شور شدن سالیانه صدها هکتار زمین به دلیل سوءمدیریت مسئولان/ در فرسایش خاک سرآمد دنیا هستیم/ خلاء قانونی برای مبازره با قاچاق خاک نداریم

به گزارش خبرنگار ایلنا، خاک به عنوان منبع طبیعی تجدید ناپذیر، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در زنجیره غذایی انسان و حیوانات دارد. ایران دارای وسعتی حدود 165 میلیون هکتار است که از این مساحت، 89.1 میلیون هکتار فاقد خاک است. از 75.9 میلیون هکتار دارای خاک، 57.5 هکتار آن خارج از چرخه کشاورزی و 18.5 میلیون هکتار در چرخه کشت است. در تقسیم‌بندی‌های اکوسیستمی، 43.7 میلیون هکتار اکوسیستم بیابانی در کشور وجود دارد. 20 میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است. از این میزان 6.4 میلیون هکتار در محدوده کانون‌های بحرانی است.

چنین شرایطی باعث شده که بیش از 20 درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهد. با این وجود ایران یکی از هفت کشور آسیایی است که بیشترین میزان هدررفت خاک را دارد. به گفته معاون پژوهشکده آب و خاک کشور، میزان فرسایش خاک در کشورمان بیش از حد مجاز بوده و در نقشه ملی ۶ تن در هر هکتار در طول سال به ثبت رسیده است. در چنین شرایطی قاچاق خاک می‌تواند عواقب مخربی برای زنجیره غذایی انسان و حیوانات به همراه داشته باشد.

به گفته مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، قاچاق خاک‌های ایران از دهه ۸۰ شروع شده و پس از آن بارها از سوی برخی از مسئولان عنوان و توسط برخی دیگر تکذیب شده است، اما در سال 95 با اظهارات احمدعلی کیخا، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درخصوص قاچاق و تخریب خاک و پس از آن معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ موضوع قاچاق خاک به صورت جدی مطرح شد.

در آن سال، احمدعلی کیخا، عنوان کرد "گزارش‌هایی در ‌خصوص قاچاق خاک در استان‌های جنوبی در فضای مجازی منتشر شده که متاسفانه خاک حاصلخیز در پوشش صادرات سیمان و... قاچاق و در کشورهای دیگر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است." پس از کنش و واکنش‌های بسیار بین مسئولان ذی‌ربط، سرانجام مجلس در تیر 96 لایحه حفاظت از خاک را به تصویب رساند. "به موجب ماده 21 این لایحه انتقال و فروش خاک به خارج کشور ممنوع است و مرتکب، به یک یا دو مورد از مجازات تعزیری درجه پنج محکوم می‌شود. تشخیص ماده معدنی برعهده وزارت صنعت است و برای خروج خاک معدنی از کشور اخذ مجوز توسط وزارت مذکور الزامی است." اما با وجود تصویب قانون منع قاچاق خاک، باز هم از گوشه و کنار کشور خبری مبنی بر قاچاق خاک به گوش می‌رسد‌.

 دبیر انجمن علوم خاک با بیان اینکه رئیس‌جمهور هم به قاچاق خاک اذعان کرده است، به خبرنگار ایلنا گفت: از یک سوی با استناد به انتشار کلیپی با موضوع قاچاق خاک در قالب بسته‌های سیمان از رسانه ملی و از سوی دیگر با استناد به صحبت‌های رئیس جمهور مبنی بر اینکه "خاک ایران با لنج به کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌رود و برای کشاورزی و سایر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد." می‌توان نتیجه گرفت قاچاق خاک وجود دارد.

حسین بشارتی افزود: آنچه از اسم قاچاق پیداست، مخفی بودن آن است. اگر در مقوله قاچاق به دنبال شواهد و مدارکی باشیم، قطعا پیدا نخواهد شد و یا به سختی به آن دست پیدا خواهیم کرد. این امر در تمامی قاچاق‌ها از جمله خاک صدق می‌کند.  

وی تصریح کرد: قاچاق خاک حتی به میزان یک قاشق نیز دارای اهمیت است؛ اما این امر در مقابل فرسایش و هدر رفت خاک از اهمیت کمتری برخوردار است.

بشارتی با بیان اینکه ایران در بحث فرسایش خاک حرف اول را در دنیا و منطقه می‌زند، افزود: خاک ثروت عظیمی است که تجدید آن سالیان سال به طول می‌انجامد. در حال حاضر در ایران که جزو اقلیم خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود؛ برای تشکیل یک سانتی متر خاک حدود 400 سال زمان احتیاج است. با توجه به این وضعیت، سالیانه 2 میلیارد تن خاک کشور دچار فرسایش می‌شود که این امر اسف‌بار است.

دبیر انجمن علوم خاک ادامه داد: سالیانه صدها هکتار از زمین‌های کشاورزی به خاطر سوء مدیریت شور شده و از دسترس خارج می‌شوند. این موارد در مقابل قاچاق خاک دارای اهمیت بیشتری است.

احمدعلی کیخا، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با بیان اینکه تا به امروز هیچ گزارش رسمی مبنی بر قاچاق خاک به کمیسیون کشاورزی مجلس ارسال نشده است، گفت: در خلاء قانونی ممکن است در گوشه‌ای از کشور افراد سودجو قاچاق خاک انجام داده باشند.

رییس کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان اینکه احتمال قاچاق خاک صفر نیست، افزود:‌ انتشار خبری مبنی بر قاچاق خاک، بهانه‌ای شد تا لایحه حفاظت از خاک تصویب شود. در حال حاضر 2 مورد ایرادی که شورای نگهبان بر این لایحه وارد دانسته، اصلاح شده است. با تصویب این قانون دیگر خلاء قانونی برای مبازره با قاچاق خاک وجود نخواهد داشت.

وی تاکید کرد تا به امروز قاچاق خاک را به چشم ندیده و صرفا این موضوع را از رسانه‌ها و اظهار نظر مسئولان پیگیر بوده است.

همچنین کامبیز بازرگان، رئیس وقت موسسه تحقیقات خاک و آب کشور نیز در این باره به ایلنا گفت:‌ قاچاق خاک ممکن است اتفاق بیفتد اما با این حجمی که در فضای مجازی عنوان شده بعید به نظر می‌رسد.

وی افزود: تا به امروز هیچ گزارشی رسمی و یا غیررسمی مستند و قابل اتکایی مبنی بر قاچاق خاک توسط موسسه تحقیقات خاک و آب کشور دریافت نشده است.

بازرگان با اشاره به کلیپ‌های منتشر شده در فضای مجازی اظهار کرد:‌ در کلیپ‌ها عنوان شده که خاک در بسته‌های پاکت سیمان و یا تانکرهای حمل سیمان قاچاق می‌شود؛ اما قاچاق خاک موضوع کوچکی نیست که با چشم نتوان آن را مشاهده کرد. اگر کسی بخواهد خاک را قاچاق کند، مجبور است حجم بالایی را منتقل کند. این موضوعی نیست که از چشم مسئولان به دور بماند.

علی اکبری، دیگر عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شواری اسلامی هم در این خصوص به ایلنا عنوان کرد: آلاینده کردن خاک و همچنین قاچاق آن ممنوع بوده و مجازات دارد. زیرا خاک سرمایه مملکت است.

وی با بیان اینکه تابه امروز قاچاق خاک را به چشم ندیده است، تصریح کرد:‌ کشورهایی مانند امارات به دلیل محدودیت در زمین برای توسعه در دریا نیازمند خاک هستند. با توجه به صحبت‌هایی که در رسانه‌ها انجام می‌شود، احتمالا خاک‌های غیر زراعی از قسمت جنوب کشور بارگیری و به آن کشورها منتقل می‌شود.

اکبری عنوان کرد:‌ با توجه به کلیپ‌های منتشر شده در فضای مجازی این موضوع را به جهادکشاورزی، سازمان محیط زیست استان‌ها منتقل کردیم. بنابراین این دستگاه‌ها نسبت به این موضوع مسئول هستند.

با وجود تاکیدها و البته عدم تایید مسئولان در خصوص قاچاق خاک آنچه مهم به نظر می‌رسد، فقر ایران در خاک کشاورزی است.

به گفته دبیر انجمن علوم خاک تنها 10 تا 11 درصد خاک کشور مستعد کشاورزی است و ایران از لحاظ خاک حاصلخیز برای کشاورزی کشور فقیری در جهان محسوب می‌شود. بنابراین مساله نابودی خاک چه از طریق قاچاق و چه از طریق فرسایش، موضوعی نیست که بتوان از آن چشم‌پوشی کرد.

گزارش: سارا جم