در پرونده‌های ثبت جهانی، فشارهای سیاسی حرف اول را می‌زند/ توقف کاوش باستان‌شناسی در ایذه و آیاپیر

به گزارش خبرنگار ایلنا، شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نام های گوناگون همچون آیاپیر یا آیاتم در دوره عیلام، مرکز نخست سرزمین الیمائیس در دوره الیمایید (همزمان با دوره اشکانی-سلوکی)، مال امیر یا مال الامیر خوانده شده است.

از یادمان های باستانی شهر ایذه می توان به نقش برجسته های کول‌فرح از دوره عیلامیان، خونگ اژدر یا هونگ نوروزی که شامل دو نقش برجسته از دوره ایلامیان و اشکانیان ، نقش برجسته خونگ کمالوند، اشکفت سلمان (نیایشگاه تاری شا) که شامل چهار نقش برجسته از دوره ایلامیان، بازمانده های بنای یادمانی موسوم به تاق تویله از دوره اتابکان لر بزرگ، اشاره نمود.

در همین راستا پایگاه میراث فرهنگی آیاپیر (ایذه) به منظور حفاظت، بررسی و پژوهش در محوطه‌های باستانی ایذه از سال ۱۳۸۱ راه اندازی شد و وظیفه جمع آوری و بررسی اطلاعات تاریخی، فرهنگی شهرستان ایذه در استان خوزستان را دارد. البته در سال ۲۰۰۸ میلادی بود که پرونده ایذه با عنوان  The Historical-Natural Landscape of Izeh منظر تاریخی – طبیعی ایذه در حافظه موقت سازمان علمی فرهنگی یونسکو به ثبت رسید ولی همچنان در لیست انتظار باقی مانده است

مهدی فرجی (مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه) ) دراین باره به ایلنا گفت: ثبت جهانی یک فرآیند تخصصی است و اینگونه نیست که فقط با خواست چند نفر محقق شود بلکه نیازمند عزمی استانی و ملی است. درحال حاضر چندین اثر از جمله همدان، ماسوله و... در لیست انتظار ثبت جهانی قرار دارند و پرونده‌های آن‌ها به یونسکو ارائه شده است. از آنجایی که برای ثبت آثار میراث فرهنگی در یونسکو با محدودیت روبه رو هستیم از این رو گنجاندن آثار در لیست ثبت جهانی مراحل خود را می‌طلبد. با توجه به آنکه ایذه از سال ۱۳۸۶ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته باید امور را برای ثبت دائم آن تسهیل کنیم. نیاز است تا کارهای اصولی زیادی در محوطه ها و به خصوص شهر ایذه انجام شود. وضعیت خدمات و چهره منظری شهر ایذه باید ارتقا پیدا کند، خدمات حمل و نقل، فاضلاب‌ها، نمای ساختمان‌ها و… باید متحول شوند. همچنین نیازمند تملک اراضی هستیم که در عرصه و حریم آثار تاریخی قرار دارند که نیازمند اعتبارات ویژه در حوزه خود هستند. اعتبارات وزارت میراث فرهنگی محدودیت دارد و باید مدیران شهری نیز در این راستا برای کمک به حل این مشکلات پیش قدم باشند. طی سال‌های گذشته اقدامات خوبی در این راستا به ویژه با همکاری شهرداری انجام شده و امیدواریم طی چند سال آینده ایذه بتواند در لیست میراث جهانی قرار گیرد.

او درخصوص چالش‌هایی که ایذه برای ثبت جهانی با آن روبه‌روست و چرایی‌ عدم تحقق این مهم درحالی که ایذه ظرفیت‌های بسیاری برای جهانی شدن را دارد، گفت: با وجود آنکه مشکل چندانی برای تهیه پرونده پیش نویس ثبت جهانی ایذه وجود ندارد اما نباید فراموش کرد که تحقق این امر نیازمند عزم تمام مسئولان استانی و ملی است. در بسیاری از پرونده‌های ثبت میراث‌فرهنگی شاهد آن هستیم که نمایندگان مجلس، استاندار، فرمانداران و… برای ثبت آثار تلاش می‌کنند،  برای مثال در ثبت پرونده منظر فرهنگی اورامانات به شدت شاهد تلاش های مجمعه سیاسی بودیم که از سوی مسئولان برای ثبت این پرونده وجود داشت که همین امر سبب تسریع ثبت نیز شد و ما نیز از این بابت بسیار خوشحالیم. معمولا پشتوانه سیاسی در این موضوعات بسیار تاثیرگذار است.

مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه) همچنین از پراکندگی و وسعت آثار محوطه های ایذه که بیشتر در مناطق سخت گذر کوهستانی هستند به عنوان یکی از چالش‌های پایگاه یاد کرد و گفت: آثار ما همچون تخت جمشید یا چغازنبیل به صورت متمرکز نیستند و به صورت  تپه، گورستان، بناهای تک و… پراکنده هستند. نیاز داریم تا خودروهای مناسب در اختیار قرار گیرد که خوشبختانه وزارت میراث فرهنگی به جد پیگیر بوده و همچنین لازم است نیروهای یگان حفاظت میراث‌فرهنگی آموزش دیده و تجهیز شوند و حتی نیروی انسانی افزایش یابد.

فرجی که بیش از ۲۰ سال است در محوطه باستانی ایذه فعال است، درخصوص وجود هماهنگی بین مسئولان استان برای ثبت جهانی ایذه گفت: بین مسئولان میراث‌فرهنگی استان عزم ثبت جهانی وجود دارد اما همان طور که گفتم، پشتوانه سیاسی تاثیر بسزایی در تحقق این مهم دارد. نمایندگان مجلس، استاندار و… نقش مهمی دارند.

فرجی درخصوص حضور قاچاقچیان در منطقه و حفاری‌های غیر مجاز گفت: قاچاقچیان اشیاء تاریخی در تمام دنیا فعال هستند و این امر مختص کشور عزیزمان ایران و شهر ایذه نیست. قاچاقچیان اشیای عتیقه سازمان یافته بوده و باندهای بین‌المللی قوی در این حوزه در سطح جهان فعال هستند. رشته فعالیت قاچاقچیان تا جایی ادامه می یابد که به یکباره شاهد کشف نقش برجسته ساسانی در خارج از مرزهای ایران و در بریتانیا و یا کشف بزرگ دیگری در فرودگاه کشورمان هستیم.

فعالیت باستان‌شناسی

او درخصوص انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی در پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر گفت: از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ هیات مشترک باستان‌شناسان ایران و ایتالیا در آیاپیر فعال بودند و در خونگ‌اژدر و کل چنار شمی فعالیت داشتند. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ نیز فعالیت‌هایی صورت گرفت و از آنجایی که محوطه بسیار گسترده است نمی‌توان در چند فصل کاوش، به نتایج دلخواه رسید. هدف آن نیست که کل آثار از خاک بیرون بیاید بلکه هدف دست‌یابی به اطلاعات لازم و روشنگری تاریخ گذشته یک منطقه است. از سال ۱۳۹۶ تاکنون کاوش انجام نشده و تنها به گمانه زنی و تعیین عرصه و حریم پرداخته شده است و ظهور منحوس کرونا بیش از پیش کاوش های باستان شناسی را در محاق فرو برد. شاید امسال یا سال آینده با حضور هیات باستان‌شناسان ایتالیایی، بتوانیم کار کاوش را از سر بگیریم.

به گفته فرجی، درحال حاضر آثار کشف شده در ایذه، در موزه باستان‌شناسی ایذه نگهداری می‌شود و آنچه تاکنون بدست آمده در این موزه نگهداری می‌شود. با وجود آنکه شرایط نگهداری آن‌ها خوب است، اما موزه‌ها نیازمند نیروی متخصص بخصوص در حوزه مرمت و حراست هستند.

مرمت و حفاظت

او از انجام تعمیرات گابیون‌بندی در کول فرح و اصلاح آن با روش علمی، نصب دوربین‌های مداربسته مجهز به سیستم بی‌سیم، تأمین روشنایی خبر داد و درخصوص وضعیت مرمت در بخش‌های مختلف گفت: با توجه به آنکه امسال با حمایت های مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان اعتبارات استانی بهتری به ما تخصیص یافت، می‌توان گفت وضعیت مرمت نسبت به سال گذشته خیلی بهتر است. در بحث مرمت و ساماندهی محوطه کل چنار شمی پیمانکار و مشاور مشخص شده‌اند و به زودی با نظارت پایگاه، عملیات مرمت و ساماندهی محوطه باستانی آغاز می شود. محوطه باستان‌شناسی شمی در ۴۵ کیلومتری شهر ایذه در روستای کل چنار در شمال غرب شهرستان ایذه قرار دارد که در آن آثار باستانی متعلق به دوره الیمائید مشتمل بر مجسمه معرف سردار پارتی،  تکه های مجسمه مرمری و گورستان کشف شده است. پیکره مفرغین موسوم به مرد شمی تمام قد به بلندای کمی بیش از ۲ متر و عرض ۷۰ سانتی‌متر که اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود از مشهورترین این یافته هاست.  

فرجی همچنین در ادامه گفت: تابلوهای راهنمای دو زبانه جدید با توجه به اعتبارات استانی موجود نیز در برخی محوطه‌ها و بین راه نیز نصب شده و نیازمند تامین اعتبارات جدید هستیم تا بتوانیم تابلوهای دو زبانه بیشتری برای سایر محوطه بر اساس طرح استاندارد طراحی و نصب کنیم.

به گفته او درحال حاضر این فعالیت های پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر (ایذه) از محل اعتبارات ملی و استانی در حال انجام است.