کارگردان «عروس مصری» مطرح کرد؛
ازدواج و طلاق محمدرضا پهلوی و فوزیه سیاسی بود/ هیچکس نمی‌تواند با قطعیت درباره تاریخ صحبت کند
سعیده نیک‌اختر با اشاره به اینکه ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه با دخالت انگلیس صورت گرفت و اتفاقی کاملاً سیاسی بود، تأکید کرد که علاوه بر ازدواج، طلاق این دو فرد هم کاملاً سیاسی بود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مستند «عروس مصری» به کارگردانی سعیده نیک‌اختر به تازگی از پلتفرم هاشور عرضه شده است. این مستند مروری بر زندگی و زمانه فوزیه، همسر اول محمدرضا پهلوی دارد و با نگاهی به رخدادهای ایران و مصر در آن زمان ساخته شده است.
سعید نیک‌اختر پیش‌تر نیز ساخت مستندی با عنوان «اشرف، همزاد شاه» را در کارنامه خود دارد که به زندگی و نقش اشرف پهلوی در دوران حاکمیت پهلوی می‌پردازد.
به بهانه پخش «عروس مصری» با سعیده نیک‌اختر گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
با چه دغدغه‌ای به سراغ ساخت مستندی درباره «فوزیه» همسر اول محمدرضا پهلوی رفتید؟
اوایل دهه ۱۳۹۰ بود که طرحی را برای ساخت یک مجموعه مستند ارائه دادم. این طرح به زندگی و بیوگرافی زنان پهلوی مربوط می‌شود و بر اساس آن سال ۱۳۹۶ هم مستندی درباره اشرف پهلوی ساختم و بعد از آن به سراغ کاراکتر فوزیه و تاج‌الملوک رفتم و تا طرح ما برای ساخت به تصویب رسید، زمانی زیاد صرف شد و علاوه بر آن دو سال تحقیق و پژوهش داشتیم و جمع‌آوری تصاویر آرشیوی نیز به طول انجامید.
هدف من از ساخت این مجموعه مستندها نگاه به تاریخ معاصر با رویکرد زنانه است. زنان بسیاری در دوران پهلوی هستند که در اتفاقات آن دوران بی‌تأثیر نبودند. فوزیه هم اولین همسر محمدرضا پهلوی بود، فردی که ایرانی نبود و با شاه ایران در دوران پهلوی ازدواجی کاملاً سیاسی داشت و ما این ازدواج و نحوه جدا شدن این دو فرد و پروسه طلاقشان که سه سال طول کشید را در این مستند دنبال کرده‌ایم.
فوزیه با توجه به شخصیت آرامی که داشت و سن کمش چه تأثیراتی در حکومت پهلوی داشته است؟
فوزیه به واسط سن کمی که داشت در آن زمان زن با درایتی نبود و اصلاً خود را درگیر سیاست نیز نمی‌کرد اما ازدواج او با محمدرضا پهلوی یک ازدواج تأثیرگذار در سیاست ایران بود و در رابطه حکومت مصر با ایران که به واسطه حکومت انگلیس این ازدواج رخ داد، بسیار تأثیر گذاشت و حتی برادرش فاروق بر محمدرضا و اشرف پهلوی بسیار تأثیرگذار بود و به نوعی می‌توان آن را الگوی این دو دانست.
من سعی کردم در این مستند هر آنچه که مطرح می‌کنم بر اساس سند و مدرک باشد. به همین دلیل تنها به کتاب‌های تاریخی که توسط تاریخ‌نگاران و افراد مختلف نوشته شده اکتفا نکردم چراکه ممکن است هر کتاب از زاویه دید نویسنده‌اش روایت شده باشد و به همین دلیل با رایزنی‌هایی که داشتیم توانستم به اسنادی در وزارت امور خارجه دسترسی پیدا کنم و از اسناد حاضر در این وزارتخانه هم استفاده کردم.
بسیاری بر این عقیده‌اند که علاوه بر ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه، طلاق این دو هم سیاسی بوده است.
بله، به همان نسبت که ازدواج این دو سیاسی بوده طلاق این دو فرد هم سیاسی بود. انگلیس از عملکرد مصر ناراضی بود و متوجه شد که حاکمیت این کشور اصطلاحاً مشغول تکروی است و این باعث شد که انگلیس احساس کند ارتباط ایران و مصر به نفع او نیست و سعی کرد این ارتباط را از بین ببرد که من در مستند نیز تا حدی به این موضوع اشاره کرده‌ام.
یکی دیگر از دلایل این جدایی به فساد فاروق نیز مربوط می‌شد که باعث شد ارتباط محمدرضا پهلوی و فاروق به نفع برخی سیاست‌ها نباشد.
آیا در دسترسی به اسناد وزارت امور خارجه به نکات تازه‌ای که تا امروز مطرح نشده‌اند نیز دست پیدا کردید؟
اگر مخاطبان «عروس مصری» اطلاعات زیادی درباره حکومت پهلوی داشته باشند ممکن است با این فیلم به اطلاعات تازه‌ای درباره فوزیه و ازدواجش با محمدرضا پهلوی نرسند اما من به شخصه به دلیل دغدغه‌ای که در بیان واقعیت‌ها داشتم اصرار کردم که به اسناد واقعی دسترسی داشته باشم و مطلبی خارج از واقعیت در این فیلم مطرح نشود.
من در این فیلم مطرح می‌کنم که وقتی قرار می‌شود محمدرضا پهلوی و فوزیه از هم جدا شوند چه اموالی از ایران به تارج می‌رود و مملکت در چه وضعیتی قرار دارد و انگلیس و مصر در این وضعیت چگونه از ایران سوءاستفاده می‌کنند. برای بیان این مسائل نیاز داشتم که به اسنادی دقیق دسترسی داشته باشم.
به طور کل ارزش فیلم‌های مستند تاریخی در این است که مخاطب می‌تواند به راحتی اطلاعاتی درباره تاریخ به دست بیاورد چرا که امروز کمتر کسی حوصله کتاب خواندن دارد و می‌تواند با یک فیلم به همان اطلاعات دسترسی پیدا کند. بسیاری از اطلاعات نیز به دست آمده از اطلاعات شفاهی است، مثلاً زمانی که مستند اشرف را می‌ساختم می‌دانستم که اکثریت مردم بر این عقیده‌اند که او قاچاقچی مواد مخدر بوده است اما من تحقیقات زیادی داشتم و هیچ نشانه‌ای از قاچاقچی بودن او پیدا نکردم و حتی اشرف در دادگاه آلمان هم از این اتهام تبرئه می‌شود و غرامت می‌گیرد. زمانی که این موضوع را در مستندم مطرح کردم خیلی‌ها به من حمله کردند ولی این واقعیت بود و من باید آن را مطرح می‌کردم.
شاید شایعه قاچاقچی بودن اشرف واقعیت داشته باشد ولی سندی بر تأیید این ادعا وجود ندارد و شاید به قول برخی مورخین او این اسناد را از بین برده باشد ولی من سعی کردم بی‌طرف با موضوع برخورد و در مدت چند سالی که در وزارت امروز خارجه اسناد را زیر و رو می‌کردم به چنین مسئله نرسیدم.
اگر من بی دلیل بگویم که انگلیس از ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه به دنبال برخی مقاصد خودش بوده کمتر کسی آن را قبول می‌کند. من سعی کردم با استفاده از یک سری جزئیات عامه‌پسندانه اطلاعاتی به مخاطب ارائه دهم که واقعیت را بپذیرد. مثلاً وقتی می‌گویم در زمان عروسی حدود صد نفر از مصر به ایران می‌آیند و انگلیس پول مازوت کشتی، آب آشامیدنی، مواد خوراکی، لباس‌ها، کارکنان و خدمه را با سندسازی از ایران می‌گیرد. من سعی کردم این اطلاعات را در مستند مطرح کنم و به مخاطبم واقعیت را ارائه دهم.
آیا در پرداختن به زندگی فوزیه با محدودیتی مواجه شدید که مجبور به حذف واقعیت شوید؟
تا امروز با محدودیتی روبرو نبودم اما مشکلی که وجود دارد این است که من متن فیلم‌هایم را بارها بازنویسی می‌کنم و آن را برای کارشناسان می‌فرستم تا بخوانند و اشکالات متن را به من بگویند اما کسی متن را نمی‌خواند و وقتی فیلم ساخته می‌شود همان فرد از فیلم ایراد می‌گیرد در حالیکه من قبل از ساخت از او کمک گرفته‌ام. در ساخت این فیلم هم کسانیکه مخالف حکومت پهلوی هستند به من حمله کردند و هم طرفداران حکومت پهلوی و «عروس مصری» هیچ جناحی را راضی نمی‌کند چرا که من بی‌طرف به این موضوع پرداخته‌ام.
از بین کارشناسان یکی از مشاوران من جناب آقای دکتر محمدرضا مخبر دزفولی است که ایشان دبیر سابق شورایعالی انقلاب فرهنگی و رییس فرهنگستان علوم فعلی هستند و همچنین آقای دکتر موسی حقانی هم رییس مرکز مطالعات تاریخ معاصر یکی دیگر از کارشناسان و مشاوران این پروژه بود اما اکثر کارشناسان متنی که برایشان ارسال می‌کنید را نمی‌خوانند، حتی اعضای شورای صدور پروانه ساخت هم فیلمنامه‌ها را به خوبی نمی‌خوانند و مجوز می‌دهند و بعد جلوی پخش را می‌گیرند در حالیکه ممکن است فیلم دقیقاً طبق متنی که نوشته شده ساخته شده باشد.
در این مستند به نقش انگلیس در ازدواج و طلاق محمدرضا پهلوی با فوزیه اشاره می‌شود اما از آنجا که جدایی این دو همزمان با اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی است، برخی معتقدند که این اتفاق هم در این جدایی نقش داشته است اما شما هیچ اشاره‌ای به این موضوع نمی‌کنید.
من درباره نقش اسرائیل در جدایی محمدرضا پهلوی و فوزیه مطلبی پیدا نکردم و این هم از مسائلی است که در اطلاعاتی شفاهی مطرح می‌شود. تا جایی که من می‌دانم نقش تأثیرات اسرائیل در دهه 40 پر رنگ می‌شود و در رابطه ایران و مصر تأثیر می‌گذارد.
پرداختن به زندگی زنان تأثیرگذار در خاندان پهلوی برای مخاطب امروز چه آورده‌ی محتوایی دارد؟
من وقتی تاریخ می‌خوانم همواره با این مسئله روبرو هستم که چقدر تاریخ مردانه روایت شده است و اغلب تاریخ‌نویس‌های ما مرد هستند. زنان چندان سراغ تاریخ نرفته‌اند و برایشان بسیاری از مسائل روشن نیست. من سعی کردم یک نگاه هویتی داشته باشم و به نقش زنان در سیاستگذاری‌ها، مسائل اقتصادی و اجتماعی و... بپردازم؛ مسائلی که ما زن‌ها معمولاً به سراغشان نمی‌رویم در حالیکه کسی مثل اشرف در سیاست‌های ایران در دوره پهلوی بسیار تأثیرگذار بوده است.
من حتی برای ساخت این مستند به سراغ خانم‌های مورخ رفتم ولی هیچ‌کدامشان حاضر به قرار گرفتن در مقابل دوربین نشدند و این برایم بسیار عجیب بود. خانم دکتر فائزه توکلی در مستند «اشرف همزاد شاه» با بنده همکاری داشتند و در این فیلم به عنوان یکی از کارشناسان تاریخی جلوی دوربین رفتند و بعد از فیلم هم در مرکز مطالعات و پژوهشگاه علوم انسانی فیلم را اکران و نشست تخصصی برگزار کردند ولی در این فیلم خانم‌ها با ما همکاری نکردند و حتی من برای پیدا کردن نریتور زن هم مشکل داشتم و خیلی از خانم‌ها حاضر نمی‌شدند در این کار تاریخی با من همکاری کنند. به طور کل زنان کمتر از مردان به سراغ تاریخ می‌روند و به این مسائل علاقه دارند در حالیکه ما زنان تأثیرگذار بسیاری از دوران هخامنشی تا امروز در سیاست ایران داشته‌ایم و دربار محمدرضا پهلوی هم پس از رضاخان به شدت زنانه می‌شود تا جاییکه اشرف با آمدن فوزیه تأکید دارد که او بانوی اول است و حتی در تصمیم‌گیری‌ها و چیدن مهره‌ها بسیار تأثیرگذار است.
آیا از نحوه پخش این مستند رضایت دارید؟
من از پخش «عروس مصری» خیلی شوکه شدم. وقتی از مرکز گسترش با من تماس گرفتند و گفتند که قرار است این مستند اینگونه پخش شود برایم بسیار عجیب بود. ما مستندسازها سال‌ها تحقیق می‌کنیم و عمر خود را صرف ساخت یک مستند می‌کنیم و بارها با اصلاحیه‌هایی مواجه می‌شویم که باید انرژی زیادی صرف برطرف کردن مشکلات کنیم. در این مستند به ما می‌گفتند که باید همه تصاویر به دلیل پوشش زنان دربار پهلوی شطرنجی شوند اما این تصاویر اصلاً کیفیت نداشتند و این کار برای ما بسیار مشکل بود.
از دوران حضور فوزیه در دربار ما اطلاعات چندانی نداریم و دربار پهلوی در آن زمان در سکوت خبری بود و عکس‌های زیادی هم از آن وجود ندارد و من برای تصاویر این فیلم زحمات زیادی کشیدم اما زمان پخش اصلاً با سازنده اثر صحبتی نشد و من به یکباره فهمیدم که این مستند اینگونه پخش شده است و اصلاً این وضعیت را به عنوان کارگردان نمی‌پسندم.
