عربستان به دنبال تعمیق نفوذ خود در سوریه با ابزارهای اقتصادی است/ رقابت کشورهای عربی بر سر تسلط بر دمشق

رضا میرابیان، کارشناس مسائل منطقه در تشریح سفر ابومحمد الجولانی، رئیس‌ دولت موقت سوریه به عربستان سعودی برای شرکت در کنفرانس ابتکار سرمایه‌گذاری آینده در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: کنفرانس اقتصادی ریاض، یک رویداد بین‌المللی مهم است که این بار به میزبانی عربستان سعودی برگزار می‌شود و روز گذشته نیز وزیر اقتصاد عربستان در این نشست سخنرانی مفصلی ایراد کرد و قرار است برنامه‌های این کنفرانس در روزهای آینده ادامه یابد. این رویداد با حضور چهره‌های رسمی و غیررسمی از کشورهای مختلف برگزار می‌شود. حضور برخی چهره‌ها در این کنفرانس چندان غیرمنتظره نبود، از جمله دعوت برخی مقام‌ها یا فعالان اقتصادی منطقه‌ای که احتمالاً با هماهنگی و درخواست مستقیم دولت سعودی انجام شده است. هرچند دبیرخانه‌ بین‌المللی برای این کنفرانس وجود ندارد، اما میزبانی و هدایت آن کاملاً در اختیار عربستان است و در واقع سعودی‌ها از این بستر برای پیشبرد اهداف اقتصادی و سیاسی خود در منطقه استفاده می‌کنند. اگر به تحولات ماه‌های اخیر نگاه کنیم، خواهیم دید که چندین هیأت بلندپایه اقتصادی، سرمایه‌گذاری، نفتی، عمرانی و مالی از سوی عربستان به سوریه سفر کرده‌اند. 

وی ادامه داد: واقعیت این است که ریاض وعده‌های قابل توجهی به دولت سوریه داده است؛ از جمله سرمایه‌گذاری در بخش نفت و معادن، پرداخت بخشی از حقوق کارکنان دولت، ارتش و پلیس سوریه (در همکاری با قطر)، و نیز کمک‌های ارزی مستقیم. همه این اقدامات نشان‌دهنده تلاش عربستان برای بازسازی جایگاه خود در سوریه و قرار دادن دمشق در مدار نفوذ سیاسی و اقتصادی ریاض است. در واقع، سعودی‌ها با تمام توان در پی آن هستند که سوریه را بازسازی کرده و در مدار اقمار خود قرار دهند. در پسِ این رویکرد، رقابتی آرام اما جدی میان عربستان و ترکیه در صحنه سوریه جریان دارد. هر دو کشور به دنبال افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی در این کشور جنگ‌زده‌ هستند. سعودی‌ها به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، مالی و حتی اجتماعی تلاش می‌کنند تا جای پای خود را در سوریه محکم کنند. به عنوان مثال، عربستان طی ماه‌های اخیر تلاش کرده تا از طریق سپرده‌گذاری در بانک مرکزی سوریه و کمک به تقویت ارزش پول ملی این کشور، جایگاه خود را به عنوان شریک اصلی بازسازی سوریه تثبیت کند. از این منظر، دعوت برخی چهره‌ها به کنفرانس ریاض، از جمله نمایندگان سوری، کاملاً قابل پیش‌بینی بود و ریشه در تحولات اخیر روابط دو کشور دارد. 

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: این دعوت‌ها در چارچوب سیاستی انجام می‌شود که هدف آن بازگرداندن سوریه و حتی لبنان به حوزه سنتی نفوذ عربستان است؛ حوزه‌ای که طی سال‌های گذشته به‌دلیل جنگ سوریه، بحران لبنان و تحولات منطقه‌ای از کنترل ریاض خارج شده بود. در ادامه، باید به نگاه عربستان نسبت به سوریه کنونی و چگونگی تعامل آن با گروه‌های مختلف از جمله جناح الجولانی اشاره کرد. برخی تحلیلگران معتقدند سعودی‌ها با دقت عمل می‌کنند؛ در ابتدا با طرح‌های اقتصادی و وعده‌های سرمایه‌گذاری وارد می‌شوند، اما ممکن است در آینده شرایط به سمتی برود که از کنترل آن‌ها خارج شود، به‌ویژه در شمال سوریه. با این حال، در شرایط کنونی، دولت سوریه و هم‌پیمانانش مراقب‌ هستند تا چنین وضعیتی رخ ندهد و از کنترل عربستان بر مناطق حساس جلوگیری شود. در حقیقت، عربستان در تلاش است تا با استفاده از ابزارهای اقتصادی، مسیر نفوذ خود را در سوریه هموار کند. در حال حاضر، پروازهای مکرر میان ریاض و دمشق از سر گرفته شده و روابط تجاری در حال توسعه است. سعودی‌ها با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیرساختی، مالی، نفتی و حتی امنیتی در پی آن‌ هستند تا حضور خود را در ساختارهای مختلف سوریه نهادینه کنند.

وی افزود: از سوی دیگر، بازگشت عربستان به صحنه سوریه تنها یک پروژه اقتصادی نیست، بلکه بعد ژئوپولیتیکی دارد. ایالات متحده، اسرائیل و برخی کشورهای اروپایی نیز از این روند استقبال کرده و آن را در راستای منافع خود می‌دانند. سیاست‌های اقتصادی عربستان در سوریه، عملاً با هماهنگی واشنگتن پیش می‌رود و هدف آن، تثبیت نفوذ غرب در این کشور و مهار نفوذ ایران و روسیه در آینده بازسازی سوریه است. به بیان دیگر، ریاض نقش میانجی و عامل اجرایی بخشی از سیاست‌های غرب در منطقه را ایفا می‌کند. از منظر آینده‌پژوهی، می‌توان گفت روابط عربستان و سوریه در کوتاه‌مدت رو به رشد و گسترش خواهد بود. سعودی‌ها از مسیر سرمایه‌گذاری و بازسازی، به دنبال مشروع‌سازی حضور خود در سوریه‌ هستند و دمشق نیز با توجه به فشارهای اقتصادی ناشی از جنگ و تحریم‌ها، ناچار است تا حدی از این همکاری استقبال کند. در کنار این، باید به نقش دیگر بازیگران منطقه‌ای نیز اشاره کرد. 

میرابیان گفت: قطر و امارات نیز در حال رقابت با عربستان برای کسب نفوذ در سوریه‌ هستند. اگرچه رقابت عربستان و ترکیه در سوریه آشکار و تند است، اما در مورد قطر و عربستان می‌توان از نوعی «رقابت همراه با همکاری» سخن گفت. دو کشور در برخی پروژه‌ها به‌ویژه در حوزه سرمایه‌گذاری عمرانی و نفتی همکاری می‌کنند، اما هم‌زمان هر یک می‌کوشند نفوذ خود را بیش از دیگری گسترش دهد. در مجموع، کنفرانس اقتصادی ریاض را می‌توان بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر دانست که هدف آن بازتعریف نقش عربستان در خاورمیانه و تثبیت موقعیت این کشور به‌عنوان محور اصلی سیاست و اقتصاد عربی است. سوریه، لبنان و حتی عراق، در این چارچوب، عرصه‌هایی برای احیای نفوذ سنتی ریاض به شمار می‌آیند و این تلاش‌ها نه صرفاً برای بازسازی اقتصادی، بلکه برای بازسازی موازنه قدرت در منطقه صورت می‌گیرد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد سعودی‌ها با استفاده از دیپلماسی اقتصادی، می‌کوشند تصویر جدیدی از خود ارائه دهند؛ تصویری از عربستانی مدرن، عمل‌گرا و متمایل به ثبات منطقه‌ای. با این حال، این سیاست‌ها اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت موفقیت‌هایی به همراه داشته باشد، در بلندمدت به شدت وابسته به میزان هماهنگی با قدرت‌های بزرگ و واکنش بازیگران منطقه‌ای خواهد بود. در پایان، باید گفت که کنفرانس اقتصادی ریاض صرفاً یک گردهمایی تجاری نیست؛ بلکه صحنه‌ای است برای نمایش آرایش جدید قدرت در خاورمیانه، جایی که عربستان می‌کوشد با بهره‌گیری از ابزار اقتصاد، نقش سیاسی تازه‌ای برای خود تعریف کند و بار دیگر، مرکز ثقل تصمیم‌سازی جهان عرب شود.