یاداشتی از محمود جامساز؛
بودجه ۱۴۰۰؛ از بی‌توجهی به بهبود معیشت تا ابهام در نرخ تسعیر ارز
محمود جامساز، اقتصاددان با انتشار یادداشتی در خبرگزاری ایلنا، به تحلیل موارد چالش برانگیزِ بودجه ۱۴۰۰ که می‌توانند آن را به یک چالش معیشتی و توسعه‌ای برای اقتصاد تبدیل کنند، می‌پردازد.
نرخ تعسیر ارز در بودجه سال ۱۴۰۰ بین ۱۱ تا ۱۱ هزار ۵۰۰ تومان تعیین شده که آقای رییس جمهور در این زمینه معتقد است این اقدام برای افزایش ارزش پول ملی انجام شده است. این اظهارنظر ابهاماتی دارد که یکی از آن‌ها این است که نرخ تعیین شده ارز در بودجه سال آینده برای تبدیل درآمد ارزی دولت به ریال و بالنتیجه افزایش درآمدهای ریالی دولت است و این به معنای حفظ ارزش پول ملی نیست. واقعا مشخص نیست ارزش واقعی پول ملی ما چقدر است. آنچه روشن است، سقوط ارزش ریال به سبب افزایش نرخ تورم سالیانه است.
اگر در ابتدای انقلاب که یک دلار برابر هفت تومان بود آن سال را مبنا می‌گرفتیم با احتساب سالیانه شاخص میانگین قیمتهای مصرف کننده CPI در ایران و شاخص میانگین قیمت سالیانه تولید کننده PPI در آمریکا به نرخ برابری قیمت دلار و ریال می‌رسیدیم، فی الواقع یعنی هر سال تفاضل تورم سالیانه آمریکا و ایران را محاسبه و بر قیمت ریال می‌افزودیم. اما دولتهای پس از انقلاب همواره سعی داشتند که ارزش ریال را بطور مصنوعی بالا نگهدارند. و دلار را تک نرخی کنند. که نتیجه همواره به آشفته بازار ارزی و تنزل و یا بهتر است گفته شود سقوط آزاد قیمت ارز بسب مداخلات مجموعه بی‌نظم اقتصاد دولتی سیاسی در همه عرصه‌های اقتصاد و تعین دستوری قیمت‌ها و ابتر ساختن بازار‌ها بوده است. بنا بر علم و تجربه هیچ اقتصادی در فقدان یک بازار آزاد رقابتی، با محوریت بخش خصوصی در مسیر توسعه اقتصادی قرار نگرفته است. آقای روحانی گفتند محاسبات دقیق و صحیح صورت گرفته تا بنرخ تبدیل ۱۱۵۰۰ تومانی رسیده‌اند و معتقداند که به ارزش پول ملی افزوده خواهدشد. اینکه چگونه این امر واقع می‌شود منوط به محاسبه دقیقی است تا بطور شفاف وروشن اعلام شود تا حداقل صاحبنظران از ابهامات بیرون آیند شاید معجزه‌ای بوقوع بپیوندد که بر خلاف أصول و تئوریهای اقتصادی بهای دلار ۲۶ هزارتومانی نصف شود!
تا کنون هیچ بودجه‌ای طی افزون بر چهار دهه عملیاتی تنظیم نشده است؛ فی الواقع تدوین بودجه عملیاتی خارج از ظرفیت تخصصی و کارشناسی دولتهای گذشته و حال بوده است. اگر لایحه بودجه ۱۴۰۰ عملیاتی است پس باید تعریف جدیدی از واژه عملیاتی یا عبارت بودجه عملیاتی ارائه گردد. در بودجه‌های تدوینی هیچگاه به کوچکترین واحدهای نقاط محروم بودجه‌ای نرسیده است. بسیاری از دانش آموزان عزیز ما زیر چپر با مشقت در سرما و گرما تحصیل میکنند. بسیاری از عامه مردم در نقاط دور دست از حداقل‌ها و نیازهای مبرم زندگی محرومند بودجه عملیاتی بطور مثال در وزارت آموزش و پرورش باید بر اساس حسابداری قیمت تمام شده کوچکترین واحدهای آموزشی در روستاهای دور افتاده یک استان و سپس بخش‌ها و شهرها و شهرستان‌ها و استانها انجام و به سازمان برنامه و بودجه ارسال گردد تا برای کشور در وزارت آموزش و پرورش تجمیع گردد.
به اعتقاد من دولت سخت به بازگشت بایدن، رئیس جمهور منتخب آمریکا، به برجام و لغو تحریم‌ها و آزاد سازی فروش نفت امید بسته است؛ والا چگونه ممکن است که صادرات نفت که اینک با دور زدن تحریم‌ها بزحمت به میانگین روزانه ۲۰۰ هزار بشکه در روز میرسد، یکباره در سال ۱۴۰۰ که مسلما «اگر هم احتمالًا» مذاکره‌ای با آمریکا آغاز شود، تحریم‌ها با این سرعت لغو نمی‌گردد، به میانگین روزانه ۲/۳ میلیون بشکه در روز برسد. اگر پیش بینی درآمد نفت یک خوش خیالی وهم‌آلود نیست، حتما «معجزه ایست که فقط حاکمان بر وقوع آن واقفند. به هر حال بنظر من این لایحه که از ابهامات و کاستی‌ها بسیار زیادی برخوردار است و حاوی کسر بودجه پنهان بیش از سال جاری است، احتمالا در کمیسون‌های تخصصی مجلس با تغییرات فاخشی روبرو خواهدشد. اما این تغییرات قادر نیست منابع ارزی که بتبع آن بخشی از منابع ریالی هم کاهش خواهد یافت را محقق سازد. علی ایحال این بودجه فاقد نگاه توسعه‌ای و احیای تولید و توجه اساسی به بهبود معیشت و نگاه عامه مردم است اما راه ثروت اندوزی را بر واردکنندگان هموار میکند؛ ضمن اینکه دوران ریاست جمهوری آقای روحانی در پایان فصل اول ۱۴۰۰ به پایان میرسد و قطعا تمام نگرانی‌هایی که در خصوص رویکرد ضد توسعه‌ای و تخریبی این بودجه وجود دارد، متوجه دولت دوازدهم نخواهد بود اما اجرای آن، دولت آینده که به احتمال فراوان می تواند گرایشهای اصولگرایی داشته باشد را با چالش عظیم مواجه میکند. در این شرایط، قطعا مجلس اصولگرا در تایید آن سخت گیری و احتیاط بکار می‌گیرد.
