داستان خاتمی و روحانی در نیویورک تکرار نشود که به چه‌کنم چه‌کنم نرسیم

جاوید قربان اوغلی، سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی و دیپلمات بازنشسته ایرانی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در رابطه با ارزیابی خود از سفر رییس‌جمهور به نیویورک و فرصت دیپلماتیک این سفر با توجه به شرایط حال حاضر در عرصه سیاست خارجی ایران،  تصریح کرد:   در مورد سفر آقای پزشکیان به نیویورک  باید چند نکته را ذکر کنم.  نخستین مسئله این است که آقای پزشکیان،  در یکی از حساس‌ترین مقاطع کشور به نیویورک می‌رود و وضعیت کشور از نظر امنیتی کاملاً روشن است؛ ما در حالت نه جنگ و نه صلح قرار داریم. وضعیت امنیتی کشور به وضوح مشخص نیست و رهبری نیز اشاره کرده‌اند که این شرایط، شرایط مناسبی برای ما نیست، باید به نحوی از این وضعیت خارج شویم.

ممکن است برخی تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه را پنهان کنند

وی ادامه داد: از لحاظ مسائل مربوط به پرونده هسته‌ای، سه کشور اروپایی نامه‌ای را به شورای امنیت ارسال کرده‌اند و شش یا هفت روز آینده، تعیین‌کننده خواهد بود که آیا مکانیزم ماشه فعال می‌شود یا خیر. بنابراین، این مسئله کاملاً روشن است که اگر مکانیزم ماشه فعال شود، تبعات زیادی برای کشور خواهد داشت، ممکن است برخی سعی کنند آن را کوچک‌نمایی کنند یا به دلیل اینکه فضای کشور متشنج نشود، واقعیت‌ها را با مردم در میان نگذارند. در حال حاضر، ما شاهد افزایش نرخ دلار و وضعیتی هستیم که بر بازار کار و کارآفرینی و صنعت کشور حاکم است. همه معطل هستند که چه خواهد شد،  هیچ‌کس جرات هیچ کاری را ندارد و نمی‌تواند اقدامی انجام دهد. 

فعال شدن مکانیزم ماشه یعنی ما در یک شرایط بسیار امنیتی قرار خواهیم گرفت

این کارشناس ارشد سیاست بین‌الملل با اشاره به  تأثیرات امنیتی مربوط به مکانیزم ماشه، عنوان کرد:  اگر ساز و کار حل احتلافات فعال شود، ما به شرایط قبل از آذرماه ۱۳۹۴ باز خواهیم گشت. به عبارت دیگر، شش قطعنامه ذیل فصل هفتم و بند ۴۱  شورای امنیت سازمان ملل احیا خواهد شد. کسی که این موارد را بداند و قطعنامه ۱۹۲۹ را مطالعه  و تحلیل محتوا کرده باشد، می‌فهمد که این به چه معناست. یعنی اینکه ما در یک شرایط بسیار امنیتی قرار خواهیم گرفت که توانسته بودیم با یک سری اقدامات دیپلماتیک و با توافق برجام از آن خارج شویم. اکنون ده سال از آن زمان گذشته است.

بعد از   بازگشت به فصل هفتم منشور ملل متحد اقدام از سوی کشورهای متخاصم محتمل است

وی افزود: بازگشت کشور به فضای قبل از ۱۳۹۴ و قرار گرفتن تحت بند ۴۱ فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل متحد به این معناست که کشور در حالتی است که هر اقدامی علیه ایران از جانب کشورهای متخاصم یا کشورهایی که نیت‌هایی در مورد ایران دارند، بسیار محتمل است و حتی می‌توانند با یک رجوع به شورای امنیت و گرفتن یک قطعنامه دیگر، ایران را تحت بند ۴۲ قرار دهند که مجوز یک اقدام نظامی بین‌المللی علیه ایران را می‌دهد.

تندروها درک درستی از شرایط ندارند

قربان‌اوغلی با تاکید بر اینکه باید درک درستی از شرایط روز داشته باشیم، بیان کرد:  تندروهایی در ایران که به نوعی مسبب این وضعیت هستند، ادعا می‌کنند که هیچ‌گاه چنین وضعیتی پیش نخواهد آمد و وضع ما از این بدتر نخواهد شد. به نظر من، آن‌ها درک درستی از این موضوع ندارند و یا بر اساس روال دوران احمدی‌نژاد عمل می‌کنند، همان منوالی که می‌گفت آنقدر  قطعنامه‌ بدهند تا قطعنامه‌دانشان پاره شود.  اگر از یک دانشجوی سال اول علوم سیاسی نیز بپرسید که تبعات بازگشت این قطعنامه‌ها چه خواهد بود، به روشنی و شفافیت بیان خواهد کرد. آقای رئیس‌جمهور در چنین شرایطی در حال رفتن به نیویورک است. واقعیت این است که این سه کشور اروپایی اقدامی را انجام داده‌اند ولی از دسترس‌شان  خارج شده است. 

اروپا اکنون  تحت هژمونی آمریکا قرار گرفته است

این دیپلمات با تجربه کشورمان در رابطه با ادامه‌ی گفت‌وگوها با غرب، عنوان کرد: تروئیکای اروپا  قبل از نوشتن نامه فعال سازی مکانیسم ماشه، سه شرط را برای ما گذاشته بودند که اولین و مهم‌ترین آن مسئله مذاکرات جدی و محتوایی با آمریکا بود. همین موضوع، خط مشی آن‌ها را نشان می‌دهد.   اروپا اکنون به دلایل مختلف تحت هژمونی آمریکا قرار گرفته است. دلایل متعددی وجود دارد، از جمله مسئله جنگ اوکراین و وضعیت تعرفه‌ها. بنابراین، آن‌ها نیز در حقیقت این پیام را به ما منتقل کرده‌اند که اگر می‌خواهید مکانیزم ماشه فعال نشود، باید با آمریکا صحبت کنید. یعنی ما هیچ‌کاره هستیم. 

کلید حل قضیه در دستان آمریکایی‌ها است

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل درباره نقش آمریکا در تعویق مکانیسم ماشه اظهار کرد: حال آقای رئیس‌جمهور به آنجا می‌رود و بر اساس اطلاعاتی که داریم، قرار است با سران کشورهای اروپایی مذاکره‌ای داشته باشد البته  اگر آقای مکرون، نخست‌وزیر انگلیس و صدراعظم آلمان در همان زمان که آقای رئیس‌جمهور آنجا هستند حضور داشته باشند، امیدواریم مذاکرات صورت بگیرد که قطعاً کمک خواهد کرد.  اما واقعیت این است که کلید حل قضیه در دستان آمریکایی‌هاست. یعنی این آمریکا است که می‌تواند جلوی مکانیزم ماشه را بگیرد و اروپایی‌ها اکنون با اقداماتی که انجام داده‌اند، آمریکایی را که قبلاً در بازی نبود، به یک بازیگر فعال در قضیه پرونده هسته‌ای ما تبدیل کرده‌اند. 

اروپایی‌ها همه اختیارات خود را به آمریکا واگذار کردند

وی با اشاره به این نکته که وقتی آمریکا از برجام خارج شد، عملا از آن در پرونده هسته‌ای  سلب اختیار شده بود،  گفت:  در سال ۲۰۲۰ نیز که آمریکا می‌خواست مکانیزم ماشه را فعال کند، ما در شورای امنیت توانستیم با استدلال‌های حقوقی جلوی آن را بگیریم. اما اکنون با اقداماتی که اروپایی‌ها انجام داده‌اند، مکانیزم ماشه را به شورای امنیت واگذار کرده‌اند. در این حالت  آمریکا نه به عنوان عضوی از برجام بلکه به عنوان مهم‌ترین عضو شورای امنیت دارای اختیاراتی است که می‌تواند از حق وتو استفاده کند،   حتی می‌تواند در این فاصله قطعنامه‌ی دیگری را ارائه دهد.

نباید داستان خاتمی و روحانی در نیویورک تکرار شود

قربان‌اوغلی با طرح این پیشنهاد که   رئیس‌جمهور  قبل از رفتن به نیویورک، مجوزهای لازم را از مقامات عالی کشور بگیرد تا قدرت مانور داشته باشد، اذعان کرد:‌  نباید داستان آقای خاتمی و پنهان شدن او و داستان آقای روحانی و عدم پاسخ به درخواست‌های مکرر مکرون برای دیدار با ترامپ تکرار شود. آقای پزشکیان اختیارات لازم را بگیرد که بعدا به چه‌کنم چه‌کنم نرسیم. به نظر من، ایشان قبل از رفتن باید این کار را انجام دهد و حال اینکه آیا در سطح رئیس‌جمهور ملاقات صورت گیرد یا خیر، بستگی به مقتضیات دارد. 

 عراقچی با ویتکاف دیدار خواهد کرد

وی درباره اهیمت مذاکره با آمریکایی‌ها و دیدار عراقچی و ویتکاف تشریح کرد: من نمی‌گویم حتماً آقای رئیس‌جمهور باید با ترامپ ملاقات کند. بر خلاف شایعات در فضای مجازی مبنی بر اینکه  قرار نیست  آقای عراقچی با ویتکاف  ملاقات کند،  به گفته ایروانی، سفیر ما در نیویورک، قرار است با ویتکاف ملاقات کند. ویتکاف  نماینده رئیس‌جمهور آمریکاست و یکی از نزدیک‌ترین افراد به آقای ترامپ است.  اگر از این ملاقات که قرار است بین آقای عراقچی و ویتکاف صورت گیرد، نتیجه‌ای حاصل شود، می‌تواند مشکل را حل کند و حداقل ما را از این فضا عبور دهد. باید تمهیدات لازم برای مذاکره آقای عراقچی با طرف مقابل اندیشیده شود تا پاسخ ما روشن باشد و اگر پیشنهاد دیدار در سطح بالا داده شد،  دوباره قضیه پنهان شدن در دستشویی و این مسائل مطرح نشود.  اگر بخواهیم بدون برنامه به نیویورک برویم، مسلماً نتیجه‌ای نخواهیم گرفت.

تصمیم خروج از ان‌پی‌تی را در سیاست‌های کشور نمی‌بینم

مدیرکل پیشین   آفریقای وزارت خارجه  در رابطه با ارزیابی خود از بیانیه شعام در خصوص احتمال تعلیق همکاری‌ها با آژانس تصریح کرد: توپخانه‌ای که توپ نداشته باشد، همه از آن آگاهند که هیچ چیزی ندارد برای اینکه شلیک کند؛ ما باید این را درک کنیم. ما عضو آژانس هستیم و تعهدات پادمانی را پذیرفته‌ایم و بنابراین ملزم به همکاری با آژانس هستیم.  این موضوعی نیست که کسی بتواند آن را نادیده بگیرد مگر  از ان‌پی‌تی خارج شویم و  همکاری با آژانس را قطع کنیم که من چنین چیزی را در سیاست کشور نمی‌بینم، تا کنون هم کسی این موضوع را بیان نکرده است. اگر یک نماینده تندرو هم چنین ادعایی کند ،  بلافاصله شعام و وزارت خارجه این موضوع را تکذیب می‌کند.  در حقیقت، تصمیمی در کشور برای خروج از ان‌پی‌تی یا عدم همکاری با آژانس وجود ندارد. 

وی ادامه داد: برداشت من از بیانیه شعام، همکاری‌هایی است که ما به صورت داوطلبانه بعد از برجام با آژانس انجام می‌دادیم. ببینید، دو نوع همکاری وجود دارد. یک نوع همکاری‌هایی وجود دارد که بر اساس پادمان‌هاست و آن نیز وظیفه ذاتی ما به عنوان عضو آژانس است. یک نوع همکاری‌های داوطلبانه هم وجود دارد که  خارج از تعهدات پادمانی ماست و  ما برای اطمینان بخشی به آژانس و جهان، یک سری اقدامات داوطلبانه انجام داده‌ایم. 

منظور شعام از تعلیق همکاری‌ها با آژانس آن دسته از همکاری‌های داوطلبانه است

این تحلیل‌گر سیاست خارجی تاکید کرد:  این بیانیه هم درها را در دیپلماسی باز گذاشته و هم یک نوع تهدید ضمنی دارد. برداشت من این است که ما ممکن است از این اقدامات و همکاری‌های داوطلبانه چشم‌پوشی کنیم. مثلاً فرض کنید که ما یکسری بازرسی‌هایی، نصب دوربین‌ها و مسائل مربوط به آن داشتیم که به خاطر تثبیت برجام و رسیدن به توافق، آن‌ها را پذیرفته‌ بودیم. حتی پیش از برجام نیز ما بدون شرط  با آژانس همکاری می‌کردیم تا فضای امنیتی سنگین‌تری بر پرونده هسته‌ای ما حاکم نشود.

بعید است تصمیم به قطع ارتباط کامل با آژانس گرفته شود 

قربان اوغلی کنار گذاشتن  برنامه همکاری با آژانس را غیرممکن دانست  و گفت: ما عضو آژانس هستیم و ان‌پی‌تی را پذیرفته‌ایم  مگر اینکه یک تصمیم کلی از سوی نظام اتخاذ شود که به دلیل شرایط خاص، این همکاری‌ها را کنار بگذاریم. در آن صورت، فضایی کاملاً متفاوت ایجاد خواهد شد که امیدوارم این اتفاق نیفتد و بعید می‌دانم با توجه به شناختی که از تصمیم‌سازان کشور دارم، به این نتیجه برسند، زیرا تبعات بسیار سنگینی برای ما خواهد داشت و در حقیقت یک فضای بسیار سنگین‌تر بین‌المللی علیه ما ایجاد خواهد کرد.

چین و روسیه به آن شش قطعنامه علیه ایران  رأی مثبت داده بودند

این دیپلمات ایرانی در پاسخ به این سوال که بر فرض مکانیسم ماشه فعال شود، آیا  می‌توانیم با کمک روسیه و چین با آن مقابله کنیم، اظهار کرد:  نباید فراموش کنیم که چین و روسیه به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به این شش قطعنامه رأی مثبت داده‌اند.  اکنون درک می‌کنم که شرایط بین‌المللی تغییر کرده و یکی از دلایل تغییر آن این است که در زمان رأی‌گیری برای قطعنامه اخیر که تمدید لغو تحریم‌ها بود، چین و روسیه بیانیه‌ای صادر کردند و اعلام کردند که ما به همکاری با ایران ادامه خواهیم داد و از این مسأله تبعیت نخواهیم کرد. این یکی از نشانه‌هایی است که فضای بین‌المللی تغییر کرده است، هم در مورد چین و هم در مورد روسیه این موضوع  درک می‌شود.

ممکن است روسیه و چین جلوی اقدامات ماجراجویانه آمریکا و اسرائیل را بگیرند

وی با طرح این پرسش که آیا همکاری با چین و روسیه رافع  مشکلات ما را حل خواهد شد، بیان کرد:  ما با مشکلات انباشته‌ای روبرو هستیم. مثلاً فرض کنید که چین دوباره از ما نفت بخرد. میزان نفتی که می‌خواهد بخرد و تخفیفی که می‌خواهد بگیرد، چقدر خواهد بود و  وضعیت بازپرداخت این پول نفت چطور می‌شود؟  آیا این‌ها می‌تواند مشکلات ما را حل کند؟ یا مثلاً در مورد روسیه که خودش اکنون در باتلاق اوکراین گرفتار است، چه کار خواهد کرد؟ ممکن است در خوش‌بینانه‌ترین حالت، اگر قطعنامه‌های شورای امنیت برگشت،  فضای امنیتی علیه ما شدیدتر شد، و این فرصت بسیار گرانبهایی شد  برای آمریکا و اسرائیل که یک اقدام ماجراجویانه علیه ایران انجام دهند،  ممکن است در این حالت، روس‌ها و چینی‌ها مانع این کار شوند و هشدارهای لازم را برای جلوگیری از این اقدام به آمریکا و اسرائیل بدهند.

عقل حکم می‌کند ما  نیازمند کمک آمریکا و روسیه و چین نباشیم

وی یادآور شد:  اینکه آیا این هشدارها از سوی یک فرد ماجراجو و جنایتکار مانند آقای نتانیاهو مورد توجه قرار خواهد گرفت یا نه، بعید می‌دانم. عقل حکم می‌کند که ما نگذاریم به فضایی برسیم که نیازمند کمک  روسیه و چین باشیم. چرا باید به آن‌ها مراجعه کنیم که برای جلوگیری از یک اقدام ماجراجویانه دیگر از سوی آمریکا یا اسرائیل،  هشدار دهند؟ مضاف بر اینکه اصلاً معلوم نیست که آیا این هشدارها مورد قبول آن‌ها قرار بگیرد یا نه.

یکی از دلایلی که مردم پای نظام ایستادند، همین بود که دیدند ما مذاکره کردیم

این کارشناس ارشد روابط بین‌الملل درباره راه حل برون رفت از شرایط موجود گفت:  بهترین راه حل این است که ما واقعاً از این فرصت باقیمانده استفاده کنیم و جلوی ورود ایران به یک فاز بسیار شدید امنیتی و احیای این قطعنامه‌ها را بگیریم. اینکه آیا این امکان‌پذیر است یا نه، نمی‌تواند سلب‌کننده تلاش‌های ما باشد. ما باید تلاش‌های خود را انجام دهیم تا حداقل بتوانیم به مردم خود پاسخ دهیم که ما این کارها را انجام دادیم و آن‌ها زیاده‌خواه هستند و گوش نکردند. همان‌طور که ما رفتیم و مذاکره کردیم و آن‌ها حمله کردند، مشخص است که یکی از دلایلی که مردم پای نظام ایستادند، همین بود که دیدند ما مذاکره کردیم.

باید مردم از جزئیات آگاه باشند

وی خاطرنشان کرد: به نظر من، ایران باید از این فرصت باقیمانده استفاده کند و همه چیز را به مردم بگوید. مردم باید آگاه شوند زیرا پشتوانه این نظام، مردم هستند. برای مثال مردم می‌دانند که ما برای اینکه در این شرایط قرار نگیریم، اقداماتی انجام داده‌ایم یا   با غربی ها ملاقات کردیم. مردم در این صورت می‌بینند که  ما این چه کارها را کردیم و باعث می‌شود مردم در شرایطی سخت‌تر اقدام مخربی انجام ندهند.

ممکن است نتانیاهو برای خروج از باتلاقی که اکنون در غزه گرفتار شده، جنگ جدیدی را علیه ایران آغاز کند 

قربان‌اوغلی درباره احتمال شروع جنگ مجدد تصریح کرد:  به قدری مسئله جنگ جدی است که خود رهبری نیز به آن اشاره کردند و گفتند شرایط نه جنگ و نه صلح به نفع کشور نیست و باید از آن خارج شویم.  اکنون جنگ تمام نشده است و  بر اساس یک توافق نانوشته بدون هیچ‌گونه مذاکره‌ای به دلیل یک تصمیم سیاسی، در شرایط توقف جنگ قرار داریم. توجه داشته باشید که نتانیاهو فردی است که برای خروج از این باتلاقی که اکنون در غزه گرفتار شده، ممکن است اقدام ماجراجویانه‌ای انجام دهد.  بنابراین به نظر من، احتمال جنگ همیشه وجود دارد. برای جلوگیری از ماجراجویی مجدد نتانیاهو یا باید توانمندی‌های نظامی ما بگونه ای باشد که این اقدام ماجراجویانه را برای اسرائیل بسیار پرهزینه کند

وی افزود: من از این موضوع اطلاعات دقیقی ندارم و واقعاً یک فرد نظامی نیستم. اما باید این توانمندی‌ها را داشته باشیم یا اگر این امکان وجود ندارد، باید از طریق اقدامات دیپلماتیک جلوی این ماجراجویی را بگیریم.  این هم  فقط و فقط در دست آمریکایی‌هاست که بتوانند جلوی اسرائیل را بگیرند. وگرنه اگر اسرائیل دست خودش باشد، حتماً دوباره ترامپ را  برای اقدام تجاوزگرانه دیگری به ایران همراه خواهد کرد.