تروریسم؛ ابزاری برای مرزبندی نوین جهان
اخبار منتشر شده حاکی از آن است که کشورهای غربی و برخی دولت‌های منطقه در لوای بحران تروریسم به دنبال مرزبندی‌های جدید و تجزیه برخی کشورها در غرب آسیا و شمال آفریقا هستند.
موافقت‌نامه سایکس-پیکو در سال ۱۹۱۶، قراردادی محرمانه میان فرانسه و بریتانیا بود که در دومین سال جنگ جهانی اول برای تجزیه قلمرو امپراطوری عثمانی در صورت سقوط منعقد شد. سرزمین عثمانی در نتیجه مذاکرات «مارک سایکس» نماینده بریتانیا و «فرانسوا پیکو» نماینده دولت فرانسه میان این دو کشور تقسیم شد. روسیه تزاری نیز که رقیب قدیمی عثمانی‌ها بود از این مذاکرات استقبال کرد و در نتیجه، بخشی از قلمرو ترک‌ها در قفقاز به آن‌ها اختصاص داده شد.
سران آن روزهای جهان بدون در نظر گرفتن قومیت‌ها و فرهنگ‌های حاضر در غرب آسیا، قلمرو امپراتوری ۶۰۰ ساله عثمانی را میان خود تقسیم کردند و امروز که ۹۹ سال از آن زمان می‌گذرد، زمزمه مرزبندی‌های جدید در خاورمیانه شنیده می‌شود؛ عراق در غرب آسیا و لیبی در شمال آفریقا. لیبی نیز یکی از مناطق تحت کنترل عثمانی‌ها بود که بخش‌های زیادی از آن در سال‌های ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ به دست ایتالیایی‌ها افتاد.
عراق، تلاش برای مرزبندی‌های نو
بحث تجزیه عراق مدتی پیش در مجلس نمایندگان آمریکا مطرح شد. در اولین روزهای ماه می سال جاری میلادی، مجلس نمایندگان آمریکا با ارائه طرحی بر آن شد تا زمینه را برای تجزیه عراق به سه کشور شیعه، سنی و کرد فراهم کند. قانون‌گذاران در این طرح خواستار ارتباط مستقل از بغداد با اهل تسنن و کرد‌ها شدند و تسلیح این دو گروه را در برنامه خود قرار دادند. بر اساس این طرح که در کمیته خدمات نیروهای مسلح کنگره ارائه شده است، آمریکا مبلغ ۷۱۵ میلیون دلار برای کمک به نیروهای عراقی که در حال مبارزه با داعش هستند، اختصاص داد که ۲۵ درصد آن به نیروهای پیشمرگه و شبه‌نظامیان سنی تعلق دارد.
حدود دو ماه پس از طرح این موضوع، رئیس ستاد مشترک آمریکا بار دیگر صحبت تجزیه عراق را به میان آورد. بر اساس گزارش خبرگزاری اسپوتنیک روسیه، ژنرال «ریموند اودیرنو» هفته گذشته در نشست خبری گفته است که در صورت عدم موفقیت نیروهای عراقی در مبارزه با داعش طی ماه‌های آینده، نیروهای نظامی ایالات متحده به این کشور اعزام خواهند شد. وی بدون اینکه زمان دقیقی برای اعزام سربازان آمریکایی به عراق مشخص کند، تصریح کرد که عدم پیشرفت در نبرد با داعش باعث می‌شود تا واشنگتن گزینه ارسال نیروی زمینی به عراق را با هدف بهبود شرایط مورد بررسی قرار دهد. فرمانده سابق نیروهای آمریکایی در عراق در بخش دیگری از صحبت‌های خود اعلام کرد که شاید تجزیه عراق تنها راه اتمام بحران داعش باشد؛ سخنانی که با واکنش «حیدر العبادی» نیز مواجه شد.
لیبی و سناریوی مشابه
چندی پیش خبری مبنی بر طرح فرانسه و یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای تجزیه لیبی به دو کشور مجزا نیز منتشر شد. منابع رسمی لیبیایی به روزنامه الجزایری «الشروق» گفتند که برخی کشورهای عربی با محوریت دولت‌های حاشیه خلیج‌فارس، نشست‌هایی محرمانه با تعدادی از فرماندهان جنوب لیبی اعم از افسران ارتش، پلیس و سران قبایل آغاز کرده‌اند. الشروق، به نقل از این منابع نا‌شناس نوشت: هرچند این نشست‌ها تحت عنوان وحدت بخشی به جنوب لیبی به عنوان تنها راه برای حل مشکل این کشور برگزار می‌شود اما واقعیت آن است که این نشست‌ها، طرحی فرانسوی برای تسلط بر منطقه جنوبی لیبی و بازگرداندن آن به عصر استعمار و تقسیم این سرزمین به دو کشور مجزا است.
بر اساس این خبر، اولین کشور، در محدوده غدامس تا غات و سب‌ها و اوباری و الیزی در جنوب الجزایر تا شمال مالی و نیجر است که نام آن «الطوارق» خواهد بود. بر اساس این گزارش، کشور دیگر که محدوده آن در منطقه غدوه در شرق سب‌ها تا الکفره و مرزهای سودان و شمال شرق نیجر و شمال چاد است، کشور «التبو» نام خواهد گرفت. این منابع گفته‌اند که پایتخت الطوارق، منطقه اوباری و پایتخت التبو، مرزق است و در این دو کشور جدید ملیت آفریقایی بر نژاد عربی ارجحیت داده خواهد شد که می‌تواند در آینده مشکلات جدیدی برای منطقه ایجاد کند. از زمان سرنگونی «معمر قذافی» دیکتاتور سابق این کشور تا امروز، لیبی روزی آرام نداشته است و گویا کشورهای اروپایی برای عقب نماندن از ایالات متحده، یادی از ایام قدیم کرده و به دنبال یافتن مستعمراتی جدید هستند.
تجزیه کشورها و گسترش حوزه نفوذ
پس از جنگ جهانی دوم با تاسیس سازمان ملل متحد، امید آن می‌رفت که روابط میان کشورها چارچوبی نظام‌مند به خود بگیرد تا راه را بر آغاز جنگ‌ها و گسترش بی‌نظمی ببندد. از همان زمان تا امروز که بیش از نیم قرن می‌گذرد، سازمان ملل نتوانست رسالت جهانی خود را در مسائل کلان انجام دهد و زیر سایه ایالات متحده آمریکا باقی ماند. این نهاد روزی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار استفاده می‌شود و روزی دیگر مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و از دور شاهد و ناظر وقایع است.
پرسش اصلی این است که نقش سازمان ملل در تقسیم بندی‌های محرمانه کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا چیست؟ حدود یک قرن پیش قلمرو امپراتوری عثمانی میان قدرت‌های آن روز تقسیم شد و امروز گروهی تکفیری به نام داعش در خاورمیانه ظهور کرده و می‌گوید که باید مرزهایی که بر اساس موافقت‌نامه سایکس-پیکو مشخص شده، برچیده شود و سازمان ملل به عنوان بالا‌ترین مرجع بین‌المللی در این خصوص اقدام عملی انجام نمی‌دهد. کشورهای مدعی مبارزه با تروریسم نیز کاری غیر از بمباران‌های بی‌فایده مواضع تروریست‌ها ندارند و شاید بی‌میل نباشند که در نتیجه فعالیت‌های این گروه‌ها، مرزبندی‌های مد نظر خود را نیز پیاده کنند.
مرزبندی‌های جدید در منطقه می‌تواند حوزه نفوذ سرویس‌های اطلاعاتی و دولت‌های غربی و منطقه‌ای را افزایش دهد. برای مثال، عراق یکپارچه‌ای که متحد ایران باشد، عنصر نامطلوبی برای کشورهای حاشیه خلیج فارس، رژیم صهیونیستی و ایالات متحده به شمار می‌رود؛ اما عراقی که به سه کشور مجزا تقسیم شود، می‌تواند نهایت بهره را برای این گروه داشته باشد. نمونه آن را نیز می‌توان در موضوع اقلیم کردستان جست‌وجو کرد.
مساله اکراد در عراق، یکی از مسائلی است که می‌تواند بحران‌ساز باشد. از سال ۱۹۷۰ میلادی که این منطقه نام «اقلیم کردستان» را بر خود گذاشت، تا امروز چندین تلاش ناکام برای استقلال از عراق داشته است. آخرین تلاش «مسعود بارزانی» برای اعلام استقلال به نخستین روزهای حرکت داعش در عراق باز می‌گردد؛ در حالی که حکومت مرکزی در شوک پدیده‌ای نو به نام داعش بود و راهبرد معینی برای مقابله با موج جدید تروریسم نداشت، رئیس این منطقه خودمختار از برگزاری همه‌پرسی استقلال خبر داد. این همه‌پرسی در نخستین قدم با استقبال «بنیامین نتانیاهو» و مخالفت صریح و قاطع «نوری المالکی» نخست‌وزیر وقت رو‌به‌رو شد.
خاورمیانه منطقه‌ای است که هر روز واقعه‌ای جدید در آن اتفاق می‌افتد و گویا کشورهای غربی و عربی به جای تلاش برای برقراری صلح و ثبات، بیشتر به دنبال سهم‌خواهی و بلوک‌بندی سیاسی – نظامی برای سال‌های آینده هستند.