همه چیز درباره انتخابات تناسبی؛ از نحوه شمارش آرا تا ارائه آموزش به احزاب

محسن اسلامی دبیر و سخنگوی ستاد انتخابات کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره برگزاری انتخابات تناسبی که قرار است در دوره هفتم شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال آینده برگزار شود، گفت: قانون انتخابات شوراهای اسلامی که در سال جدید به وزارت کشور ابلاغ شد و بر اساس قانون برنامه ریزی را انجام می‌دهیم. در این قانون از ماده ۲۱ تا ۲۵ مربوط به برگزاری انتخابات تناسبی یا به تعبیری فهرستی است که برای این دوره یعنی دوره هفتم در شهر تهران و بعد از دوره هشتم برای شهرهای با جمعیت بیشتر از پانصد هزار نفر جمعیت اجرا خواهد شد. 

برگزاری انتخابات تناسبی در دوره هشتم در شهرهای بیش از  پانصد هزار نفر جمعیت 

وی ادامه داد: ما هم بر همین اساس به جهت اینکه هم آگاهی بیشتری را در بین مردم و همینطور مجریان و داوطلبان ایجاد کنیم، برنامه‌ریزی متنوعی داشته‌ایم. سلسله جلسات آموزشی ما با مجموعه فرمانداران، مدیران کل استان‌ها و همینطور معاونین سیاسی استان‌ها آغاز شده و در جریان آخرین تحولات قانون قرار گرفته اند. 

دبیر ستاد انتخابات کشور گفت: بر اساس این قانون، انتخابات شهر تهران به این صورت خواهد بود که به صورت فهرستی احزاب و جبهه‌ها در انتخابات حضور خواهند داشت البته احزاب و جبهه‌های سیاسی که به صورت قانونی از وزارت کشور و از کمیسیون ماده ۱۰ مجوز دارند و فرآیندهای اجرایی مرتبط با حزب را پشت سر گذاشته‌اند می‌توانند با ارائه یک فهرست و معرفی داوطلبان خودشان وارد انتخابات شوند و ما هم بر اساس وظیفه‌ای که قانون به ما سپرده است برای هر فهرست یک کد شناسه در سامانه جامع انتخابات تعریف می‌کنیم. 

اسلامی تصریح کرد: بر این اساس در شهر تهران فهرست‌هایی که احزاب یا جبهه‌های سیاسی ارائه می‌کنند در فرمانداری تهران در هیئت اجرایی و هیئت نظارت تایید می‌شود و نهایتا متفاوت از سنوات گذشته لیست یا فهرست احزاب و گروه‌های سیاسی که اعلام داوطلبی داشتند در شعب اخذ رای به صورت بنر قرار می‌گیرد و وقتی رای دهندگان وارد شعبه می‌شوند هم می‌توانند اسامی داوطلبان را به صورت منفرد مانند سابق مشاهده کنند و هم می‌توانند فهرست‌هایی که از سوی احزاب و جبهه‌ها معرفی شده‌اند را مشاهده کنند. 

رای‌دهندگان هم می‌توانند به منفردین رای بدهند و هم به فهرست‌ها 

وی ادامه داد: البته قانون در اینجا اشاره می‌کند که رای دهنده می‌تواند هم به فهرست رای بدهد هم به منفردین. به این صورت که حتما در انتخاب فهرست‌ها باید نصاب دو سوم رعایت شده باشد. یعنی اینکه اگر حزب یا جبهه سیاسی به عنوان فهرست قصد معرفی داوطلب دارد، به طور مثال در تهران که لیست ۲۱ نفره است باید دو سوم از بیست و یک نفر را در لیست معرفی کند و حزب باید این موضوع را رعایت کرده باشد، یعنی اگر فهرستی کمتر از ۱۴ نفر باشد طبیعتا پذیرفته نمی‌شود و باید این حد نصاب دو سوم بر اساس قانون شکل بگیرد. 

دبیر ستاد انتخابات کشور گفت: حال اگر رای‌دهنده فهرستی را که ۱۴ نفر هستند را انتخاب کرد، مابقی افراد یعنی هفت نفر باقیمانده را می‌تواند از منفردین انتخاب کند. البته این اختیار به رای دهنده نیز داده شده است که کل ۲۱ نفر را از داوطلبان منفرد انتخاب کند. 

اسلامی تصریح کرد: یعنی باز این قانون، این اختیار و حق را به رای دهنده داده است که بیست و یک نفر را از بین منفردین انتخاب کند، بر همین اساس هم ما هم برای منفردین هم فهرستی‌ها کد شناسه تعریف می‌کنیم. در ادامه اگر رای‌دهنده به یک فهرست رای داد که آن فهرست بیست و یک نفر را برای خودش تعریف کرده بود دیگر نمی‌تواند به منفردین هم رای بدهد یعنی ابتدا فهرست خوانده می‌شود و در گام دوم اگر اسامی منفردین را از بین نامزد‌ها نداشته باشد، آنها خوانده نمی‌شود. بنابراین رای دهندگان باید دقت داشته باشند که اگر کد فهرستی را در تعرفه، نگارش کردند و بعد دوباره یک تعداد کد داوطلبان منفرد نوشتند این قابلیت خواندن ندارد و صرفاً همان فهرست اول که در تعریف آمده، خوانده می‌شود. 

نحوه شمارش آرا در انتخابات تناسبی

وی درباره شمارش آراء در انتخابات تناسبی گفت: در مورد انتخابات تناسبی وقتی که رأی‌گیری تمام می‌شود، در حقیقت ما بر اساس قانون باید شمارش آرا را داشته باشیم و به تعبیری سهم‌دهی به هر فهرست با منفردین داشته باشیم. در شمارش آراء براساس قانون، آراء هر نامزد هم به صورت فهرست و منفرد شمارش می‌شود، فهرست‌ها در یک مجموعه و منفردین در یک مجموعه دیگر تقسیم‌بندی می‌شود و آرای‌شان به تعبیری تعریف و دسته‌بندی می‌شود. 

دبیرستاد انتخابات کشور گفت: جمع کردن آرای همه اعضای یک فهرست، مجموع آرای آن فهرست را  تعیین می‌کند و با تقسیم مجموع آرای اعضای هر فهرست بر کل آرای صحیح و آن تناسبی که به دست می‌آید، سهم هر فهرست مشخص می‌شود. لذا تعداد کرسی بر اساس سهم آن فهرست متناسب با تعداد آرای همه اعضای فهرست به تناسب کل آرای صحیح شکل می‌گیرد. فرض بفرمایید اگر فردی در یک فهرست قرار دارد و به این فرد از ناحیه رأی‌دهندگان به صورت منفرد هم رأی داده شده، یعنی هم در فهرست رأی گرفته و هم به صورت منفرد رأی به او داده‌اند، آن آرایی که در سبد این فرد قرار می‌گیرد هم می‌آید در سبد فهرستی لحاظ می‌شود. 

 فردی که در فهرست معرفی شده، اگر به صورت منفرد هم رأی بگیرد، آرای او در آرای سبد فهرستی، حساب می‌شود

اسلامی تاکید کرد: یعنی فردی که در فهرست معرفی شده، اگر به صورت منفرد هم رأی بگیرد، آرای او در آرای سبد فهرستی، حساب می‌شود و فهرست ارتقا آرا پیدا می‌کند و بعد تناسب آرایی که فهرست آورده را با میزان کل آرای صحیح مأخوذه می‌گیریم و نهایتاً یک سهمی به هر فهرست می‌دهیم. در مورد منفردین هم همین کار را می‌کنیم. یعنی آرای منفردین مشخص می‌شود و بعد کل آرای منفردین با همدیگر محاسبه می‌شود و سهم هر یک از این منفردین به تناسب کل آرای صحیح مأخوذه حساب می‌شود. این‌ها را در حقیقت ما مشخص می‌کنیم و بعد بر اساس آن سهمی که به دست آوردند، بیست و یک کرسی را تقسیم می‌کنیم. 

وی ادامه داد: در مورد منفردین یک نکته‌ای که وجود دارد، این است که باید آرای منفردین حتماً در سقف آراء یک تا بیست و یک قرار بگیرد. یعنی اگر به طور مثال در تهران نفر بیست و یکم در فهرست ششصد هزار رأی آورده و نفر اول دو میلیون رأی آورده، اگر منفردی بخواهد کرسی به او تعلق بگیرد، حتماً باید آراء به دست آمده‌اش از ششصد هزار تا کمتر نباشد. یعنی به تعبیری در این رنج میان دو میلیون تا ششصد هزار نفر قرار گرفته باشد. این‌ها مواردی است که باید آموزش بدهیم. 

ارائه آموزش های لازم به فرمانداران و مجریان برگزاری انتخابات، احزاب و مردم

دبیر ستاد انتخابات کشور در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره آموزش برگزاری این انتخابات گفت: با فرمانداری تهران یک حرکت بسیار منسجمی را آغاز کردیم. ابتدا برای مجری خودمان، فرمانداری تهران، فرمانداری شمیرانات و معاونین مرتبط و بخشداران و کسانی که به هر حال مجری انتخابات هستند، دوره آموزشی تعریف کردیم و بعد برای احزاب و دبیران کل که این‌ها سهم بسیار مهمی برای معرفی نامزدها و فهرست‌ها دارند، این موارد را توضیح می‌دهیم همچنین برای نمایندگان محترم در تهران که آن‌ها هم به عنوان ناظرین انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا هستند این آموزش‌ها ارائه می‌شود چراکه آن‌ها هم در این مجموعه مخاطبین ما هستند. 

اسلامی تصریح کرد: با ناظر جلسات متعددی داریم و سعی می‌کنیم که برای مردم هم از طریق رسانه‌ها، از طریق موشن‌ها، کلیپ‌ها، تراکت‌ها آموزش انتخابات تناسبی را ارائه کنیم. نکته مهم این است که در انتخابات تناسبی سهم بسیار قابل توجهی به احزاب و جبهه‌های سیاسی داده شده، یعنی احزاب و جبهه‌های سیاسی هستند که می‌توانند در انتخابات پیش رو با معرفی داوطلبان مورد نظر خودشان به معرفی حزب، اهداف یا به تعبیری نقشه راه حزب خودشان و اینکه چه برنامه‌ای برای شهر تهران دارند، بپردازند و یک نگاه جمعی در انتخابات پیش رو مورد توجه قرار گرفته است.

بیشتر علاقه مردم این بوده که به فهرست رأی بدهند

دبیر ستاد انتخابات کشور گفت: اگرچه قانون منفردین را هم  مورد توجه قرار داده است و فرد می‌تواند منفرداً نامزد شود اما این تناسب به حضور احزاب و اینکه مردم به لیست یا فهرست رأی بدهند مورد توجه است البته سابق بر این هم بوده. یعنی بیشتر علاقه مردم این بوده که به فهرست رأی بدهند الان هم این فضا به صورت قانونی شکل گرفته و ما موظفیم به عنوان مجری آن فهرست، هر حزب را وارد شعبه کنیم. 

وی ادامه داد: سابق بر این اگر فردی می‌خواست به لیست بیست و یک نفر رأی بدهد، تراکت یا بنر یا تبلیغات آن گروه سیاسی را با خودش به شعبه اخذ رای می‌آورد و آن را در تعرفه یادداشت می‌کرد اما در این دوره در شعبه آن فهرست را مشاهده می‌کند. این کار برای ورود احزاب و گروه‌های سیاسی و جناح‌های سیاسی حاضر در انتخابات یک گام رو به جلو است. برای اولین بار قانون‌گذار این را در نظر گرفته است و ما هم امیدواریم که بتوانیم یک اجرای خوب داشته باشیم در گام اول و بعد هم در انتخابات دور هشتم در گام بعدی برای شهرهای بالای ۵۰۰ هزار جمعیت این نوع انتخابات را برگزار کنیم. 

احزاب برای تشکیل حزب اقدام کنند

وی درباره اینکه احزاب سیاسی برای حضور در انتخابات چه مدت زمانی باید از فعالیت‌شان گذشته باشد، گفت: براساس قانون باید دبیرکل یا بالاترین مقام مسئول براساس قانون نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی مصوب سال نود و چهار مجوز لازم را گرفته باشد. حالا این مجوز می‌تواند قبل از این تاریخ باشد، یا به تاریخ انتخابات نزدیک باشد یا پانزده، بیست سال پیش باشد. به هر حال باید فرآیندهای دریافت مجوز قانونی برای تشکیل حزب را از کمیسیون مربوطه اخذ کرده باشد.

اسلامی عنوان کرد: به هر حال فرآیندهای ثبت حزب نیز زمان بر است. ما هم الان با احزاب و خانه احزاب صحبت می‌کنیم، درخواست ما هم این است که اطلاع‌رسانی صورت بگیرد و اگر حزبی نیاز به این دارد که مجمع عمومی برگزار کند، شورای مرکزی را شکل بدهد و آن فرم‌های مربوطه را به وزارت کشور ارائه کند، حتماً این کار را انجام دهد و از این زمانی که تا ثبت‌نام و بعد هم ارائه فهرست‌ها داریم غافل نشوند، اگر موارد اداری هست یا مشکلی هست، حتماً در دستور کار قرار بگیرد. 

دبیرستاد انتخابات کشور گفت: اگر هم یک حزب جدیدی بخواهد شکل بگیرد، باید در همین زمان‌بندی به مجموعه سیاسی وزارت کشور مراجعه داشته باشد و درخواست‌های ثبت و فرآیند را ارائه دهد تا در کمیسیون ماده ۱۰ احزاب که نمایندگانی از قوه قضائیه، قوه مجریه، قوه مقننه و احزاب در آن حضور دارند و به ریاست معاونت سیاسی وزیر کشور برگزار می‌شود فرآیندهای صدور مجوز و پروانه و موارد دیگر طی شود.

اسلامی همچنین در پاسخ به این سوال که برخی از احزاب معتقدند در گذشته هم در تهران لیست بیشترین رای را می‌آورده است و برای انتخابات تناسبی بهتر است که در شهری دیگر یا شهرهای استان تهران این مدل برگزار می‌شد، گفت: سابق بر این وقتی لیست ارائه می‌شد متناسب با بالاترین آراء هر کدام از آن فهرست‌ها شمارش صورت می‌گرفت اما الان آرا به این صورت شمارش می‌شود که اعضای فهرست آرایشان محاسبه می‌شود.

دبیر ستاد انتخابات گفت: متناسب با آرای کل صحیح مأخوذه درصدگیری می‌شود و تناسب گرفته می‌شود و یک سهمی به خودش می‌گیرد که از آن سهم کرسی خودش را در بازه یک تا بیست و یک کرسی مشخص می‌کند. به این صورت نیست که هرکسی که بالاترین رأی را گرفت به داخل شورا می‌رود بلکه بر اساس میزان آرا، سهم خودش را می‌شناسد و بر اساس سهم، کرسی خودش را می‌شناسد. 

وی ادامه داد: ما سه فراکسیون در خانه احزاب داریم؛ اصولگرایان و مستقلین و اصلاح طلبان. این سه فراکسیون مثلاً سه فهرست ارائه کنند. بر اساس میزان آرایی که مردم به آن‌ها رأی می‌دهند. آرایشان را ما محاسبه می‌کنیم و سهم‌شان را می‌دهیم و کرسی‌شان مشخص می‌شود. این احتمال وجود دارد که مثلاً از بیست و یک نفر، ما از سه فراکسیون نماینده شوراهای تهران را داشته باشیم. این متفاوت با سنوات گذشته است. هر که بیشترین آرا را می‌آورد، وارد می‌شد. این باعث می‌شود که از سلایق مختلف از احزاب مختلف در شورای آینده، شورای هفتم، ما بهره ببریم.