آهنگ تابش خورشید به زمین می‌رسد /یلدا ، مظهر امیدواری و کمک به همدیگر

ایلنا : یلدا را واژه‌ای بیشتر سریانی می‌دانند که با تولد دارای ریشه مشترک است و به همان معنی تولد و زایش است اما در گاه شمار ایرانی از دیرباز شناخت خوبی از هندسه زمین و خورشید موجود بوده است به طوری‌که مناسبت‌های نوروز و مهرگان را از دوران باستان داشته‌اند حکیم عمر خیام در هزار سال قبل با ابداع تقویم جلالی حداکثر دقت را در تعیین ایام سال به‌کار برده است تقویم ما ایرانی‌ها از نظر انطباق روزهای عطف با  ماه‌های سال از تقویم مسیحی اروپایی دقیق‌تر است.

در طول سال موقعیت‌های زمین و خورشید مبنای مناسبت‌های چهارگانه اعتدالین پاییزی و بهاری و انقلابین زمستانه و تابستانه می‌شود اعتدال بهاره روز اول فروردین (21 مارس ) و اعتدال پاییزه هم روز اول مهر یا 31 شهریور  یا 22 سپتامبر است در این دو تاریخ تابش خورشید به نسبت مساوی به نیمکره‌های شمال و جنوب زمین می‌رسد به همین دلیل به عید نوروز عید عدالت هم گفته می‌شود و البته این موقعیت اعتدالی در طول سال دیگر وجود ندارد  اما دو موقعیت انقلاب تابستانه و انقلاب زمستانه در روز اول تیر و اول دی ماه اتفاق می‌افتد در انقلاب تابستانه تابش خورشید در راس السرطان یعنی 23/5 شمالی عمود می‌شود و از 66/5 شمالی تا خود قطب خورشید غروب نمی‌کند و اول تیر بیشترین طول روز را در سال دارا است همچنین بیشترین تابش دریافتی از خورشید در روز اول تیر به نیمکره شمالی می‌رسد در انقلاب زمستانه تابش خورشید در 23/5 جنوبی یعنی راس الجدی عمود می‌شود و شب قطبی در شمال تا 66/5 شمالی گسترده می‌شود.

کمترین میزان تابش خورشید در طول سال در روز آخر آذر و اول دی به نیمکره شمالی زمین می‌رسد همچنین شب آخر پاییز و شب آغازین زمستان یا شب یلدا رکورد درازا را در طول سال داراست . اما روند گسترش تاریکی در شب یلدا متوقف می‌شود و از روز اول دی طول روز افزایش یافته و از شب‌ها به تدریج کوتاه‌تر می‌شود .

گفته می‌شود علت نامگذاری یلدا همین زایش تدریجی روز و غلبه روشنایی بر تاریکی است البته زمستان در نواحی کوهستانی ایران زمین در گذشته‌های دور چهره‌ای نامهربانانه و سرد داشته است و با امکانات روزگاران قدیم امکان باز کردن راه‌ها همواره میسر نبود و گذرگاه‌های کاروان رو ممکن بود به دلیل برف و یخبندان چند ماه از فصل زمستان مسدود شوند و این قطع ارتباط امکان کمک رسانی و امداد را در حوادثی چون زلزله و سیل و اتمام آذوقه‌های سوختی و خوراکی  و حمله اقوام وحشی از بین می‌برد و بسا جمعیت‌هایی که به دلیل این حوادث بطور کلی از بین می‌رفتند بنابراین شروع زمستان همواره با ترس و دلهره همراه بود شب یلدا و جمع شدن خانواده و راز و نیاز و عبادت به درگاه خداوند متعال فرصتی بود برای تجدید روحیه وامیدوارشدن به کمک و مساعدت همدیگر در گذر از زمستان سرد و البته میوه‌های رمز آلود انار و هندوانه شاید تمثیلی بود از ابهام زمستان در پیش و نیز رسم فال حافظ را نیز باید به تلاشی برای رفع درک این راز به حساب آورد. 

در بسیاری از نواحی کشور پس از شب یلدا 60 روز به دو چله  بزرگ و کوچک اختصاص می‌یابد نخست چله بزرگ با 40 روز طول از اول دی لغایت ده بهمن و پس از ان چله کوچک با بیست روز دوام از دهم بهمن تا اخر بهمن رسم و در 15 بهمن  برآورد دیگری به نام‌های مختلف وجود دارد که در کردستان به پسر صیاد ( کور صیا ) مشهور است و آن تلاش پسری شکارچی است برای غلبه بر زمستان و انجام صید که یکی دو تلاش اولش به نتیجه نمی‌رسد اما تلاش نهایی‌اش در همان چند روز اول نتیجه داده و عملا فصل سرما پایان یافته تلقی می‌شود.

15 بهمن نقطه عطفی در آهنگ تابش خورشید بر زمین به حساب می‌آید که از 15 بهمن اهنگ تغییرات تابشی به سمت غلبه  گرمای ورودی بر خروجی فزایش می‌یابد هر چند تنها در  پایان اسفند است که تراز تعادلی گرمای ورودی و خروجی ایجاد می‌شود سنت یلدا طبیعتا در دنیای جدید کارکرد سنتی خود را بمثابه برنامه‌ریزی برای گذر از زمستان سرد و رمزآلود فلات ایران از دست داده است.

اما اتفاقا به فرصتی برای  دورهمی‌های خانوادگی و دور شدن از هیاهوی دنیای شلوغ و پر مشغله جدید تبدیل شده است دیگر در دوران جدید هراسی از زمستان وجود ندارد راه‌ها  به‌صورت بلندمدت بسته نشده و ترس تمام شدن آذوقه‌های خانوادگی وجود ندارد اما هنوز انسانها نیاز به پشتیبانی همدیگر  را دارند و یلدا فرصتی است برای گسترش نور مهربانی و بذل انسانها به همدیگر خواهد بود.

محمد طالب حیدری