برای مردی که به احترامش باید کلاه از سر برداشت
در پی درگذشت دکتر مجید تهرانیان، استاد علوم ارتباطات، در هفته گذشته، دو یادداشت در روزنامه بهار و ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است.
به گزارش ایلنا، متن این دو یادداشت به شرح زیر است:
به یاد دکتر مجید تهرانیان
نوشته دکتر حسامالدین آشنا
این نوشته به عنوان مقدمه ترجمهای در دست انتشار از کتاب «بازنگری تمدن» نوشته دکتر مجید تهرانیان قلمی شده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
تمدنپژوهی عرصهای چند رشتهایست که از یک سو تسلط بر زیرشاخههای تاریخ اعم از تواریخ عمومی و منطقهای، جغرافیای تاریخی، باستانشناسی، زبانشناسی باستانی و از سوی دیگر آشنایی عمیق با فلسفههای تاریخ را میطلبد.
تمدنپژوهان نامدار هر یک از منظری به این رمزآلودترین مفهوم علوم انسانی و اجتماعی نگریستهاند. جامعهشناسی، روان کاوی، اقتصاد، سیاست، ارتباطات و دانششناسی یا ترکیبهایی از این دانشها منظرهای مشخصی را برای تمدنپژوهی ارائه کردهاند.
زندهیاد دکتر مجید تهرانیان(1316-1391) در این اثر منظری ترکیبی را برای تمدنشناسی برگزیده است. این ترکیب حاصل عمری آموزش، پژوهش و سیر در آفاق و انفس است. او در تمدن اسلامی – ایرانی متولد شده و در کودکی و نوجوانی به واسطه زیست در خاندانی خراسانی – تهرانی با صبغهای ادیبپرور و برخوردار، کولهبار پرمحتوایی از آن برگرفته است. در جوانی تمدن مسیحی – یهودی را در بالاترین قلههای آن آموخته، زیسته و مورد کنکاش قرار داده است. در میانسالی به وطن بازگشته و در فرهنگ بومی خود تامل همراه با کنشگری فرهنگی و ارتباطی را تجربه کرده و پس از یک دهه حضور پربار و شکوفا در ایران به مهاجرت خودخواسته دست زده است. مهاجرت در پنجمین دهه زندگی او را به تاملاتی جدیتر در کار دین و دنیا وا داشت.
درک گفتگویی تمدن شرقی – بودایی در دهههای آخر زندگی از او مسافر/ زائری ساخت که تفاوتهای انسانها را کمرنگتر و شباهتها را پررنگتر میدید. عبور از تعلقات دنیوی از او نیایشگری جهانوطن ساخته بود که میتوانست در خشتهای خام ارگ بم و چیپ ستهای پیچیده سیلیکون ولی، انسان مختار، مسئول و آزاداندیش را بیابد و ستایش کند.
او بنا به تعریف تحصیلی یک متخصص برجسته اقتصاد سیاسی توسعه و از لحاظ مکتب فکری، چپگرایی منتقد سرمایهداری و امپریالیسم بود. به عنوان موسس پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران و استاد دانشگاه هاوایی بیشترین تدریس و تحقیق خود را در عرصه ارتباطات توسعه و ارتباطات بینالملل به انجام رسانده بود. به عنوان مدیر موسسه تودا یک چهره فعال جهانی در زمینه صلحشناسی و کشمکشزدایی منطقهای بود. به عنوان عضوی از کلوپ رم یک آیندهپژوه پیشتاز به شمار میآمد و به عنوان استاد مطالعات خاور میانه بشدت منتقد سیاست خارجی آمریکا بود.
تعریف او از تمدن به عنوان سفر بشریت به سمت صلح و عدالت و عرفان او را در شمار فیلسوفان خوشبین تاریخ قرار میدهد. او برای این خوشبینی هم دلیل داشت و هم راهکار. جداول پیچیده و چندبعدی او که در گویاترین صورت، تمام تاریخ تمدن بشر را خلاصهسازی میکرد همه گویای نوعی پیشرفت مداوم ولی نه مرحلهای بلکه به قول خودش لایهای بود. او چون زمین شناسان کارآزموده تمدن بشر را دارای سرشتی لایهای میدانست که در زمانها و مکانهای مختلف دارای تورفتگی، در هم تنیدگی و حضور همزمان است. به این ترتیب از نظر او در دوران کنونی ما دارای یک تمدن مشترک و فرهنگهای (لایههای) متعدد هستیم. راهکار نهایی او برای صلح جهانی مردمسالار کردن نهادهای حکمرانی در جهان است. تهرانیان به صراحت ابراز میکند ما به سازمان ملل متحد و نه دول متفرق نیاز داریم. او ریشه مشکلات تمدن کنونی را فلسفه دولت – ملت وستفالیایی میداند که به عنوان راه حلی موقتی برای مشکلی اروپایی طرح، ولی به الگویی دائمی برای گسترهای جهانی بکار گرفته شد. در نهایت تهرانیان به آسیبشناسی دموکراسیهای صوری در جای جای جهان نیز میپردازد و تمدن دیجیتال را برای همهگیر شدن آگاهی و خواست عمومی برای مشارکت در تصمیمات بزرگ به مثابه فرصت تلقی میکند.
مطالعه این کتاب را به همه پژوهندگان علوم انسانی، سیاسی، اجتماعی، اقتصاد سیاسی و فرهنگ و ارتباطات توصیه می کنم.
همچنین پژمان موسوی، روزنامهنگار در مقدمهای بر یادنامهای که روزنامه بهار برای پروفسور مجید تهرانیان نوشته، آورده است:
پروفسور مجید تهرانیان (1391-1316) در زمان انتشار این یادنامه، یقینا تن به خاک سپرده است و از این رهگذر، اندکی از آلام روح بیقرارش آرام گرفته است اما آنچه از وی به یادگار مانده است، شاگردانی محقق و اندیشمند، مشیای پژوهشمحور و بنیادی و میراثی گرانسنگ است که هر یک از آنها به تنهایی هم میتواند تا همیشه و دور، نامی را جاودانه کند، چه رسد به همنشینی این سه میراث.
مجید تهرانیان بیش از پنج دهه پیش مدرک دکترای خود را از دانشگاه هاروارد اخذ کرد و پس از هفتسال تدریس در دانشگاههای آمریکا، به شوق وطن و خدمت به آن، به ایران بازگشت و پژوهشکده علوم ارتباطات و توسعه وابسته به رادیو و تلویزیون ایران را تاسیس کرد. تاسیس همین پژوهشکده هم بود که زمینهسازی شد برای پژوهشهای بنیادی در حوزه ارتباطات و بهخصوص «ارتباطات و توسعه» که از رهگذر آن محققان و صاحبنظران رسانه توانستند مقالات و تحقیقات ارزندهای را در حوزه ارتباطات و رسانه به سرانجام برسانند. در (سالهای اخیر) اما تهرانیان ترجیح داد تا بیشتر در خارج از مرزهای ایران به فعالیت و پژوهش در حوزههای مختلف ارتباطات بپردازد و آنقدر در حوزه تخصصی خود خوب کار کرد و شناختهشده شد که در سالهای اخیر مجید تهرانیان به عنوان استاد و رییس واحد ارتباطات بینالملل دانشگاه هاوایی آمریکا هم انتخاب شده بود. رییس موسسه مطالعات و تحقیقات صلح جهانی «تودا»، سردبیر نشریه «صلح و تدبیر» تودا، کارشناس برنامهریز ارتباطات یونسکو در پاریس و استاد میهمان دانشگاههای کانادا، انگلستان، روسیه و آمریکا هم از دیگر مسئولیتها و سوابق حرفهای پروفسور مجید تهرانیان بود.
مجید تهرانیان از جمله چهرههایی بود که به واسطه فعالیتهای سیاسی و دانشجویی خود در زمان حکومت محمدرضا پهلوی، هم درد را میشناخت و هم پس از تحصیل و تدریس در حوزه ارتباطات، درمان را و همین ویژگی ممتاز هم بود که او را به چهرهای بدل ساخت که علم را نه از برای علم، که از برای توسعه و پیشرفت کشورش میخواست و در این راه هم از هیچ کوششی فروگذار نکرد. همین ویژگی او هم بود که «ارتباطات» را در اندیشه او به «توسعه» گره زد و راه حل را او نه در هیاهو، که همواره در تعادل و تعامل جستوجو میکرد. به احترامش که همواره ایران و ایرانی را بزرگ میخواست، کلاه از سر بر میداریم...