اگر افغان‌ها نباشند، کار ساختمان‌سازی در ایران می‌خوابد؟
پس از تحولات سیاسی در افغانستان در ۲۴ مرداد سال ۱۴۰۰، تعداد زیادی از افغان‌ها به ایران پناه آوردند و از طریق طرح سرشماری ۱۴۰۱ به صورت قانونی در این کشور اقامت کردند.
این مهاجران عمدتا در بخش‌های مختلف بازار کار، به ویژه در صنعت ساختمان مشغول به فعالیت شدند. به‌رغم اینکه بیشتر این افراد در مناطق حاشیه‌ای شهرها یا در محل‌های کار خود ساکن هستند، اما تاثیر قابل توجهی بر بازار مسکن و نیروی کار ایران دارند.
هر چند تعداد دقیق کارگران افغان فعال در بخش ساخت و ساز ایران به دلیل ماهیت غیررسمی و غیرقانونی اشتغال آنها قابل تعیین نیست، با این وجود بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مسوولان حضور کارگران افغان در این بخش به‌طور قابل توجهی پررنگ است. آن‌گونه که تخمین زده می‌شود در سال ۱۴۰۳ تعداد کارگران ساختمانی در ایران حدود ۱.۵ میلیون نفر برآورد شده است که این آمار شامل کارگران مهاجر نمی‌شود و تنها به کارگران ایرانی اختصاص دارد که حدود ۶ تا ۷ درصد از جمعیت کارگری کشور را دربرمی گیرد.
این در حالی است که در گذشته ۷۵درصد نیروی کار و کارگر ساده در صنعت ساختمان را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دادند که با بازگشت این عده به کشورشان اکنون شاهد حضور ۵۰درصدی اتباع این کشور به عنوان نیروی کار در بخش ساختمان هستیم. اما یکی از موارد مهم در ساخت مسکن دستمزد کارگران است که ۲۵ تا ۳۰ درصد از مخارج نیروی کار را تشکیل می‌دهد و از این تعداد بیش از ۵۰ درصد نیروی کار را کارگران ساختمانی ساده تشکیل می‌دهند که اکثرا اتباع افغانستانی هستند و زمانی که دستمزدها افزایش می‌یابد، بر هزینه سایر بخش‌های ساخت و ساز نیز افزوده خواهد شد و قیمت تمام شده ساختمان نیز بالا خواهد رفت و با خروج آنها از کشور تعداد کارگران ساده نیز کاهش خواهد یافت.
مهاجران افغان نقش کلیدی ندارند
مهدی سلطان‌محمدی، کارشناس حوزه مسکن و یکی از فعالان صنعت ساختمان‌سازی، درباره نقش مهاجران افغان در بخش ساخت‌وساز کشور به «اعتماد» می‌گوید: افغان‌ها عمدتا در حاشیه شهرها، روستاها یا محل کار خود (مانند کارخانه‌ها، مرغداری‌ها و پروژه‌های ساختمانی) زندگی می‌کنند، بنابراین سهم قابل توجهی از مسکن شهری را به خود اختصاص نمی‌دهند.
او ادامه می‌دهد: حتی در مناطق حاشیه‌ای نامطلوب، مشکلات مسکن به شدت مناطق مرکزی و شمالی شهرها نیست و در نتیجه بعید است که حضور یا خروج آنها تاثیر محسوسی بر بازار مسکن در شهرهای بزرگ داشته باشد، جایی که اصلی‌ترین تنگناهای مسکن وجود دارد. سلطان‌محمدی می‌افزاید: خروج نیروهای کار افغانستانی (اعم از ماهر و نیمه ماهر) تاثیر چشمگیری بر بازار کار ایران، به خصوص در بخش ساخت‌وساز گذاشته است و جایگزینی این نیروها به سادگی امکان‌پذیر نیست، چراکه کارگران ایرانی یا مهارت کافی ندارند یا با دستمزدهای پایین تمایلی به کار در این بخش نشان نمی‌دهند و این مساله ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا جبران شود.
افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز
این کارشناس حوزه مسکن در ادامه می‌گوید: در دو ماه گذشته، چند عامل باعث افزایش شدید هزینه‌های ساخت‌وساز شد، افزایش دستمزد کارگری به دلیل کمبود نیروی کار ناشی از خروج افغانستانی‌ها و افزایش قیمت مصالح ساختمانی مانند هزینه ساخت مسکن در تهران که قیمت تمام شده ساخت مسکن را افزایش داده است، البته هزینه ساخت مسکن به کیفیت و موقعیت جغرافیایی نیز وابسته است. سلطان‌محمدی به هزینه ساخت و ساز در سال جاری اشاره کرده و در ادامه می‌گوید: به‌طور تقریبی در شمال تهران برای هر مترمربع حداقل هزینه ساخت حدود ۵۰ میلیون تومان و در برخی موارد بیشتر از این رقم و در حاشیه تهران نیز این رقم حدود ۲۰ میلیون تومان برای هر مترمربع برآورد می‌شود.
افزایش قیمت مسکن
سلطان‌محمدی ادامه می‌دهد: افزایش قیمت تمام شده ساخت‌وساز، فشار صعودی بر قیمت مسکن وارد می‌کند، اما این تنها عامل تعیین‌کننده نیست و عوامل دیگری مانند قیمت زمین، نرخ بهره، میزان تقاضا و شرایط کلی اقتصاد نیز نقش مهمی در ساخت و ساز دارند و در حال حاضر، افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز می‌تواند به رونق بازار کمک کند، اما از سوی دیگر ممکن است به دلیل کاهش قدرت خرید، حجم معاملات را کاهش دهد و در نهایت، فروشندگان انتظار دارند با افزایش قیمت‌ها، سود بیشتری کسب کنند. او می‌گوید: شاید در کوتاه‌مدت، خروج نیروی کار افغانستانی و افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز، قیمت مسکن را تحت تاثیر قرار دهد، اما در بلندمدت، سایر متغیرهای اقتصادی نیز در تعیین روند بازار مسکن نقش خواهند داشت.
فشار بر بازار مسکن
بیت‌الله ستاریان، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصاد مسکن در خصوص خروج افغانستانی‌ها از بازار مسکن به «اعتماد» می‌گوید: مطالعات 10 سال گذشته نشان می‌دهد که ایران سالانه به ساخت یک میلیون واحد مسکونی نیاز دارد. البته در این مطالعات جمعیت مهاجران در نظر گرفته نشده، چراکه این جمعیت بار زیادی را بر این بازار وارد کرده است و باید حدود ۲۰۰ هزار واحد جدید به رقم قبلی اضافه شود و تولید مسکن را افزایش داد تا پاسخگوی ۹۰ میلیون نفر جمعیت در کشور باشد.
ستاریان ادامه می‌دهد: با این حال، حضور مهاجران افغان در ایران، به ویژه در بخش‌های مختلف بازار مسکن، فشار زیادی بر این بازار وارد می‌کند. اگرچه این جمعیت بخشی از جمعیت رسمی کشور محسوب نمی‌شود، اما نیاز به مسکن برای آنها را باید در نظر گرفت، چراکه این موضوع باعث افزایش تقاضا در بازار مسکن می‌شود البته به دلیل حضور غیرقانونی برخی مهاجران آمار دقیقی از تعداد حضور این افراد در کشور وجود ندارد.
او می‌افزاید: اگر مهاجران افغان از ایران خارج شوند، این مساله می‌تواند تاثیراتی بر بازار ساخت‌وساز داشته باشد، زیرا بخش زیادی از نیروی کار این صنعت از مهاجران افغان هستند و خروج آنها به ویژه در کوتاه‌مدت می‌تواند به افزایش دستمزدها و هزینه‌های ساخت‌وساز منجر شود.
ستاریان می‌گوید: در حالی که مهاجران افغان در ایران به ویژه در صنعت ساخت‌وساز نقش دارند، مسائل مختلف دیگری از جمله افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز و نگرانی‌ها درباره آینده حضور این جمعیت در کشور، به چالشی مهم برای بازار مسکن تبدیل شده است و با توجه به اینکه بخش زیادی از نیروی کار ساختمانی از مهاجران افغان تشکیل شده‌اند، خروج آنها می‌تواند تاثیرات زیادی بر هزینه‌ها و قیمت مسکن در ایران بگذارد. او می‌افزاید: افزایش تقاضا برای مسکن از سوی مهاجران نیز فشار مضاعفی به بازار وارد می‌کند که نیازمند برنامه‌ریزی‌های مسکن است و با توجه به اینکه هنوز کشور پاسخگوی تولید مسکن نیست پس نمی‌تواند جوابگوی مسکن مهاجران افغانستانی نیز باشد.
