اروپا و آمریکا درباره تضمین امنیتی به اوکراین اختلاف دارند

dمرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا در تشریح ابعاد نشست رؤسای جمهوری آمریکا و اوکراین با حضور رهبران اروپایی در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: اجلاس سران اروپایی و دبیرکل ناتو در واشنگتن، نشستی کم‌سابقه پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید بود. این دومین دیدار میان ترامپ و زلنسکی به شمار می‌رفت و اهمیت ویژه‌ای داشت، چراکه حضور رهبران اروپایی در این نشست، بیش از هر چیز تلاشی بود برای جلوگیری از شکل‌گیری دیدارهای دوجانبه مستقیم میان ترامپ و زلنسکی و همچنین برای کاهش حاشیه‌های سیاسی آن. در واقع، این نشست بار دیگر نشان داد که شکاف عمیق و جدی میان اروپا و آمریکا درباره نحوه مواجهه با روسیه پس از حمله به اوکراین همچنان پابرجاست اما آنها به دنبال راهکار خاص خود هستند. به همان اندازه که دیدار شام تحقیرآمیز در نشست پیشین برای زلنسکی سنگین بود، این بار دولت‌های اروپایی تلاش کردند با استقبال گرم از او در نشست لندن، همبستگی خود را با اوکراین نشان دهند و این پیام را مخابره کنند که قصد ندارند به توافقی با پوتین تن دهند که معنایش رسمیت‌بخشیدن به اشغال اوکراین باشد.

وی ادامه داد: ترامپ طی ماه‌های گذشته به این نتیجه رسیده که بدون موافقت و همراهی اوکراین و دولت‌های اروپایی، امکان پایان‌دادن به جنگ اوکراین را ندارد. با وجود برگزاری نشست‌های دوجانبه متعدد میان مقامات آمریکایی و روسیه و حتی تلاش واشنگتن برای اعطای امتیازات گسترده به مسکو جهت پذیرش آتش‌بس، پوتین حاضر به عقب‌نشینی از خواسته‌های خود نشد. همین امر شکاف اروپا و آمریکا را آشکارتر کرد و نشان داد که بحران اوکراین به‌هیچ‌وجه با چند دیدار دوجانبه قابل حل نیست. بر همین اساس نشست واشنگتن، که پس از دیدار پوتین و ترامپ در آلاسکا برگزار شد، در محافل سیاسی و رسانه‌ای گمانه‌زنی‌های زیادی درباره آینده جنگ اوکراین برانگیخت. یکی از مهم‌ترین مباحث این نشست، موضوع تضمین‌های امنیتی بود. پوتین بارها اعلام کرده که مخالف سرسخت عضویت اوکراین در ناتو است و این را پیش‌شرط هرگونه مذاکره قرار داده است. ترامپ نیز بر این نکته تأکید کرده که اوکراین جایگاهی در ناتو ندارد و باید این موضوع کنار گذاشته شود.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: در مقابل، اروپایی‌ها بحث تضمین‌های امنیتی خارج از چارچوب ناتو را مطرح کردند؛ به این معنا که مشابه ماده ۵ پیمان آتلانتیک شمالی، کشورهای اروپایی و آمریکا تعهدات امنیتی نسبت به اوکراین بدهند. هرچند پوتین ظاهراً با این موضوع مخالفتی نداشت، اما همچنان ابهام‌های زیادی پیرامون آن باقی مانده است. در این راستا نخست‌وزیر بریتانیا، پیشنهاد داد که در قالب اجلاس دوستان اوکراین، چنین تضمین‌هایی ارائه شود. با این حال، اختلاف‌نظر جدی میان کشورهای اروپایی وجود دارد؛ برخی حاضر به تعهد امنیتی به اوکراین نیستند. حتی امانوئل مکرون نیز در حالی که این موضوع را یکی از دستاوردهای نشست واشنگتن دانست، اذعان کرد که همچنان در هاله‌ای از ابهام است. موضوع مهم دیگر، بحث سرزمین‌ها بود. این‌که آیا اوکراین باید در قبال پذیرش آتش‌بس و صلح، از بخشی از اراضی خود چشم‌پوشی کند یا خیر. اوکراین به شدت با این مسأله مخالفت کرده است، به‌ویژه درباره الحاق بخش‌های شرقی به روسیه. هرچند برخی مقامات اروپایی به‌طور ضمنی این احتمال را مطرح کرده‌اند، اما فقدان اجماع روشن نشان می‌دهد که توافقی در این زمینه حاصل نشده است.

وی افزود: در کنار این مسائل، موضوع آتش‌بس نیز یکی از محورهای اصلی بود. اروپایی‌ها تأکید دارند که نشست دو هفته آینده، میان ترامپ، پوتین و زلنسکی، باید تنها در شرایط اعلام آتش‌بس از سوی روسیه برگزار شود. آنها معتقدند هر مذاکره‌ای باید با توقف جنگ همراه باشد. اما تجربه آتش‌بس‌های نیم‌بند گذشته (از جمله تفاهم‌نامه «مینسک» در ۲۰۱۴) نشان می‌دهد که آتش‌بس‌های ناپایدار نمی‌توانند پایه‌ای مطمئن برای مذاکرات باشند. در مجموع، نشست واشنگتن نه دستاورد روشن و قطعی داشت و نه توانست بن‌بست موجود را بشکند. واقعیت این است که متغیرهای فراوان و اختلاف منافع، امید به یک صلح پایدار میان روسیه و اوکراین را در آینده نزدیک کمرنگ کرده است. 

وی در پایان خاطرنشان کرد: سخنان صدراعظم آلمان نیز قابل‌توجه بود که تأکید کرد که اروپا بیش از پیش احساس تنهایی می‌کند و ناچار است به سمت خوداتکایی امنیتی حرکت کند. این نگاه به معنای فاصله گرفتن اروپا از آمریکا نیز هست، هرچند که بدون واشنگتن هم قادر به حل بحران اوکراین نخواهند بود. در نهایت، بحران اوکراین به دو مسیر احتمالی محدود می‌شود؛ یا اروپایی‌ها با پذیرش بخشی از خواسته‌های روسیه (از جمله امتیازات سرزمینی) به صلحی شکننده تن می‌دهند، یا با پافشاری بر تمامیت ارضی اوکراین، جنگ و هزینه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی ادامه پیدا خواهد کرد. روسیه نیز به خوبی آگاه است که هر آتش‌بسی می‌تواند فشارهای سیاسی و حقوقی بر مسکو را افزایش دهد؛ از همین رو، احتمالاً بدون گرفتن امتیازات اقتصادی و لغو بخشی از تحریم‌ها، به هیچ توافق آتش‌بسی تن نخواهد داد.