مسئله پیچیده حفاران غیرمجاز و قانون در «رویاباف و قاضی»/ بسیاری از شهروندان گنج‌یابی را جرم نمی‌دانند

حسام اسلامی کارگردان مستند «رویاباف و قاضی» با موضوع گنج‌یابی که به تازگی به صورت آنلاین از پلتفرم هاشور اکران شده است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره این مستند سینمایی اظهار کرد: فکر می‌کنم موضوع گنج‌یابی و اشتیاق پیدا کردن گنج همیشه وجود داشته و در ادبیات و شعر هم از قدیم آثار مختلفی با این موضوع وجود دارد و ما با این روایت‌ها بزرگ شده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه در دنیای امروز رسانه ها هم به انواع مختلف به این موضوع می پردازند، بیان کرد: پیش‌تر تک رسانه‌ای مثل تلویزیون بود که ما از آن روایت‌هایی درباره این موضوع می‌شنیدیم اما امروز رسانه‌های شخصی بسیاری هستند که به راحتی به این موضوع از ابعاد مختلف می‌پردازند و مواردی را در آن‌ها می‌توانیم ببینیم که رسانه‌های رسمی پوشش نمی‌دهند.

به گفته وی، بحث گنج‌یابی مدتی است که در فضای مجازی نیز به شکلی گسترده مطرح شده و آدم‌های زیادی در این دام گرفتار شده‌اند.

اسلامی که با مستند «رویاباف و قاضی» در جشنواره‌هایی چون هات داکس و ایدفا شرکت کرده است، تصریح کرد: من موضوع گنج‌یابی را بیشتر یک دام می‌دانم چراکه در پی آن معمولاً اتفاقات دیگری هم رخ می‌دهد و افراد به آنچه که مدنظر دارند هم نمی‌رسند.

این مستندساز با اشاره به اینکه برخی از این افراد شناخت درستی از اینکه کارشان جرم است ندارند، گفت: نکته جالب درباره برخی جرم‌ها در کشور ما این است که شاخه‌ای از کارها و اقدامات جرم شناخته می‌شوند که بسیاری از شهروندان آن را جرم نمی‌دانند و حتی آن کار را بخشی از حق شهروندی خود می‌دانند. در موارد بسیاری این اختلاف وجود دارد که مساله حفاری برای گنج‌یابی هم یکی از آن‌ها است.

وی افزود: بالای ۲هزار عنوان جرم در قانون ما وجود دارد، در حالیکه در دیگر کشورهای دنیا این رقم بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ عنوان است و در معدود کشورها این عدد به ۴۰۰ عنوان می‌رسد. طبیعتاً با این حجم بالای عناوینی که جرم شناخته شده‌اند اختلافاتی هم به وجود می‌آید که بخشی از جامعه بسیاری از جرم‌ها را قبول ندارند و نگاه متفاوتی دارند و همانطور که گفتم گنج‌یابی هم یکی از این موارد است.

اسلامی تصریح کرد: من با افرادی که به دنبال گنج می‌روند همدلی ندارم، اما مساله‌ای که مطرح کردم دردی در این جامعه است و از آنجاکه سینمای مستند یک سینمای منتقدانه است بهترین مدیا برای طرح موضوعات جدی است. وضع موجود مطلوب نیست و فکر می‌کنم در حفاظت از میراث فرهنگی هم وضعیت خوبی نداریم. من در این فیلم سعی کردم از مناظر مختلف، از زاویه دید قاضی، یگان حفاظت، حفارها و... موضوع را نگاه کنم. شاید «رویاباف و قاضی» کمی سوءتفاهم برانگیز باشد اما من طرف هیچ کسی نایستادم و فقط می‌خواستم وضع موجود را نشان دهم.

وی افزود: در حال حاضر در مراکز قضایی کشور پرونده های مختلفی درباره حفاران غیرمجازی وجود دارد که این پرونده‌ها تنها مربوط به بحث حفاری نمی‌شوند و برخی از آنها به ابعاد مختلفی مثل خشونت و قتل هم ارتباط پیدا کرده‌اند. حفاران غیرمجاز معمولاً در نیمه شب و در مناطق صعب‌العبور فعالیت می‌کنند و کارشان واقعاً خطرناک است و این خطر احتمال اتفاقات بسیاری را در خود دارد. نکته عجیب اینکه هرچقدر که ضابطین قضایی برای دستگیری این افراد سختگیری بیشتری به کار می‌برند آن‌ها سخت‌تر کار می‌کنند و حتی در شرایط بدتری فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال در شرایطی که سختگیری بیشتر می‌شود آن‌ها سعی می‌کنند در آب و هوای بدتری مثل زمانی که باران شدید می‌بارد دست به حفاری بزنند و در این شرایط خطرات بیشتری آن‌ها را تهدید می‌کند. این موارد واقعاً معضل‌آفرین هستند و باید موضوع گنج‌یابی و حفاران غیرمجاز را بیشتر مورد توجه داشت. من طرفدار هیچ صدایی در این مستند نیستم اما اگر این فیلم را ساختم حتماً حرفی برای گفتن وجود دارد.

این کارگردان درباره دیگر مستندهایی که در کارنامه دارد و رویکردش به موضوعات گفت: من در فیلم اولم احساس می‌کردم کودکان و نوجوانان بزهکار صدایی دارند که شنیده نشده است، در «پروژه ازدواج» سراغ بیمار و پزشک رفتم و در «رویاباف و قاضی» سعی دارم هر کس حرفی را که دارد مطرح کند چون وضعیت پیچیده است و باید این مسئله را حل کند یا مسئله باید به شکل دیگری پیگیری شود. در این مورد پرونده‌های عجب بسیاری وجود دارد و افراد به دلایل مختلف درگیر این پرونده‌ها شده‌اند و تضادهایی هم در منابع قانونی ما وجود دارد که شاید یکی از این تضادها مربوط به تضاد بین شرع و قانون باشد؛ چراکه در موضوع گنج، با شرایطی شرع آن را مجاز و قانون مدنی ما جرم می‌داند.

وی تأکید کرد: برای باستان‌شناسانی که دست به حفاری می‌زنند هر شیء تاریخی ارزشمند است، آن‌ها یک کوزه سفالی را هم باارزش می‌دانند و بر آن مطالعات گسترده‌ای می‌توانند داشته باشند اما برای حفاران غیرمجاز تنها شیء ارزشمند طلا است و حتی یک شیء فلزی تاریخی هم نمی‌تواند ارزش مادی چندانی برای آن‌ها داشته باشد.

وی تأکید کرد: برای باستان‌شناسانی که دست به حفاری می‌زنند هر شیء تاریخی ارزشمند است، آن‌ها یک کوزه سفالی را هم باارزش می‌دانند و بر آن مطالعات گسترده‌ای می‌توانند داشته باشند اما برای حفاران غیرمجاز تنها شیء ارزشمند طلا است و حتی یک شیء فلزی تاریخی هم نمی‌تواند ارزش مادی چندانی برای آن‌ها داشته باشد.

به گفته وی، طلا از گذشته فلزی بوده که استحصالش سخت است و همچنین فلزی کمیاب به حساب می‌آید و بعید است که یک گروه حفار بتوانند به اندازه‌ای طلا پیدا کنند که به منفعت مالی بالایی برسند. اسلامی خاطرنشان کرد: در چند سالی که من درباره این موضوع تحقیق کردم به نظرم پولدار شدن از این طریق تقریباً غیرممکن است.

اسلامی در ادامه اظهار کرد: یکی از مواردی که باعث بیشتر شدن حفاری‌های غیرمجاز شده، گزارش‌هایی مثل گزارش‌های تلویزیون است که هر بار در تلویزیون می‌شنویم که یک باند اشیای عتیقه دستگیر شد. این گزارش‌ها به هیچ‌وجه بازدارنده نیست و معمولاً افراد اینگونه تصور می‌کنند که پیدا کردن اشیای عتیقه کار راحتی است و اگر مراقب باشند ممکن است دستگیر نشوند و به پول و ثروت بالایی برسند.

این کارگردان درباره همکاری نهادهای مختلف برای ساخت «رویاباف و قاضی» گفت: من سعی کردم از تمام نهادهایی که به این موضوع مرتبط هستند کمک بگیرم، به پلیس مبارزه با مفاسد اقتصادی، قوه قضاییه، وزارت میراث فرهنگی، واحد حقوقی این وزارتخانه، پژوهشکده میراث فرهنگی و... مراجعه  و سعی کردم روایتی از همه داشته باشم و از طرفی به سراغ گروه مقابل رفتم و آدم‌هایی را که دنبال گنج هستند دنبال کردم. پیدا کردن این افراد کار سختی بود اما سخت‌تر از آن متقاعد کردن آن‌ها برای حضور در مقابل دوربین بود. من باید آدم‌هایی را پیدا می‌کردم که وقتی جلوی دوربین قرار می‌گیرند فیلم را جذاب‌تر کنند و به من اجازه دهند که در همه مراحل همراهشان باشم.

وی درباره اکران آنلاین این مستند سینمایی و اینکه چرا اکران سینمایی نشد، گفت: من سعی داشتم «رویاباف و قاضی» در گروه هنر و تجربه اکران شود، نزدیک به یک سال از معاونت نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد درخواست داشتم که مجوز نمایش این فیلم صادر شود اما مشکلاتی وجود داشت که این اتفاق رخ نداد تا اینکه دولت عوض شد و با تغییراتی کوچک در فیلم مجوز نمایش صادر شد. پس از صدور پروانه نمایش متوجه شدم که برای اکران فیلم در سینماها باید چند ماه صبر کنم اما از آنجا که مدتی طولانی برای صدور پروانه نمایش صبر کرده بودم تصمیم گرفتم که بیشتر از این منتظر نمانم و در نهایت فیلم را به صورت آنلاین اکران کردیم.

این کارگردان تأکید کرد: تنها نهادی که مانع صدور پروانه نمایش شد معاونت نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد بود و هیچ نهاد دیگری مثل قوه قضاییه و پلیس با فیلم مشکل نداشت و حتی آن‌ها فیلم را دیده بودند و نظر مثبتی نسبت به آن داشتند. چندین نفر از قضات و چند نفر از روسای پژوهشکده باستان‌شناسی که فیلم را دیده بودند نظرشان نسبت به آن کاملاً مثبت بود اما وزارت ارشاد به شکلی کاملاً سلیقه‌ای مجوز نمایش را صادر نمی‌کرد. من به عنوان یک فیلمساز خود را همیشه در موقعیت یادگیری می‌دانم و سعی دارم در هر فیلمم آزمون و خطا کنم و به همین دلیل تلاشم این است که فیلم پس از ساخته شدن بلافاصله اکران شود تا منتقدان و کارشناسان درباره آن نظر بدهند و من از آن‌ها بیشتر بیاموزم اما متأسفانه وزارت ارشاد جلوی این اتفاق را گرفت.

اسلامی در پایان تصریح کرد: وقتی با تلویزیون کار می‌کردم، اگر یک اثر با مشکلاتی در پخش مواجه می‌شد، تلویزیون ایرادات مدنظرش را به صورت مکتوب در اختیار فیلمساز قرار می‌داد تا فیلمساز دلیل توقیف اثرش را بداند و برای حل مسئله اقدام کند اما وضعیت در وزارت ارشاد اینگونه نیست، آن‌ها فقط با من تماس گرفتند و عدم صدور پروانه نمایش را اطلاع دادند؛ گویی نمی‌خواهند مدرکی وجود داشته باشد که دلیل عدم صدور پروانه نمایش مشخص شود. در واقع آنقدر به کار خود اطمینان ندارند که بخواهند مسئولیت آن را برعهده بگیرند و من واقعاً با چالش‌های بسیاری برای صدور پروانه نمایش روبرو شدم.