ایلنا گزارش میدهد؛
شیراز قربانی توسعه شتابزده شده/ روند فزاینده خشکی با وجود بارندگیهای مقطعی ادامه دارد
در حالی که نقشههای توسعه شهری در فارس هر روز گستردهتر میشود و برجها و خیابانها با سرعتی بیشتر از توان طبیعت قد میکشند، زنگ خطری خاموش اما جدی در پس این تحولات به صدا درآمده است؛ زنگ خطری که نه از کمبارشیهای مقطعی، بلکه از نادیدهگرفتن واقعیتهای اقلیمی سرچشمه میگیرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در سالهای اخیر، تمرکز جمعیت در شیراز و پیرامون آن شتاب گرفته و توسعه فیزیکی شهر، بدون آنکه تصویر روشنی از منابع پایدار آب ترسیم شود، به یکی از محورهای اصلی سیاستگذاری تبدیل شده است.
این روند در حالی ادامه دارد که کارشناسان هشدار میدهند ظرفیت طبیعی منطقه برای تأمین آب، محدود و شکننده است و هرگونه غفلت از این واقعیت، پیامدهایی فراتر از کمبود آب شرب به دنبال خواهد داشت؛ از فروپاشی زیستمحیطی گرفته تا تهدید معیشت و افزایش نابرابریهای اجتماعی.
همزمان، نشانههای بحران در دشتهای فارس آشکارتر شده است. افت سطح آبهای زیرزمینی، نشست زمین و فشار فزاینده بر منابع طبیعی، تصویری از آیندهای ترسیم میکند که در آن توسعه بدون پشتوانه علمی، به عامل تشدید بحران بدل میشود.
در این میان، نقش نهادهای علمی و دانشگاهی در هشداردهی پررنگتر شده، اما فاصله میان هشدارهای کارشناسی و تصمیمهای اجرایی همچنان پابرجاست.
بحث آب، دیگر یک موضوع صرفاً زیستمحیطی نیست، بلکه به مسئلهای راهبردی برای امنیت، اقتصاد و پایداری اجتماعی استان فارس تبدیل شده است؛ مسئلهای که بیتوجهی به آن، هزینهای بهمراتب سنگینتر از هر اصلاح و بازنگری امروز به دنبال خواهد داشت.
تبدیل کمبود آب به یک بحران دائمی
رئیس مرکز پژوهشهای علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در گفت و گو با ایلنا با تشریح وضعیت اقلیمی کشور و استان فارس، تأکید کرد: ایران و بهویژه استان فارس در پهنهای نسبتاً خشک از نظر آبوهوا و اقلیم قرار دارند و میزان آبی که سالانه از طریق بارش تأمین میشود، برای مصرفی برنامهریزیشده کفایت میکند.
سیدمحمدجعفر ناظمالسادات، با اشاره به میانگین بارش سالانه شیراز که حدود ۳۰۰ میلیمتر است، یادآور شد: در سال ۱۳۳۵ جمعیت این شهر کمتر از ۱۷۰ هزار نفر بود. در صورت برخورداری از فناوری و مدیریت بهتر، امکان دستیابی به سطح بالاتری از استانداردهای زندگی نیز وجود داشت، اما افزایش جمعیت شهر شیراز و مناطق پیرامونی، بدون وجود هیچ مقاله یا گزارش علمی که تأمین آب در افقهای ۱۰، ۲۰ یا حتی ۱۰۰ سال آینده را توضیح دهد، شرایط را به سمت بحران سوق داده است.
رئیس مرکز پژوهشهای علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز تصریح کرد: در حال حاضر هیچ گزارش علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد آب مورد نیاز شیراز در آینده از چه منبعی تأمین خواهد شد و همین موضوع باعث شده است که یک منطقه آباد، بهدست خود انسانها، به سمت شرایطی مملو از آلودگی هوا، کمآبی و مشکلات زیستمحیطی سوق داده شود.
روند فزاینده خشکی با وجود بارندگیهای مقطعی ادامه خواهد داشت
وی با مقایسه وضعیت شیراز با آنچه در دامنههای دماوند و شهر تهران رخ داده، گفت: حتی اگر بارندگیهای مقطعی رخ دهد، روند فزاینده خشکی همچنان ادامه خواهد داشت.
ناظمالسادات با انتقاد از نبود پشتوانه علمی و اقلیمی در بسیاری از تصمیمات توسعهای کشور و شهرستانها اظهار کرد: بارها این هشدارها به شهرداری شیراز و شرکت آبفا منتقل شده و گسترش فیزیکی شهر شیراز بهعنوان اقدامی ویرانگر برای آینده مردم معرفی شده است، اما متأسفانه توجه لازم به این هشدارها صورت نگرفته است.
وی تأکید کرد: دانشگاه این اخطارها را داده و مستندات آن در مقالات و گزارشهای علمی منتشر شده، تا در آینده ادعا نشود که دانشگاه هشدار نداده است.
این استاد دانشگاه با یادآوری اینکه پس از انتشار این هشدارها، هیچگاه مشاهده نشده که نهادهایی مانند شهرداری، استانداری یا دیگر دستگاههای مسئول برای دریافت راهکار یا توضیح بیشتر مراجعه کنند، تصریح کرد: به نظر میرسد این موضوع در اولویت تصمیمگیران قرار ندارد.
به باور وی، افکار عمومی و خواست عمومی در گسترش فیزیکی شهرها و بسیاری از مسائل دیگر کشور نقش تعیینکنندهای ندارد و گاهی منافع کوتاهمدت، مانند افزایش قیمت زمین و سود اقتصادی برخی افراد، بر نیازهای واقعی مردم ترجیح داده میشود.
تخلیه روستاها از منظر پدافند غیرعامل، اقلیمی و آینده منابع آب اقدامی ویرانگر است
ناظمالسادات با طرح این پرسش که چرا باید نزدیک به نیمی یا حتی بیش از نیمی از جمعیت استان فارس در شهر شیراز و اطراف آن متمرکز شوند، گفت: تخلیه روستاها و شکلگیری چند کلانشهر بزرگ، از منظر پدافند غیرعامل، اقلیمی و آینده منابع آب اقدامی ویرانگر است؛ گسترش فیزیکی شهرها بیشتر به نفع افرادی است که زمین را از منابع طبیعی دریافت کرده و به شهر تبدیل میکنند و این روند هیچ مبنای علمی ندارد.
وی در ادامه به وضعیت دشتهای استان فارس و بهویژه مناطق نزدیک به آثار باستانی اشاره کرد و گفت: اگرچه رسانهها بارها هشدار دادهاند اما اقدام مؤثری مشاهده نمیشود.
به گفته ناظمالسادات، در جلسات متعددی با مسئولان وزارت نیرو و شرکتهای آب منطقهای، این مسائل مطرح شده و از نگاه وی بخش عمده مشکلات آب ناشی از تمرکز کامل مدیریت آب در دست دولت است؛ جایی که آب بهعنوان ابزاری در اختیار برخی افراد قرار میگیرد و امکان صدور پروانه چاه، مدیریت آب سدها و دیگر امور حیاتی فراهم میشود.
رئیس مرکز پژوهشهای علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز معتقد است اگر مدیریت آب به مردم هر منطقه سپرده شود و دولت تنها نقش نظارتی و کلان داشته باشد، امکان سوءاستفاده و بهرهبرداری شخصی به حداقل میرسد.
وی تأکید کرد: دولت باید صرفاً میزان مجاز برداشت آب را تعیین کند و مدیریت توزیع و مصرف به اتحادیهها و ساختارهای مردمی واگذار شود تا بازار واقعی آب شکل بگیرد و پایداری منابع حفظ شود.
مصرف آب در بخشهای گسترده استان از موجودی فراتر رفته است
ناظمالسادات با اشاره به وضعیت دشتها از جمله مرودشت گفت: آمار دقیق همه مناطق در دسترس نیست، اما واقعیت این است که در بخشهای گستردهای از استان فارس و حتی کشور، مصرف آب از موجودی فراتر رفته است.
وی افزود: طی چند دهه گذشته حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب بیش از ورودی طبیعی آب، از ذخایر برداشت شده و ادامه این روند به معنای بنبست، ویرانی و تهدید معیشت کشاورزان خواهد بود.
به گفته رئیس مرکز پژوهشهای علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز، در شرایطی که صنعت نیز توان جذب گسترده نیروی کار را ندارد، آینده چندان امیدوارکننده نخواهد بود مگر آنکه تغییر جهت اساسی در برنامهریزیها رخ دهد.
ناظمالسادات تأکید کرد: مهمترین این تغییر جهت، سپردن امور به مردم و ایجاد ساختارهای قدرتمند مردمی و کشاورزی است تا بتوان از منابع آب و آینده پایدار کشور دفاع کرد.
