رویدادی تخصصی در صنعت ترجمه و حقوق مترجمان تئاتر

به گزارش ایلنا، نشست تخصصی «صنعت ترجمه و حقوق مترجم تئاتر از آغاز تا امروز» با دبیری مهبود مهرنوش و سخنرانی منصور براهیمی و اکبر منفرد توسط کانون بانوان امید آفرین منطقه‌ی ۳، با مشارکت موسسه حقوقی عدالت‌گویان پروان، آدینه ۲۲ مهرماه ۱۴۰۱ در فرهنگسرای ارسباران با حضور جمعی از مترجمان، مدرسان و هنرمندان تیاتر و ادبیات برگزار شد. 

در آغاز مهبود مهرنوش (نمایشنامه‌نویس، پژوهشگر و مدرس دانشگاه) با تاکید بر اهمیت بررسی موضوع صنعت ترجمه و حقوق مترجمان تئاتر از آغاز تا امروز گفت: از آنجا که سابقه‌ ترجمه‌ متون نمایشی در ایران به دوره‌ قاجار برمی‌گردد و با گذر از دوره‌ مشروطه به امروز می‌رسد که زمان اندکی نیست، بررسی این حوزه باتوجه به آسیب‌هایی که همواره بدان وارد بوده و هست دارای اهمیت ویژه‌ای است. 

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: این آسیب‌ها از یکسو در ارتباط با کیفیت و کمیت ترجمه‌ آثار و از سوی دیگر حقوق مادی و معنوی مترجم است. 

مهرنوش در این راستا به روز نبودن مترجمان درباره‌ دانش روز ترجمه، فرهنگ‌ها و اصطلاحات و ساختار متن، نبود کمیته‌ ارزیابی بر کیفیت ترجمه‌ آثار و صدور مجوزهای بی‌رویه برای چاپ و انتشار ترجمه‌های نازل و بی‌کیفیت و موارد بسیاری دیگر را جزو آسیب‌های وارده بر حوزه‌ ترجمه دانست و در ارتباط با حقوق مترجم به مشکلات موجود میان همکاری مترجم با ناشران و گروههای نمایشی پرداخت.

او گفت: متاسفانه بیشتر ناشران در قرارداد با مترجم، کمترین اعتنایی به انجام تعهدات خود ندارند. در حالی که در وزارت ارشاد، کمیته‌ی نظارت بر قراردادها وجود دارد که باید بر قرارداد ناشران با مترجمان و مولفان نطارت کند تا اگر تخلفی در این زمینه صورت گیرد، برخورد جدی و قانونی کند، اما متاسفانه نظارتی در اینباره انجام نمی‌شود و همین باعث می‌شود مترجم پس از دریافت مجوز ماه‌ها و حتا سال‌ها در انتظار چاپ اثر و دریافت حق التالیف خود بماند، در حالی که ناشر باید پس از صدور مجوز طی شش ماه اثر را به چاپ رساند و حداکثر تا شش ماه پس از انتشار نیز حق التالیف مترجم را پرداخت کند. 

این منتقد و پژوهشگر تئاتر در همین راستا در پایان سخنان خود به تضییع حقوق مادی و معنوی مترجم توسط برخی از گروههای نمایشی درباره‌ی حذف نام مترجم از بروشور، پوستر و در کل، تبلیغات اجراهای تئاتری اشاره کرد و این مساله را نیز به عنوان آسیب جدی در ارتباط با تضییع حقوق مادی و معنوی مترجم برشمرد. 

سپس منصور براهیمی (پژوهشگر، مترجم تئاتر و استاد دانشگاه) با نگاهی به تاریخچه‌ ترجمه در تئاتر ایران عنوان کرد: از دوران قاجار ترجمه‌هایی از آثار غربی انجام شده که نخستین ترجمه‌ها از نمایشنامه‌های مولیر است. با نگاهی به این ترجمه‌ها به خوبی آشکار است که مترجم صد درصد پای‌بند به متن نبوده و ترجمه از زبان مبدا به مقصد نعل به نعل صورت نگرفته است. بنابراین ترجمه‌های آن زمان با دخل و تصرف مترجم همراه بوده است. در اینباره می‌توان به انتقادات فتحعلی آخوندزاده به ترجمه‌های میرزا آقا تبریزی اشاره کرد که معتقد است ترجمه‌های میرزا آقا تبریزی به نوعی اقتباس تازه‌ای از متون نمایشی نویسندگان اروپایی است. 

این استاد پیشکسوت ادبیات نمایشی در این راستا افزود: از دیرباز تاکنون همواره مجادلاتی در حوزه‌ ترجمه بین مترجمان، منتقدان و گروههای نمایشی با صاحبان آثار وجود داشته است. چنانکه فتحعلی آخوندزاده همواره بر ترجمه‌های میرزا آقا تبریزی انتقادات زیادی داشت و او را عدم پای‌بندی و امانتداری متن صاحب اثر متهم می‌کرد و بر این باور بود که میرزا اقا تبریزی متن مولف را ترجمه نکرده است بلکه متن تازه‌ای با نگاه به متن اصلی نوشته است. از نقد آخوندزاده درباره‌ی ترجمه‌های میرزا آقا تبریزی چنین برمی‌آید که میرزا آقا تبریزی به جای ترجمه‌ آثار نویسندگان اروپایی، اقتباس تازه‌ای از آن متون کرده باشد. 

این نویسنده و پژوهشگر تئاتر با تاکید بر این نکته که امروزه در سراسر جهان در زمینه‌ی هنرهای نمایشی با هدف معاصرسازی شاهد ورود و تداخل تخصص‌ها در یکدیگر هستیم، به طوری که گاهی این مساله منجر به جدال میان صاحبان اثر با خوانشگران آثار خود می‌شود، افزود: از دیرباز تا امروز در ایران و در همه‌ی کشورهای جهان هنرمندان تئاتر از جمله نمایشنامه نویسان، دراماتورژها، کارگردانان، بازیگران و… در روابط همکاری خود با یکدیگر دچار تقابل‌هایی هستند و در بسیاری موارد واقعا به درستی هم نمی‌توان این اختلافات را با ارایه‌ی راهکار مناسب سر و سامان داد و به طور مشخص رای را به نفع دیگری صادر کرد چون هنر تیاتر نیز مانند همه‌ی هنرها و دانش‌های نوین بشری در طی زمان دستخوش تغییر و تحولاتی در محتوا و ساختار می‌شود که این تغییر اگر چه بر اساس مقتضیات زمان و برای درک و فهم بهتر و بیشتر مخاطب با اثر است، اما در عین حال منجر به ورود و تداخل حوزه‌های تخصصی در یکدیگر خواهد شد. البته این مساله طبیعی و گریز ناپذیر است پس چه بهتر با جریان روز پیش رفت و آن را پذیرفت. ناگفته نماند که هنوز هم هستند و کم هم نیستند صاحبان آثاری که با هر گونه تغییر در ساختار و محتوای آثار خود توسط خوان‌شگران هنری مخالف‌اند و تاکید بر پای‌بندی مطلق بی‌کم و کاست درباره‌ی آثار خود دارند. 

براهیمی در پایان سخنان خود تنها راهکار مناسب برای تفاهم و توافق همکاری میان صاحبان اثر با خوانشگران هنری را رعایت اخلاق، انصاف و عدالت دانست و توجه به این سه اصل را عامل مهمی برای حل هر مشکل احتمالی پیش روی صاحبان اثر و خوانشگران هنری قلمداد کرد. 

در ادامه‌ نکات مطروحه، سخنران دیگر نشست، اکبر منفرد (حقوق‌دان و مدرس دانشگاه) با بیان این مطلب که برای بررسی مشکلات حقوقی در حوزه‌ی ترجمه و مترجمان تئاتر، نخست باید ترجمه را به عنوان صنعت پذیرفت و سپس به موارد حقوقی آن پرداخت، بیان داشت: تا زمانی که ترجمه به عنوان صنعت پذیرفته نشود و نتوان تعریف درست و مشخصی از این تخصص ارایه داد، نمی‌توان به مشکلات این حوزه از منظر حقوقی رسیدگی کرد. 

او افزود: طرح هرگونه مطالبه‌ای در این حوزه توسط صاحبان این تخصص، نیازمند به رسمیت شناختن این صنعت است که خوشبختانه در حوزه‌ فرهنگ این تخصص به رسمیت شناخته شده است پس می‌توان هرگونه تخلف یا طرح شکایتی را از منظر حقوقی درباره‌ آن بررسی کرد. 

این حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری بر ضرورت شناخت کارشناس حقوقی به تخصص ترجمه‌ تئاتر در حوزه‌ هنرهای نمایشی تاکید کرد. او گفت: برای بررسی مشکلات مترجمان تئاتر، می‌توان از گزارش کارشناسانی که این حوزه را می‌شناسند، بهره برد و سپس یک حقوقدان با استناد به این گزارش‌ها از منظر حقوقی به آن پرداخته و برای حل آن مشکل راهکار خود را ارایه دهد. 

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این مطلب که در بسیاری موارد مشکلات اهالی فرهنگ و هنر در شورای داوری اصناف مربوطه قابل حل و رفع است، به سخنان خود پایان داد. 

این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین و اهدای جوایز فرهنگی به سخنرانان در ساعت ۱۹ به انجام رسید.