نویسنده «رحیل» مطرح کرد؛
خرافات به شکل وحشتناکی در دوره قاجار رواج داشته است/ غلو نکردیم!
فرهاد نقدعلی با اشاره به اینکه در دوره قاجار خرافات در بین مردم و درباریان به شکل بسیار پررنگی رواج داشته تأکید کرد که در سریال «رحیل» برای نمایش خرافات هیچ اغراق و غلوی صورت نگرفته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مجموعه تلویزیونی «رحیل» به کارگردانی مسعود آب‌پرور و نویسندگی فرهاد نقدعلی این روزها از شبکه سه سیما در حال پخش است.
این سریال که قصه‌اش در اواخر دوران قاجار و اوایل دوران سلطنت پهلوی روایت می‌شود، قصه‌ای زنانه دارد و روایتگر داستان فردی به اسم «مها» از درباریان قاجار است که تلاش می‌کند دیگر زنان اندرونی را با خود متحد و یک تعزیه عاشورایی اجرا کند. سریال تاریخی «رحیل» از شنبه ۲۸ مرداد هرشب ساعت ۲۰:۳۰ روی آنتن شبکه سه سیما می‌رود.
حمیدرضا آذرنگ، اندیشه فولادوند، کاظم هژیرآزاد، ابتسام بغلانی، مرحوم حسام محمودی و... در سریال «رحیل» نقش‌آفرینی می‌کنند.
به بهانه پخش این سریال با فرهاد نقدعلی گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
ایده و قصه سریال «رحیل» چگونه شکل گرفت؟
آغاز شکل‌گیری این فیلمنامه حدود دو سال و نیم پیش بود که آقای عباسی‌زاده (تهیه‌کننده سریال «رحیل») ایده‌ای را مطرح کردند و در پروسه تحقیقات تاریخی و بحث درباره بخش‌های مختلف، فیلمنامه قوام پیدا کرد و ایده‌های مختلفی به آن وارد شد. در واقع «رحیل» با یک تِم عاشورایی شکل گرفت و در مرحله تحقیق و نگارش به این محصول که مشاهده می‌کنید، تبدیل شد.
من و آقای عباسی‌زاده در واقع دو سال و نیم بارها درباره فیلمنامه این اثر به بحث و گفتگو نشستیم و می‌توانم بگویم طراحی با ایشان بود و نوشتن صحنه‌ها، دیالوگ‌ها و فیلمنامه را من انجام دادم. همچنان درباره قسمت‌های بعدی سریال «رحیل» که در حال ضبط است، همچنان با یکدیگر صحبت می‌کنیم و باید بگویم همچنان ایده‌های جدیدی در سریال اجرایی می‌شود.
برای بخش تاریخی از چه منابعی استفاده کردید؟
در تحقیقات تاریخی‌مان تا حدی من و آقای عباسی‌زاده به تاریخ اشراف داشتیم و با هم در این مورد هم مشورت می‌کردیم اما در ادامه پروسه نگارش فیلمنامه یک مشاور تاریخی هم به تیم ما اضافه شد.
قصه این سریال در سه ماه پایانی حکومت قاجار روایت می‌شود و اگر از نویسندگانی که به آثارشان رجوع کردیم بخواهم نام ببرم، باید به حسین مکی اشاره کنم، از کتاب «تاریخ احزاب سیاسی» نوشته ملک‌الشعرای بهار و کتاب‌هایی مثل گزارشات نظمیه و آثاری که سیاحان نوشته‌اند هم استفاده کردیم و با وسواس بالایی سعی داشتیم فیلمنامه «رحیل» در این بحث دچار اشکال نباشد.
بخشی از تحقیقات ما مربوط به اتفاقات تاریخی می‌شد و بخش دیگر مربوط به مسائل ادبی و نمایشی می‌شد. ما در مورد تعزیه نیز تحقیق داشتیم و به اشعار عمان سامانی رجوع کردیم و درباره تهران قدیم، مناسبت‌ها و... به کتاب جعفر شهری و دیگر نویسندگان رجوع کردیم. برای طراحی شخصیت بیتاج «تاریخ کولی‌ها» را خیلی مطالعه کردیم و کتاب‌های زیادی درباره خرافات بود که به آن‌ها رجوع کردیم و از جمله آن‌ها می‌توان به «عجایب‌المخلوقات» اشاره کنم ولی کتاب‌های بسیاری درباره بحث جادوگری و خرافات نوشته شده است که اگر بخواهیم به آن‌ها رجوع کنیم برایمان بسیار مضحک به نظر می‌رسند؛ کتاب‌هایی درباره بخت‌گشایی و ازدواج که در آن زمان بسیار رواج داشند. به طور کل در دوره قاجار رجوع به کتاب‌هایی درباره علوم غریبه بسیار وجود داشته به طوریکه حتی نقاشی چون کمال‌الملک هم یکی از نقاشی‌هایش درباره رمالی است.
در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی، وفاداری به تاریخ از دو منظر روایی و فضاسازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. آیا در «رحیل» فقط به فضاسازی وفادار بودید یا در روایت هم به تاریخ توجه داشتید؟
مقطع تاریخی که قصه ما در آن روایت می‌شود واقعاً اتفاق افتاده و ما شخصیت‌هایمان را در یک رویداد تاریخی قرار داده‌ایم و واکنش‌های آن‌ها را در این رویداد دنبال می‌کنیم؛ در واقع شخصیت‌هایی که در این سریال خلق کرده‌ایم تحت تأثیر اتفاقات سیاسی و حتی شکل‌دهنده این اتفاقات هستند که در تاریخ ما واقعاً اتفاق افتاده‌اند اما بسیاری از شخصیت‌ها که اطراف این اتفاقات قرار دارند کاملاً خیالی هستند.
در واقع در آثار تاریخی برخی به سراغ شخصیت تاریخی می‌روند و برخی به یک واقعه می‌پردازند. ما در این سریال روابط، شرایط، تحولات و درگیری‌های سیاسی را مشاهده می‌کنیم و باید بگویم همه رویدادها مستند و واقعی هستند و قصه‌هایی که تعریف کرده‌ایم تحت تأثیر این رویدادهای تاریخی شکل گرفته‌اند. اگر یک رویداد تاریخی را از «رحیل» حذف کنید مطمئناً به کلیت اثر آسیب وارد می‌شود. در واقع این قصه باید در همین برهه زمانی روایت می‌شد.
آیا در دوران قاجار خرافات تا این حد رواج داشته است؟
من تحقیقات مفصلی درباره وضعیت فرهنگی آن دوران داشتم و باید بگویم خرافات به شکل وحشتناکی در دوره قاجار رواج داشته است. یکی از اصلی‌ترین دلایل رواج این خرافات فقری بود که در جامعه وجود داشت و مردم برای رهایی از مشکلات معمولاً به جادوگرها و رمال‌ها رجوع می‌کردند و این نه تنها در بین مردم رواج داشت بلکه شاهان قاجار هم به آن رجوع می‌کردند و برای بسیاری از مسائل بر اساس همین خرافات تصمیم‌گیری می‌کردند.
پرداختن به خرافات و جادوگری در این سریال به قدری پررنگ است که شاید مخاطب احساس کند در این مورد با نوعی اغراق مواجه است.
هیچ اغراق و غلوی صورت نگرفته است. شخصیت منفی سریال ما جادوگر است و به طور طبیعی باید جادو را پررنگ و تأثیرگذار نشان دهیم که قهرمان قصه‌مان بزرگ شود و عمل قهرمانانه‌اش مورد توجه مخاطب قرار بگیرد.
اما در ذهن مخاطب امروزی ما جادوگری یک اقدام غربی است و ما در سینما و ادبیات غرب شاهد هستیم که روی این موضوع بسیار کار کرده‌اند و تصویری که از آن در ذهن مخاطب ایرانی هم شکل گرفته همان تصویر غربی است اما واقعیت این است که اگر بخواهید پرداختی واقع‌گرایانه داشته باشید شکل جادوگری در دوره قاجار با آن شکل سینمایی رایج متفاوت است. ما به اقدامات جادوگران و کولی‌های ایرانی در دوره قاجار پرداختیم و به همین دلیل چون مخاطب با تصویر تازه‌ای مواجه است احساس می‌کند که این تصویر غیر واقعی است یا در آن غلوی صورت گرفته است.
علاوه بر جادوگری عقاید خرافی هم در جامعه آن زمان ایران بسیار رایج بوده است. مثلاً مردم به دلیل آموزه‌های غلط رمال‌ها معتقد بودند اگر از ساعت شمس‌العماره دو جغد بیرون بیایند به این معنا است که سلطنتی از بین می‌رود و سلطنتی دیگر می‌آید.
جادوگری در سال‌های نه چندان دور وجود پر رنگی در همه جای دنیا داشته و در هر نقطه از جهان به شکلی رواج داشته است و در ایران این کار را توسط رمال‌ها و کولی‌ها انجام می‌شد.
با توجه به اینکه «رحیل» به مسائل و عقاید مذهبی نیز می‌پردازد، چه تمهیداتی داشتید که تمایزی بین خرافات و عقاید مذهبی ایجاد شود؟
خرافات مخرب است و این ویژگی را در سریال مشاهده می‌کنید اما ایمان کاملاً سازنده است. «مها» فردی با ایمان است که هر چه از او در این سریال می‌بینید سازنده است اما در سوی مقابل رمال‌ها و خرافات وجود دارد که مخرب است.
«مها» به عنوان فردی باایمان مصلحتش مصلحت دیگری است و در رفتارش ایثار و نیکی کردن را شاهد هستیم و او کاملاً در برابر جهل قرار گرفته است.
قصه سریال اینگونه آغاز می‌شود که قهرمان قصه‌مان در کربلا است و ما در طول قصه کاشت‌هایی داریم که در ادامه سریال مخاطب مشاهده می‌کند قهرمان قصه اسیر توطئه‌های بسیاری شده و باید خود را نجات دهد. قصه این سریال در زمان محرم روایت نمی‌شود اما شخصیت اصلی سریال قصد دارد تعزیه‌ای اجرا کند و وقتی به او می‌گویند تعزیه برای محرم است به جمله «کُلُّ یَومٍ عاشورا» اشاره می‌کند و می‌گوید که همیشه عاشوراست و یک تفکر محدود به روز و زمان خاصی نمی‌شود.
