نیازی به احساس خطر درمقابل تهدیدات فرهنگ و هویتی زبانی نیست/ فرهنگ ایرانی را مغول نیز از میان نبرده است

به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از مسائلی که بعد از ظهور شبکه‌های اجتماعی مطرح شد این بود که بسیاری از زبان‌های زنده دنیا مانند انگلیسی که زبانی بین‌المللی است، زایش زبانی و تولید انواع کلمات را دارند اما در فارسی این‌گونه نیست. 

از سویی دیگر مشکلاتی مانند ضعف در زبان فارسی، وجود غلط‌های املایی فاحش و رواج کلمات انگلیسی در میان قشر جوان پررنگ شد که بسیاری دلیل این امر را اینترنت می‌دانند اما برخی دیگر بر این باورند که سواد عمومی پیش از اینترنت نیز مشکلاتی داشته است.  در کنار این‌ها فرهنگستان زبان و ادب فارسی گاها واژگان جایگزینی که انتخاب می‌کند مورد استقبال واقع نشده و  نقدهایی بر آن وارد می‌شود. 

حمید ضیایی‌پرور، مدرس روزنامه‌نگاری به خبرنگار ایلنا گفت: فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تاثیرات متعددی بر فرهنگ، زبان و جامعه برجای می‌گذارد. شبکه‌های اجتماعی فرصت‌ها و تهدیدهای بی‌شماری را ایجاد می‌کند. مهم‌ترین تاثیر آن نیز این است که مخاطبان را از رسانه‌های رسمی و ادبیات رسمی رسانه‌های کلاسیک دور می‌کند. 

او افزود: فضای شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به گونه‌ای است که بیشتر کاربرها در آن فعالیت دارند تا ژورنالیست‌های حرفه‌ای. به همین روی محتوایی که در آن‌ها منتشر می‌شود محتوای حرفه‌ای و دارای چهارچوب‌های زبان و ادبیات رسمی کشور نیست. این امر نیز تنها به ایران اختصاص نداشته و در همه کشورها همین وضعیت حاکم است. 

دروازه‌بانی خبر را در فضای مجازی نداریم 

ضیایی‌پرور گفت: در رسانه‌های حرفه‌ای مانند رادیو، تلویزیون و خبرگزاری‌های رسمی علاوه بر این‌که ژورنالیست‌ها یک چهارچوب رسمی برای تولید محتوا دارند، افرادی نیز تحت عنوان گیت‌کیپر یا دروازه‌بان خبر، اخبار منتشر شده در خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها را کنترل می‌کنند. افرادی در رسانه‌ها موظفند که بر محتوای منتشر شده نظارت کنند. و این امر موجب حفظ استانداردهای زبانی شاخص‌های حرفه‌ای خبری، رعایت قواعد و دستور زبان و چهارچوب‌های فرهنگ عرفی کشور در رسانه‌های رسمی می‌شود. 

او با اشاره به این امر که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی کنترلی بر رعایت قواعد زبانی وجود ندارد و زبان عام حاکم است، بیان کرد: هر کاربر خود سردبیر، ناشر، دریافت کننده اطلاعات و دروازه بان خبر در فضای مجازی است. در فضای مجازی وجود ندارد سطح سواد رسانه‌ای و دانش کافی برای کاربران وجود ندارد که سره را از ناسره تشخیص دهند یا چهارچوب‌ها را رعایت کنند. 

او گفت: یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها، امکان برقراری ارتباط نسل جوان و نوجوانان یا ایرانیانی است که در خارج از کشور زندگی می‌کنند با زبان مادری خود است. این فرصت باعث گسترش و تقویت زبان فارسی می‌شود. 

ضیایی‌پرور به کشورهای حوزه تمدنی فارسی‌زبان مانند افغانستان، تاجیکستان، بخشی از کردستان عراق و بخش‌هایی از جمهوری آذربایجان اشاره کرد و گفت: این کشورها از طریق شبکه‌های اجتماعی با فرهنگ و زبان اصلی خود در ارتباط هستند، در حالی که رسانه‌های رسمی این ارتباط را قطع کرده‌اند. به این ترتیب، شبکه‌های اجتماعی فرصتی برای تقویت زبان فارسی ایجاد کرده و همزمان تهدیداتی نیز به همراه دارد. 

فضای مجازی تهدید جدی برای ادبیات نیست 

او گفت: البته رویکرد من مثبت است و این پدیده را نمی‌توان تهدید جدی برای زبان و ادبیات فارسی تلقی کرد.

او افزود: با گذر زمان، آفت‌هایی که در این فضا به وجود می‌آید، کاهش خواهد یافت. نسل جدید زبان متفاوتی دارد و زبان مشترکی بین آن‌ها و نسل‌های قدیمی وجود ندارد. حتی نویسندگان و فعالان رسانه‌ای گاهی نمی‌دانند چگونه باید با این نسل ارتباط برقرار کنند؛ برخی معتقدند باید به زبان آن‌ها نوشت و برخی دیگر فکر می‌کنند آن‌ها باید زبان خود را تغییر دهند، اما نسل جدید، از جمله نسل Z و آلفا، زبان، گویش، اصطلاحات، باورها و ارزش‌های خاص خود را دارد که ناشی از بینش و دیدگاه‌شان است و بدون تغییر آن بینش، نمی‌توان زبان و محاوره آن‌ها را تغییر داد. 

تمام دنیا به همین وضعیت دچار است 

ضیایی‌پرور گفت: این وضعیت فقط مختص ایران نیست و در تمام دنیا رخ داده است. مرجعیت رسانه‌ای از رسانه‌های رسمی به شبکه‌های اجتماعی منتقل شده و کاربران، از یکدیگر تقلید و یاد می‌گیرند و فرآیند آموزش و انتقال فرهنگی را میان حلقه‌های دوستان به شکل شبکه‌ای انجام می‌دهند. 

او افزود: شبکه‌های اجتماعی با طراحی حلقه‌های دوستان و اتصال آن‌ها، بستری برای تعامل و یادگیری خودجوش ایجاد کرده‌اند. کاربران محتوای یکدیگر را در اکسپلور و تایم‌لاین می‌بینند و همین باعث شده مرجعیت نسل جدید، رسانه‌های اجتماعی باشد. 

ضیایی‌پرور گفت: در مواجهه با این نسل و زبان جدید، بهترین رویکرد، تطبیق خود با آن‌ها است. در جاهایی که آسیب‌ها شدید است، می‌توان با آموزش‌های آگاهی‌دهنده اصلاحاتی ایجاد کرد، اما مقابله با این موج امکان‌پذیر نیست و تلاش برای مهار آن نتیجه‌ای ندارد. 

او ادامه داد: این موج شبکه‌های اجتماعی فرهنگ عامه را به سطح رسمی آورده است و از دید برخی ناظران، تهدیدی شدید به شمار می‌رود، اما جامعه راه خود را پیدا خواهد کرد و همین جریان ادامه حیات فرهنگ و زبان را تضمین می‌کند. 

ادبیات فارسی دستخوش تغییر نمی‌شود

ضیایی‌پرور گفت: ادبیات کهن فارسی، از قرن هفتم و هشتم تاکنون تغییرات زیادی نداشته و آثار بزرگان مانند عطار، نظامی و سنایی همچنان قابل فهم هستند. با توجه به تغییرات اخیر، امکان دارد ادبیات معاصر نیز با سرعت بیشتری تغییر کند، اما این تغییرات به معنای انقطاع یا نابودی زبان نیست. موج‌های مختلف فضای مجازی، از وب گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و تولید محتوا با هوش مصنوعی، روند تحول زبان را هدایت می‌کنند و زبان فارسی از این گردونه سربلند بیرون خواهد آمد. 

ضیایی‌پرور گفت: فرهنگ و هویت ملی ایرانی در طول تاریخ، حتی در برابر حملات مغول‌ها و بیگانگان قدرتمند نیز از بین نرفته و مهاجمان تحت تأثیر فرهنگ ایرانی قرار گرفته‌اند. جوشش زبانی و فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی نیز از داخل جامعه نشأت می‌گیرد و نه از خارج، و نسل جوان با شیوه گفتمان و زبان محاوره‌ای خود، متفاوت از نسل‌های قدیم، هویت ملی را پاس می‌دارد.

او ادامه داد: هیچ نیازی به سرکوب یا احساس خطر وجود ندارد و تنها باید آموزش، آگاهی‌دهی و راهنمایی به این نسل داده شود. 

او افزود: در زبان فارسی، روند زایش واژگان و ایجاد کلمات جدید نسبت به زبان‌هایی مثل انگلیسی ضعیف است و بسیاری از مفاهیم و واژه‌ها متناسب با پیشرفت‌های فناوری در دنیا ایجاد نمی‌شوند. ضعف در تولید معادل‌های فارسی، ربطی به شبکه‌های اجتماعی ندارد و بیشتر به عقب‌ماندگی علمی و تکنولوژیک کشور مرتبط است.

او ادامه داد: زبان فارسی مجبور است از واژه‌های غربی و آمریکایی استفاده کند، زیرا هنوز توان ایجاد معادل‌های جدید برای مفاهیم فناوری را ندارد. 

نبود زایش زبانی در ادبیات فارسی 

ضیایی‌پرور گفت: در گذشته، فرهنگ و علم ایرانی توانایی تحمیل واژگان و مفاهیم خود به دیگر کشورها را داشت، اما امروز به دلیل عقب‌ماندگی علمی، زبان فارسی غالباً در برابر نوآوری‌ها و مفاهیم جدید فناوری عقب می‌ماند. نمونه‌هایی مانند متاورس، پادکست و وبسایت نشان می‌دهد که هنوز معادل‌سازی فارسی موفقیت کامل نداشته است، در حالی که دیگر کشورها مفاهیم را سریع ایجاد و به کار می‌گیرند. 

او افزود: فرهنگستان زبان فارسی نیز نتوانسته به سرعت و کیفیت لازم عمل کند و معادل‌گذاری‌ها بسیار کند و ناکافی است. 

ضیایی‌پرور گفت: با این حال، زبان و ادبیات فارسی توان مقابله با این تغییرات را دارد و با گذر زمان، همگام با پیشرفت‌های علمی و فناوری، زبان فارسی نه تنها حفظ خواهد شد بلکه غنی‌تر و توانمندتر نیز خواهد شد.