آسیب‌شناسی خلاء حضور نخبگان در تدوین لوایح حساس

سکینه السادات پاد دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم و عضو کمیته بررسی ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره‌ عدم استفاده از نظرات نخبگان در لایحه مقابله با انتشار اخبار خلاف واقع قبل از ارسال به مجلس گفت: دیدم که افراد مختلف در دولت  از جمله آقای طباطبایی، در این باره صحبت کردند و گفتند رییس جمهور هم به واسطه اهانت‌هایی که به دلیل ارائه این لایحه به ایشان شده است ناراحت نشده‌اند و گفته‌اند که نظرات مخالفان را می‌شوند.

شهید رئیسی به لایحه عفاف و حجاب و حق برپایی اجتماعات منتقد بود

وی ادامه داد: به هر حال، به نظر می‌رسد که این وضعیت نیازمند تغییرات اساسی در جمهوری اسلامی است. این نکته را بر اساس تجربه خودم در دولت سیزدهم بیان می‌کنم، دو لایحه‌ای که در دولت سیزدهم مطرح شد، یکی لایحه عفاف و حجاب و دیگری لایحه حق برپایی اجتماعات بود. شخص آقای رئیس‌جمهور به من گفت که این دو لایحه را بد می‌داند. من این موضوع را در یک مصاحبه مطرح کردم و بسیاری از افراد موضع گرفتند که مگر می‌شود؟ چراکه خود ایشان امضا کرده بودند.

پزشکیان به لایحه مقابله با محتوای خلاف واقع منتقد بود

دستیار ویژه رئیس‌جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم تصریح کرد: در مورد این لایحه هم به نظر می‌رسد که همینطور باشد و خود آقای پزشکیان هم منتقد بود. به نظر می‌رسد که یک جای کار ما ایرادی وجود دارد. من از منظر حقوقی در این باره صحبت می‌کنم و از همین رو هم آقای پزشکیان را مثال زدم و هم شهید رئیسی را. هر دوی این نفرات را دو انسان وارسته و صادق می‌دانم که علیرغم اینکه این لوایح از دولت خودشان رفته بود اما خودشان به آن نقد داشتند.

پاد با بیان اینکه باید ببینیم که اشکال کار کجاست، گفت: چرا سیستم ما به این شکل است که برعکس کار می‌کنیم. یعنی یک لایحه حتی یک لایحه قضایی را از طریق دولت به مجلس ارسال می‌کنیم و گاهی اوقات هم مجلس آن لایحه را تصویب می‌کند و می‌شود مانند قانون حجاب و بعد شورای عالی امنیت مداخله کرده و اعلام می‌کند که شرایط اجرای آن به لحاظ تامین امنیت وجود ندارد و ممکن است برخلاف منافع ملی باشد و معلق می‌شود. این وسط هم چالش‌های اجتماعی بین مردم و حکمرانی ما ایجاد می‌شود و چقدر این شکاف اجتماعی بیشتر می‌شود و مردم  با بدنه دولت و ارکان حاکمیت احساس ناخودمانی می‌کنند که چرا نظر نخبگان و مردم قبل از این مسیر اخذ نمی‌شود.

خلاء حضور و اظهارنظر نخبگان متخصص در لوایح حساس

وی با بیان اینکه بنابراین ما در اینجا یک حلقه مفقوده‌ای داریم، گفت: خلاء حضور و اظهارنظر نخبگان متخصص در حوزه‌های مختلف را در اینجا داریم. به نظر می‌رسد دولت در حال حاضر اقداماتی را انجام می‌دهد و آقای رئیس‌جمهور مأموریتی را به شورای اطلاع‌رسانی دولت داده‌اند تا نظرات مخالفان و منتقدان را جمع‌آوری کنند. اگرچه کار بسیار خوبی است و من واقعاً تحسین می‌کنم اما این اقدام با تأخیر انجام شده است.

دستیار ویژه رئیس‌جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم تصریح کرد: حتی دیده‌ام که دادگستری هم در تبیین این لایحه گفته است که راه برای نقد بسته نیست و نظرات شنیده می‌شود و این نیز بسیار مثبت است. حتی مطمئنم که شخص آقای قاضی القضات هم نظرشان این است که نظرات نخبگان دریافت شود، اما چرا باید در مراحل پایانی به این موضوع توجه شود؟ چرا کاری را که باید در ابتدا انجام دهیم، آخر انجام می‌دهیم؟ چرا باید این همه تنش اجتماعی ایجاد شود؟ به‌ویژه در شرایط حساس کنونی که ما هنوز هم در وضعیت جنگی قرار داریم و نمی‌توانیم بگوییم که پساجنگ هستیم و تیم دیپلماسی ما در میدان دیپلماسی در حال جنگ است و نیروهای مسلح ما همواره آماده‌اند تا از تمامیت ارضی و نفسی ایران در صورت بروز تجاوز مجدد دفاع کنند.

اگر قانون شفافیت به‌درستی اجرا شود، حجم زیادی از اخبار غیرواقعی تولید نخواهد شد

پاد با اشاره به ایرادات لایحه مقابله با انتشار اخبار خلاف واقع در فضای مجازی گفت: اول اینکه زمان ارائه این لایحه زمان مناسبی نبود. ایراد دوم این است که آیا اساسا این لایحه را یک نیاز واقعی می‌دانیم؟ آیا ما نمی‌توانستیم بر مبنای قانون شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات عمل کنیم؟ اجرای این قانون چقدر تحقق یافته است؟ در واقع، دغدغه ما باید در این زمینه باشد. اگر این قانون به‌درستی اجرا شود، حجم زیادی از اخبار فیک و غیرواقعی تولید نخواهد شد. اما ما چقدر به اجرای این قانون اهتمام داشتیم؟ اگر این قانون به‌خوبی اجرا شود، بسیاری از نگرانی‌ها را پوشش خواهد داد، یا حتی قانون مطبوعات ما نیز می‌تواند ارتقاء پیدا کرده و مؤثر باشد.

وی با اشاره به مفاد این لایحه گفت: در این لایحه آمده بود که اگر یک کانال در پلتفرم‌ها به اندازه یک هزارم جمعیت ایران، یعنی تقریباً ۹۰ هزار عضو داشته باشد، باید به آن توجه شود. اما این استدلال نمی‌تواند یک استدلال اندیشمندانه باشد. زیرا امکان دارد که انتشار این اخبار در آن کانال دیگر تحت کنترل کسی نباشد یا ممکن است قبلاً در جایی دیگر منتشر شده باشد و بعد در این کانال بارگذاری شده باشد پس اساسا تعبیه چنین موادی خلاف اصول عقلانی است.

چرا باید با صرف هزینه‌ از بین‌المال قانونی تصویب شود که قابلیت اجرایی ندارد

این حقوقدان و وکیل دادگستری تصریح کرد: بنابراین، می‌خواهم بگویم که از نظر عدم دقت فنی در لایحه و همچنین مسائل دیگر، به نظر می‌رسد که این لایحه به‌عنوان یک لایحه جداگانه، نگرانی‌های جدیدی را برای افراد از جمله افرادی که به‌طور جدی منتقد و مخالف طرح صیانت بودند، ایجاد کند. باتوجه به اینکه این لایحه در زمانی به مجلس تقدیم شد که موافقین طرح صیانت در آنجا حضور دارند. ممکن بود برخی از مواد و مفاد این لایحه هم مشابه با طرح صیانت باشد و یا موادی به آن افزوده شود ولی در نهایت به وضعیتی منجر شود که شرایط اجرای قانون به‌خوبی فراهم نشود.

پاد با اشاره به هزینه‌های هر جلسه صحن علنی مجلس گفت: هزینه‌های مالی هر جلسه مجلس نیز قابل توجه است و به یاد دارم که آمارهایی در این زمینه وجود دارد که نشان می‌دهد هر دقیقه چقدر هزینه از بیت‌المال صرف می‌شود. بنابراین چرا باید با صرف این هزینه‌ها قانونی تصویب شود که در نهایت، ممکن است تشخیص داده شود که این قانون در شرایط کنونی قابلیت اجرایی ندارد.

وی ادامه داد: متاسفانه گاهی ما بی‌اعتمادی بیشتر میان مردم و شهروندان با ارکان حاکمیت و دولت ایجاد کرده‌ایم و تنش و نگرانی ایجاد شده است. به‌طور کلی، این وضعیت ممکن است آزادی بیان را به بهانه‌های مختلف تحت‌الشعاع قرار دهد. حتی اگر فرض کنیم این قانون به‌طور کامل درست باشد، اما در بستر اجرا ممکن است به‌دلیل تفاسیر مجری، باتوجه به اجازه‌ای که  به مجری می‌دهد حقوق مردم و حق آزادی بیان را تحت الشعاع  قرار دهد.

قانون مطبوعات ما به لحاظ حمایت  از اصحاب رسانه ضعف دارد

دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم درباره اینکه چرا با توجه به کثرت قوانین در این زمینه مانند قانون شفافیت و قانون مطبوعات باید قانونی جدید تصویب شود،  گفت: در زمانی که به عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم فعالیت می‌کردم احساس می‌کردم که قانون مطبوعات ما به لحاظ حمایت از اصحاب رسانه ضعف دارد و اقداماتی را شروع کردیم.

پاد تصریح کرد: قوانین باید به سمت حمایت از خبرنگاران بروند تا آن‌ها در انجام وظایف حرفه‌ای خود لکنت زبان نداشته باشد و قانون باید آنها را حمایت کند. همچنین باید قانون شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات تقویت شود و مشخص شود که چه کسانی بر اساس قانون شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات ترک فعل می‌کنند که این موضوع باعث می‌شود که مردم بر اساس تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها و رفتارشناسی مسئولان اخباری را منتشر کنند که  این وضعیت برای کشور ما مناسب نیست.

خلأ شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات موجب تولید حجم زیادی از اخبار غیرواقعی می‌شود

وی با اشاره به تورم قوانین در کشور گفت: به‌نظر می‌رسد که خلأ شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات موجب تولید حجم زیادی از اخبار غیرواقعی می‌شود. مردم به سمت رفتارشناسی مسئولان رفته و گمانه‌زنی کنند که مثلاً به نظر می‌رسد قرار است بنزین گران شود یا قیمت حامل‌های انرژی تغییر کند. من در دولت سیزدهم از تمامی دستگاه‌های اجرایی خواستم که اقدامات خود را در راستای اجرای ماده ۲۶ قانون خدمات کشوری را ارائه دهند و بگویند چه اقداماتی انجام داده‌اند. این امر به شفافیت کمک می‌کند و بخشی از شفافیت است و اقداماتی در جهت دانایی افزایی مردم است.

دستیار ویژه رئیس‌جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم گفت: چرا صدا و سیما به بحث آموزش‌های حقوق شهروندی ورود نمی‌کند؟ در شرایط جنگی به طور مثال اخباری از صدا و سیما منتشر می‌شد که فردای آن یا تکذیب می‌شد و یا تکذیب می‌کردند بنابراین به نظر می‌رسد این قانون تمام مولفه‌هایی که باید در حکمت مقنن وجود داشته باشد وجود ندارد.

فقدان حکمت و عدم توجه به واقعیت‌های اجتماعی در تدوین لایحه پس گرفته شده

پاد تاکید کرد: فقدان حکمت و عدم توجه به واقعیت‌های اجتماعی در تدوین این لایحه به‌ وضوح محسوس بود . به نظر می‌رسید که این لایحه در یک فضای انتزاعی و دور از جامعه ایرانی نوشته شده بود، بدون اینکه اشراف کافی به قوانین موجود و نیازهای واقعی مردم وجود داشته باشد. عجیب این است که دولت چهاردهم با توجه به شعارها و رویکردهایی که داشت و با توجه به رویکردی که داشت این لایحه را به این شکل ارسال کرد. حتی اگر این دغدغه را داشتند باید از نخبگان دعوت می‌کردند و از نظرات آن‌ها استفاده می‌کردند. اگر قبل از پس گرفتن لایحه جلسات مشورتی با نخبگان برگزار می‌شد، به‌احتمال زیاد به این نتیجه می‌رسیدند که نیازی به لایحه جدید نیست و می‌توان با اصلاح چند ماده از قوانین موجود مانند قانون مطبوعات و قانون شفافیت، نگرانی‌ها را برطرف کرد.

وی ادامه داد: اینکه لایحه‌ای با بیست و دو ماده و با کیفیتی که تعاریف اولیه‌اش به شدت تفسیرپذیر است، ارائه شود، به نگرانی‌های بیشتری منجر خواهد شد. این تفسیرپذیری ممکن است مردم را به سمت نفاق و کتمان حقیقت و سکوت سوق دهد. یکی از عرصه‌ها و نشانه‌های حضور موثر و مشارکت مدنی و سیاسی مردم حضور در همین بسترهای اجتماعی و فضای مجازی است چراکه رفتار مسئولان و نحوه حکمرانی را رصد کرده و آلارم می‌دهند حالا ممکن است بر اساس یک اطلاعات غلط اظهار نظری صورت گرفته باشد اما ما نباید برای آن جرم انگاری کنیم.

جامعه پویا جامعه‌ای است که جریان صحیح، صریح و سریع اطلاعات در آن وجود داشته باشد

دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم گفت: سیستم با امر به معروف و نهی از منکر مسئولین و اجرای اصل هشتم قانون اساسی پویا می‌ماند و به سمت ترمیم خود پیش می‌رود. ما در اینجا نقش مردم را کم می‌کنیم، جامعه پویا جامعه‌ای است که جریان صحیح، صریح و سریع اطلاعات در آنجا وجود داشته باشد. اگر قانون شفافیت به درستی اجرا شود و اگر یک نفر متولی واقعی پاسخ دهد که چند درصد این قانون اجرا شده است، مطمئنا مشکلات ریشه‌یابی شده و حجم زیادی از این اخبار غیرواقعی هم از بین رفته و محو می‌شود و ما به سمت یک جریان آزاد و صحیح اطلاعات پیش می‌رویم.

پاد ادامه داد: خوشحالم که در این راستا، جریان مطبوعاتی از هر دو طیف اصلاح‌طلب و اصولگرا به این موضوع پرداخته‌اند و ما به سمت یک کنشگری مدنی و سیاسی سالم پیش برویم. جریان عقلانیت از دو طیف دارد خودش را نشان می‌دهد و این از مولفه‌های وحدت و همدلی در شرایط کنونی است و این بسیار حائز اهمیت است.

قبل از تدوین لوایح، موضوع آن را به اشتراک بگذارند

وی ادامه داد: در زمانی که آقای رئیسی رئیس قوه قضائیه بود، پیشنهادی به ایشان دادم که فرآیندهایی برای نظرسنجی از نخبگان در مورد لوایح پیش از ارسال ایجاد شود و ایکاش این موضوع نهادینه می‌شد. در زمان بررسی لایحه خشونت علیه زنان که الان به عنوان صیانت از کرامت زنان مطرح است، پیشنهادی دادم و برای آقای رییسی ارسال کردم. پیشنهاد دادم که لوایح را در درگاهی قرار دهند که نخبگان هر علم درباره آن بتوانند از این طریق اظهارنظر کنند ایشان از این موضوع خیلی استقبال کرده بودند. حتی دستور دادند که در تمام استان‌ها روسای دادگستری از کانون وکلا و کنشگران هر شهر دعوت کنند تا درباره این لایحه نظر دهند و تفاوتی نداشت که از کدام طیف سیاسی هستند.

دستیار ویژه رئیس‌جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم گفت: من خلأ چنین چیزی را احساس می‌کنم یعنی قبل از اینکه لوایح تدوین شود موضوع آن را به اشتراک بگذارند. معاونت حقوقی باید در این زمینه به‌طور جدی پاسخگو باشد و توضیحات و بیانیه‌هایی که دادند اقناع‌کننده نبود و آقای پزشکیان هم حتما اقناع نشده‌اند مانند شهید رییسی که در خصوص لوایح عفاف و حجاب و برپایی تجمعات اقناع نشدند، چه برسد ما شهروندان عادی.

پاد گفت: پیشنهاد می‌کنم که در ابتدا، هر موضوعی که احساس می‌شود نیاز به تقنین دارد، با مشارکت حقوقدانان، جامعه‌شناسان و روانشناسان بررسی شود. این متخصصان می‌توانند بر اساس رفتارشناسی شهروندان و نیازهای واقعی جامعه، به حاکمیت پیشنهاد دهند که چه خلأهایی وجود دارد. اگر فقط به ابعاد امنیتی یک موضوع نگاه شود، حکمرانی ناقصی خواهد بود.

وی ادامه داد: استفاده از نظرات نخبگان و گروه‌های تخصصی مختلف می‌تواند به ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی میان مردم و حاکمیت کمک کند و تنش‌های روحی و روانی را کاهش دهد. نخبگان در گذشته هشدارهایی درباره لوایح مختلف مانند لایحه حجاب داده‌اند و تجربه نشان می‌دهد که باید به این هشدارها احترام گذاشت.

حکمرانی باید به تجربیات زیسته و نزدیک خود احترام بگذارد

دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در دولت سیزدهم گفت: حکمرانی باید به تجربیات زیسته و نزدیک خود احترام بگذارد. وقتی لایحه‌ای به نام لایحه حجاب و قانون حجاب به احترام مردم و حفظ وحدت و انسجام ملی معلق می‌شود، باید از این تجربیات درس می‌گرفتند و این راه را نمی‌رفتند. تمام هشدارهایی که نخبگان درباره لایحه حجاب داده بودند درباره این لایحه هم  مطرح کردند. به طور واقعی و موثر به نظرات متخصصین احترام گذاشتن می‌تواند به بهبود وضعیت جامعه اعم از مردم و حکمرانی کمک کند.

استرداد لایحه یک تصمیم شجاعانه است

پاد درباره تصویب استرداد لایحه مقابله با محتوای خلاف واقع در فضای مجازی به دستور رییس‌جمهور گفت: استرداد لایحه مطابق نظر سخنگوی دولت قابل تقدیر و تحسین و نشانه اهتمام به نظر نخبگان است در عین حال یک تصمیم شجاعانه است و البته تصمیمی که همراهی و حمایت جامعه را داشته باشد، هوشمندانه و لازمه یک حکمرانی مبتنی بر فهم مناسب از اصول و بایسته‌های موفقیت است.