تحلیل تاب‌آوری اجتماعی-اقتصادی ایران در نشست «همبستگی اجتماعی و دفاع ملی»
یک عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور گفت: برای اثربخشی در سیاست‌گذاری، باید از مفاهیم کلی عبور کرد و به زیرشاخص‌هایی نظیر ثبات اقتصاد کلان، کارایی بازارها، حکمرانی خوب، توسعه اجتماعی و سلامت نظام بانکی پرداخت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در ادامه سلسله نشست‌های «همبستگی اجتماعی و دفاع ملی»، نشستی با موضوع «تاب‌آوری اجتماعی-اقتصادی» با سخنرانی یگانه موسوی، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، برگزار شد. موسوی در این نشست با تمرکز بر مفاهیم پایه و کاربردی «آسیب‌پذیری» و «تاب‌آوری» تلاش کرد تا چارچوبی برای تحلیل ظرفیت‌های اقتصاد ایران در برابر شوک‌های داخلی و خارجی ارائه کند.
موسوی در ابتدای سخنان خود با اشاره به کار مشترک با همکاران دانشگاهی‌اش، از جمله فرزین‌معتمد، توضیح داد که هدف از ارائه‌اش، ارائه مرور مفهومی و سپس تحلیل تجربی درباره وضعیت ایران در زمینه تاب‌آوری اقتصادی بوده است.
او با بیان اینکه مفاهیمی مانند تاب‌آوری و آسیب‌پذیری اغلب بدون تعریف دقیق و علمی در گفتمان‌ها به کار می‌روند، بر ضرورت فهم چارچوب‌مند این مفاهیم تأکید کرد.
او با مقایسه روند درمان در پزشکی با تحلیل اقتصادی گفت: «همان‌طور که یک پزشک بدون سنجش شاخص‌های بالینی نمی‌تواند نسخه بدهد، در سیاست‌گذاری نیز بدون شناخت شاخص‌های تاب‌آوری و آسیب‌پذیری نمی‌توان تصمیم مؤثر اتخاذ کرد.» به همین منظور، موسوی چارچوبی از انواع آسیب‌پذیری—شامل فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیط را معرفی و تفکیک کرد.
موسوی با اتکا به مطالعات مراجع بین‌المللی از جمله سازمان ملل و بانک توسعه کارائیب، به معرفی شاخص‌هایی برای سنجش آسیب‌پذیری اقتصادی پرداخت. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به درجه باز بودن اقتصاد، تمرکز صادرات، وابستگی به واردات انرژی، اعتماد به تأمین مالی خارجی، نوسانات تولید ناخالص داخلی (GDP) و ریسک‌های بلایای طبیعی اشاره کرد.
او با تأکید بر اینکه این شاخص‌ها نقشه‌ای برای سیاست‌گذاری اقتصادی هستند، گفت: «وقتی از وابستگی به تأمین مالی خارجی یا تمرکز صادرات صحبت می‌کنیم، در واقع داریم درجه تاثیرپذیری اقتصاد را از شوک‌های بیرونی اندازه‌گیری می‌کنیم.»
موسوی در بخش دیگری از سخنان خود با ریشه‌یابی مفهومی «تاب‌آوری» از فیزیک به علوم انسانی، آن را «ظرفیت یک سیستم برای جذب انرژی بدون دگرگونی ماندگار» تعریف کرد.
او تأکید کرد که این مفهوم در حوزه‌های مختلف از جمله روان‌شناسی، محیط زیست و اقتصاد نیز با تعاریف مشابهی به کار می‌رود.
وی به تقسیم‌بندی آزمایشگاه ملی آرگون اشاره کرد که تاب‌آوری را در دو وجه «پیش از بحران» و «پس از بحران» تحلیل می‌کند.
به گفته او، تاب‌آوری هوشمندانه آن است که آمادگی قبل از بحران را نیز در نظر بگیرد، نه فقط واکنش به پیامدهای آن.
موسوی در بخش پایانی سخنرانی خود، با تکیه بر یک مطالعه تطبیقی درباره وضعیت کشورها، به معرفی «پارادوکس سنگاپور» پرداخت. بر اساس این بررسی، سنگاپور با وجود آسیب‌پذیری بالای ناشی از باز بودن شدید اقتصادی‌اش، به دلیل تاب‌آوری اقتصادی بالا توانسته در برابر شوک‌های بزرگی مانند بحران مالی ۲۰۰۸ مقاوم بماند.
او اشاره کرد که در برخی سال‌ها از جمله دوران پسابرجام (حدود ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸)، ایران نیز وضعیتی مشابه—یعنی آسیب‌پذیری بالا اما تاب‌آوری بالاتر را تجربه کرده است؛ اما این وضعیت تداوم نیافت.
در پایان، موسوی تأکید کرد که برای اثربخشی در سیاست‌گذاری، باید از مفاهیم کلی عبور کرد و به زیرشاخص‌هایی نظیر ثبات اقتصاد کلان، کارایی بازارها، حکمرانی خوب، توسعه اجتماعی و سلامت نظام بانکی پرداخت. او گفت: «مگر نه اینکه سیاست‌گذاری مؤثر یعنی مداخله در نقاط ضعف سیستم؟ پس باید ابتدا شاخص‌های دقیق را بشناسیم.»
