سرنوشت واکسن «اسپوتنیک لایت ایرانی» چه شد؟

«رضا کریمی مستوفی» مدیرعامل شرکت داروسازی اکتوور کو و مدیر پروژه واکسن اسپوتنیک ایرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با بیان اینکه اولین واکسنی که در ایران تزریق شد، واکسن اسپوتنیک روسی بود، اظهار کرد: در آن زمان ۲۰ هزار دوز واکسن وارد و به کادر درمان تزریق شد. در بهمن‌ماه یک هیئت از وزارت بهداشت ایران به روسیه سفر کرد و به برخی از شرکت‌های خصوصی و ایرانی فراخوان داد تا با شرکت سازنده روسی برای تولید داخل و انتقال تکنولوژی این واکسن وارد مذاکره شوند. از ایران شرکت‌های اکتوور، سیناژن و انستیتو پاستور وارد مذاکره شدند.

وی ادامه داد: پس از انتقال مدارک از سوی این شرکت‌ها، در بهار سال ۱۴۰۰ محیط کشت و مواد را با هزینه خود شرکت تهیه کردیم. در اردیبهشت هم روس‌ها خط کشت سلولی را به همراه سلول و ویروس برای ما ارسال کردند. ما هم مواد اولیه را به سختی تهیه کرده و در اوایل تیرماه ما بچ اولیه واکسن اسپوتنیک را که حاصل انتقال تکنولوژی بود، تولید کردیم و برای مؤسسه گامالیا روسیه نیز ارسال کردیم تا آن‌ها تأییدیه را برای ما ارسال کنند.

مستوفی ادامه داد: ما تأییدیه گامالیا را در شهریور ۱۴۰۰ دریافت کرده و آن را به وزارت بهداشت و سازمان غذا دارو ارائه دادیم که ایراداتی به پرونده گرفتند مانند اینکه می‌بایست سه بچ صنعتی تولید می‌شد و مدارک معتبرسازی ارائه شود و ما طبق درخواست وزارت بهداشت این نقص‌ها را بر طرف کردیم و سه بچ صنعتی علاوه بر سایر مدارک به آن‌ها دادیم که تمامی این موارد منجر به این شد تا در نهایت در دی‌ماه ۱۴۰۰ در کمیسیون قانونی مجوز مصرف اضطراری واکسن اسپوتنیک لایت تولید ایران صادر شود.

وی در رابطه با دلایل تأخیر در صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن اسپوتنیک ایرانی اظهار کرد: ما اطلاع نداریم که از سایر شرکت‌ها چه مدارکی درخواست شد با این حال از ما سه پچ صنعتی خواستند که هر بچ شامل ۵۰ تا ۶۰ هزار دوز بود ما اینها را تولید کردیم که پروسه تولید هر بچ زمانبر است. پس از آزمایش‌های مختلف روی این بچ‌ها در بهمن۱۴۰۰ سازمان غذا و دارو مجوز آزادسازی در بازار را صادر کرد.

مدیرعامل اکتوور یادآور شد: در یک جلسه‌ای در دوم اسفندماه ۱۴۰۰، در صورت جلسه ستاد ملی مقابله کرونا تأیید شد که از شرکت ما دو میلیون واکسن اسپوتنیک لایت خریداری شود. زمانی که ما به هیئت امنای ارزی مراجعه کردیم تا قرارداد این واکسن را منعقد کنیم به ما اعلام کردند که نامه‌ای از سوی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر به آن‌ها داده‌اند تا واکسن اسپوتنیک لایت به دلیل عدم نیاز مردم خریداری نشود.

وی بیان کرد: این نامه‌ها و عدم خریداری واکسن اسپوتنیک لایت در حالی است که از بین واکسن‌های موجود در ایران تنها آسترازنکا و اسپوتنیک وی و اسپوتنیک لایت بودند که مقالات آنها در مجلات علمی معتبر تأیید و چاپ شده بود و این دو واکسن هم در سبد واکسن یکی به دلیل انقضای تاریخ آن و دیگری به دلیل‌ عدم خرید از سبد واکسیناسیون کشور حذف شدند.

وی افزود: متأسفانه اولین بچ‌های تولیدی ما که شامل ۲۰۰ هزار دوز بود نیز منقضی شده و آن‌ها را امحا کردیم. ما ده‌ها میلیارد تومان تنها برای خرید محیط کشت، رزین و آنزیم هزینه کردیم که تماما آن را خود شرکت ما متقبل شد. قرار ما با روس‌ها نیز این بود که در صورت فروش واکسن در کشور درصدی از سود را به شرکت روسی بدهیم. قیمتی هم که برای ما در آن زمان تصویب شد مشابه سایر واکسن‌های ایرانی بود.هیچ واکسنی از ما خریداری نشد، حتی زمانی که قیمت هر دوز واکسن از دوزی ۱۸۵ هزار تومان به دوزی ۹۰ هزار تومان کاهش پیدا کرد.

وی در پاسخ به این موضوع که آیا این واکسن‌ها به کشور دیگری صادر شده است یا خیر؟ اظهار کرد: در همان زمان این شایعه مطرح شد که ما این واکسن‌ها را به روسیه داده‌ایم. کشور خود ما در همان زمان به این واکسن نیاز داشت و به همین دلیل ما حتی یک واکسن را به روسیه ندادیم. از سوی دیگر بدون مجوز وزارت بهداشت و وزارت صمت امکان صادرات وجود ندارد. تنها چیزی که ما برای شرکت روسی ارسال کردیم همان حدود ۲۰ ویال بود که با مجوز وزارت بهداشت برای اخذ تأییدیه به روسیه ارسال کردیم.

مستوفی بیان کرد: ما در مجموع حدود دو میلیون و ۱۰۰ هزار دوز واکسن اسپوتنیک لایت تولید کرده‌ایم. با توجه به اینکه این دوزها را در بچ‌های مختلف تولید کرده‌ایم تاریخ‌ انقضای آن‌ها نیز متفاوت است. ما برای صادرات اقدامی نکرده‌ایم به این دلیل که همه کشورهای دیگر خود برنامه‌هایی برای واکسن داشته و این واکسن را ما تنها برای کشور خود ساخته‌ایم با این حال این واکسن مطالعات معتبری هم داشته که در مجلات معتبر بین‌المللی چاپ شده و حتی مجوز مصرف سازمان جهانی بهداشتی را دارد.

وی تأکید کرد: در چندماه اخیر نامه‌نگاری‌های مختلفی را داشتیم تا به عنوان واکسن بوستر استفاده شود حتی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر نامه‌ای دادند که می‌توان این واکسن را به عنوان واکسن بوستر واکسن آسترازنکا استفاده کنند، با این حال این واکسن در سبد واکسیناسیون کشور قرار نگرفت و همانگونه که گفته شد نامه‌ای دادند که واکسن اسپوتنیک لایت ایرانی خریداری نشود. ما این واکسن را با هزینه شرکت ساختیم و حتی یک دلار کمک به ما نشد. ما اولین شرکت خاورمیانه بودیم که توانستیم یک واکسن معتبر را تولید کنیم و این یک افتخار ملی بود با این حال طی یک پروسه این واکسن از سبد واکسیناسیون حذف شد.