یلدا، شبى فراموش نشده در کردستان

ایلنا: شب یلدا در کردستان دارای پیشنیه دیرینه ای است؛ مردم دراین شب با شرکت در شب نشینی های طولانی تلاش در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند.

به گزارش خبرنگار " ایلنا " در سنندج، ایرانیان، شادی و نشاط را از موهبت های الهی و غم و اندوه را از پدیده های اهریمنی می پنداشتند.

جشن مهرگان، مراسم نوروز، شب یلدا و… در واقع بیانگر این حقیقت است که ایرانیان پس از رهایی از بیدادگری و ستم به شکرانه بازیافتن آزادی، جشن برپا می ساختند و پیروزی نیکی بر بدی و روشنایی بر تاریکی و داد بر ستم را گرامی می داشتند.

کردستان، استانی با فرهنگى غنى است که مردمانش بنا به ذوق و سلیقه و طبیعت منطقه اى که در آن زیست مى کنند هر یک براى برگزارى سنت هاى کهن آداب خاص خود را دارند.

بنابر این گزارش، آقای بهرامی در کتاب " جشن‌های ایرانیان " بر این عقیده است که واژه‌ی یلدا از زبان سریانی و به معنای تولد است و سبب این نام‌گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می‌شود و تاریکی را از میان می‌برد.

یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می‌کنند، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه‌ی آریایی‌هاست.

آشکار است که به موجب بلندترین شب که تاریکی - مظهر اهریمن - بیشتر زمان را در زمین می‌پایید، این شب را نحس و بدیمن می‌شمردند.

در شب یلدا جهت رفع این نحوست، آتش می‌افروختند، گرد هم جمع می‌شدند و خوان ویژه می‌گستردند(این سفره جنبه‌ی دینی داشته و مقدس بوده است.)

در تدارکات این «جشن»، سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می‌شود را در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب «کالَک تورش»(خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند.

هم‌چنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنند که به آن «آنو»(با نون مفخم) می‌گویند.

غذای این شب عموماً دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابه لای آن می‌گذارند. سفره‌ی شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره‌ی انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است.

امروزه در کنار دلمه‌ی برگ مو و کلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود. بعد از صرف شام، «کالَک ترش» را بریده کرده و میل می‌کنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه‌ی ترش، هضم غذا را آسان نموده و باعثمی‌شود بقیه‌ شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد.

در کردستان، در هر محله‌ای اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود.

هم‌چنین چون در بازار «کالَک تورش» به تعداد کافی نیست و معمولاً گران است، اگر زن منزل، در همسایگی یا در فامیل بداند زن حامله‌ای وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد. هم‌چنین در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به همدیگر می‌دهند که به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.

در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف آن، بزرگان فامیل داستان‌ها، متل‌ها و افسانه‌های قدیمی تعریف می‌کردند.

امروزه در روستاها، حکایت‌گویی هم‌چنان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. هم‌چنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام برخی بازی‌های محلی است. مشهورترین این بازی‌ها در کردستان «گوروابازی» یا جوراب بازی است. بازیی دسته جمعی که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است. همه‌ی مهمان‌ها می‌توانند در این بازی‌ شرکت نمایند و معمولاً انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چند ساعتی از شب را به خود اختصاص می‌دهد.

سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می‌رسد. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته‌ی زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو، و هم‌چنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله‌ی خشکبارهای شب چله است.

اما میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و «آنو» می‌شود از ضروریات شب چله است. در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه‌هایی است که حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانه‌های خوبی از آب درنمی‌آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود.

از رسم‌های جالبی که در این شب در کردستان رایج است می‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده‌ی پسر برای نامزدش، نام برد.

در این خوانچه‌ها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده‌ی عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده‌ی عروس جهت برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده باشد. علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه‌ها گذاشته شود. هم‌چنین علاوه بر موارد که گفته شد، هدیه‌ای که معمولاً پارچه یا قطعه‌ای طلا می‌باشد نیز برای عروس خانم برده می شود.

گفتنی است؛ طی سال‌های گذشته در روستاهای کردستان، مراسم شال انداختن نیز اجرا می‌شد، در این رسم از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال‌های لباس‌شان را پایین می‌فرستند تا صاحبخانه هدیه‌ای به مناسب شب چله در آن بگذارد.