محصور در کویر. نسبت مرضیه با این فضا هم بر پایه تشابه بود و هم تضاد. با مهدی آزادی درباره طراحی بصری فیلم بحثهای مفصل داشتیم. او فقط یک فیلمبردار نیست؛ شناخت عمیقی از مستند دارد و فیلم «مُک» مدیون حضور اوست.»
وی افزود: «من میدانستم که فیلم درباره مکنونات ذهنی و احساسی یک زن است؛ پس همه موضوعات از ریتم تا قابها باید در این مسیر باشد. اما نتیجه نهایی حاصل همکاری یک تیم همدل است؛ مخصوصا آقایان اسماعیلی، آزادی و جمشیدی گوهری.»
این کارگردان با اشاره به این که پژوهش فیلم حدود سه ماه طول کشید و تولید کمتر از یک ماه بعد آغاز شد، افزود: سختترین بخش کار اما نه پژوهش بود و نه تولید، بلکه امنیت گروه بود. کار در منطقهای دورافتاده و در مسیرهای قاچاق بسیار حساس بود. چندبار با چالشهای جدی رو به رو شدیم. آقای اسماعیلی با پیگیریهایش شرایط را کنترل کردند. اینها جدا از مشکلات تولیدی مثل نبود آب آشامیدنی، بنزین و مایحتاج اولیه بود.»
رفیعی دباره تصویری که از سوژه در مستند «مُک» به نمایش درآمده است، عنوان کرد: «زن ایرانی همیشه همین طور بوده است؛ ما فقط کمتر این تصویر را بازنمایی کردهایم. برای من به عنوان یک فیلمساز زن، روایت پویایی و ایستادگی زنان در پیگیری رویاهایشان اولویت مهمی است.»
او درباره یکی از چالشهایش که مبتنی بر جلوگیری از قضاوت سریع مخاطب درباره شخصیت همسر مرضیه بود گفت: «با سوژه درباره قضاوت نسبت به همسرش از ابتدا شفاف بودیم. نه قصد تطهیر داشتیم نه سیاه نمایی. همین وضوح به روایت سرایت کرد و کمک کرد فیلم به جای ترحم یا محکوم کردن، مخاطب را به تامل و همدلی انتقادی دعوت کند.»
این کارگردان درباره پیشبینی خود از موفقیت جشنوارهای «مُک» اظهار داشت: «امیدوارم نگاه انسانی فیلم و کیفیت سینمایی این مستند دیده شود، اما پیش بینی جشنوارهها دشوار است. همین که فیلم با مخاطبان حرفهای رو به رو میشود، برای من ارزشمند است. در هر صورت تلاش من بر این است که به دغدغههای درونیام که درباره زنان و بحرانهای اجتماعی آنهاست بپردازم و همواره محور اصلی من بوده است.»
نازنین زهرا رفیعی در پایان گفت: «آرش قاسمی، صداگذار پروژه و فردین خلعتبری، آهنگساز، جان تازهای به فیلم دادند. همچنین از آقایان مهدی آذرپندار و علی خسروی صمیمانه سپاسگزارم. امیدوارم مسئولان فرهنگی و قضایی برای بهبود وضعیت این خانواده و برای سیاست گذاریهای کلان منطقه قدمهای جدی بردارند. خواهشم این است که فضا را برای مستندسازان باز کنند چون معتقدم اثر چنین پروژههایی ماندگار است.»
