همگرایی آنکارا و تهران؛ گامی استراتژیک در برابر نفوذ آمریکا و اسرائیل

به گزارش ایلنا به نقل از الاخبار، نزدیکی ترکیه و ایران، پیام سیاسی قدرتمند و مانوری راهبردی برای مقابله با نفوذ آمریکا، حامی اسرائیل، محسوب می‌شود و هدف اصلی آن تأکید بر استقلال تصمیم‌گیری آنکارا است.

کارشناسان بر این باورند که همگرایی ترکیه و ایران ناشی از منافع عملی و کارکردی است و با وجود رقابت تاریخی میان دو کشور، همکاری‌های تاکتیکی و راهبردی در زمینه‌های مشترک چشمگیر است.

عوامل موثر بر همگرایی ترکیه و ایران

بر اساس یک نظرسنجی که توسط مرکز «اتحاد» برای پژوهش و توسعه منتشر شده، چهار محور اصلی در این همگرایی قابل شناسایی است:

• تهدیدات منطقه‌ای مشترک (سیاسی و امنیتی)
• مقابله با تهدید اسرائیل: کارشناسان بر این باورند که اقدامات تهاجمی اسرائیل، به ویژه پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، و تهدیدهای بالقوه برای ثبات منطقه، کشورهای ترکیه و ایران را به سمت همکاری سوق می‌دهد.
• مقابله با نفوذ خارجی: دو کشور تلاش دارند با تقویت همکاری‌های استراتژیک، نفوذ آمریکا و تقویت موقعیت اسرائیل را محدود کنند.
• نگرانی از فروپاشی منطقه‌ای: تهدیدهای ناشی از بی‌ثباتی و تفکیک قومی و مذهبی در منطقه، انگیزه مشترکی برای هماهنگی به وجود آورده است.

1. نیازهای امنیتی و مرزی
   • امنیت ملی مشترک: هماهنگی اطلاعاتی و امنیتی برای مقابله با گروه‌های مسلح در مرزهای دو کشور ضروری است؛ مانند حزب کارگران کردستان (PKK) در ترکیه و گروه‌های کرد مخالف در ایران.
   • مسئله کردها: هر دو کشور مخالف هرگونه گرایش جدایی‌طلبانه کردی هستند که ممکن است حمایت غرب یا اسرائیل را دریافت کند.
2. منافع اقتصادی و انرژی
   • تجارت و مسیر ترانزیتی: ایران برای ترکیه بازار بزرگی به شمار می‌رود و ترکیه برای ایران مسیر عبوری حیاتی جهت کاهش فشارهای تحریمی آمریکا و اروپا است.
   • منابع انرژی: ایران منبع قابل اعتماد گاز طبیعی برای ترکیه با قیمت ترجیحی است و این همکاری اقتصادی تقابل استراتژیک را تقویت می‌کند.
3. مدیریت پرونده‌های منطقه‌ای
   • سوریه و عراق: سوریه نقش مهمی در این همگرایی دارد و نیازمند مدیریت مناطق نفوذ از طریق «روند آستانه» است.
   • ثبات عراق: حفظ امنیت عراق و جلوگیری از تهدیدهای بالقوه علیه دو کشور، محور همکاری محسوب می‌شود.
   • مانور منطقه‌ای: همکاری ترکیه و ایران به آنکارا فضای مانور بیشتری در مقابله با فشارهای غربی و اسرائیلی می‌دهد، و پرونده‌های فلسطین و لبنان به عنوان خط دفاعی اول در برابر اسرائیل اهمیت دارند.

عامل مؤثر در آینده همگرایی ترکیه و ایران

کارشناسان در مورد اهمیت هر عامل اختلاف نظر دارند:

• برخی تهدید اسرائیل را مهم‌ترین عامل می‌دانند.
• برخی دیگر عوامل داخلی، روابط با آمریکا و پرونده‌های بین‌المللی مانند انرژی و برنامه هسته‌ای ایران را تعیین‌کننده می‌دانند.
• عده‌ای نیز اقتصاد و تجارت را عامل اصلی پیشبرد همکاری می‌دانند، به ویژه برای مقابله با تورم و مدیریت جریان مهاجرت از مسیر افغانستان-ایران-ترکیه.

دلایل فاصله‌گیری ترکیه از اسرائیل

این فاصله‌گیری ناشی از ترکیبی از عوامل ایدئولوژیک، سیاسی، انسانی و امنیتی است:

• فشار افکار عمومی: حملات اسرائیل به غزه و بحران انسانی، باعث شد ترکیه مواضع تندی اتخاذ کند و امکان نزدیک شدن دوباره سخت شود.
• اختلاف در نفوذ منطقه‌ای و سوریه: رقابت بر سر خلا قدرت در سوریه و حمایت اسرائیل از گروه‌های جدایی‌طلب کردی، امنیت ملی ترکیه را تهدید می‌کند.
• مسائل امنیتی و تهدید وجودی: گسترش نفوذ اسرائیل در شرق مدیترانه و همکاری با قبرس، تهدید مستقیم برای ترکیه محسوب می‌شود.
• تفاوت در پرونده فلسطین: حمایت ترکیه از حماس و تلاش برای ایجاد «نیروی بین‌المللی» در غزه، و حمایت از راه حل دو دولت، نقطه اختلافی مهمی با اسرائیل است.
• ضعف در روندهای پیشین عادی‌سازی: تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد روابط شکننده است و هر بحران می‌تواند به فاصله‌گیری شدید بینجامد.

پیامدهای این همگرایی و فاصله‌گیری

در سطح منطقه‌ای:

• سوریه: همگرایی ترکیه و ایران به تثبیت مناطق نفوذ و مدیریت فشار بر نیروهای دموکراتیک سوریه کمک می‌کند و سطح نفوذ آمریکا را پیچیده می‌سازد.
• لبنان: این همکاری به نیروهای اسلامی مانند حزب‌الله پوشش سیاسی و امنیتی می‌دهد و می‌تواند به کاهش تنش‌های مرزی غیرمستقیم کمک کند.

فاصله‌گیری ترکیه از اسرائیل:

• سیاسی و امنیتی: وجهه اخلاقی و رهبری منطقه‌ای ترکیه تقویت می‌شود، اما همچنان روابط در چارچوب نفوذ آمریکا باقی است.
• اقتصادی: اثرات محدود و عمدتا بر بخش‌های ساخت‌وساز و واردات خاص است، اما اسرائیل همچنان نیازمند منابع ترکیه است.
• پیامدهای آن در سوریه: کاهش همکاری اطلاعاتی با اسرائیل، باعث افزایش نگرانی اسرائیل از بازگشت نفوذ ایران می‌شود و ممکن است اقدامات تنش‌زا انجام دهد.
• پیامدهای آن در روابط با آمریکا: موقعیت ترکیه باعث پیچیدگی در روابط با واشنگتن شده و ممکن است منجر به تأخیر در تحویل تسلیحات شود، اما آمریکا تمایل دارد ترکیه را به عنوان عضو ناتو حفظ کند و از همکاری تاکتیکی با ایران بهره ببرد.

در مجموع، سیاست ترکیه ترکیبی از تعادل، مانور و حفظ منافع اقتصادی و امنیتی است و همگرایی با ایران و فاصله‌گیری از اسرائیل به صورت تاکتیکی و محدود ادامه خواهد یافت.