جهان در سال ۲۰۲۵/ پرونده سوم: عراق و سوریه
هانی زاده: موج مشارکت در انتخابات پارلمانی بغداد/ زد و خورد در اربیل/پیمانکاری جولانی به نفع غرب/ اسرائیل وبههمریختگی در جنوب شام
کارشناس مسائل منطقه گفت: در سال جدید میلادی سوریه احتمالأ به سمت پیمان ابراهیم کانالیزه میشود و عراق هم به سمت تشکیل دولت فراگیر میرود.
حسن هانی زاده، کارشناس مسائل منطقه در تشریح مهمترین تحولات عراق و سوریه در سال ۲۰۲۵ در گفتوگو با ایلنا عنوان کرد: عراق در سال ۲۰۲۵ شاهد برگزاری یک انتخابات پارلمانی پرشور بود که در نهایت به پیروزی جریانهای همسو با محور مقاومت و گروههای نزدیک به ایران انجامید. این نتیجه در حالی رقم خورد که ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای عربی منطقه تلاشهای گستردهای برای تأثیرگذاری بر روند انتخابات و جلوگیری از ورود نمایندگان وابسته به جریانهای شیعی به پارلمان انجام داده بودند. با این حال، این جریانها موفق شدند اکثریت کرسیها را به دست آورند. در چنین شرایطی، احتمال انتخاب دوباره محمد شیاع السودانی به عنوان نخستوزیر بسیار بالاست. در عین حال، گزینه بازگشت نوری المالکی همچنان بهعنوان یک احتمال جدی مطرح است. نتایج این انتخابات نشان داد که علیرغم فشارها و مداخلات آمریکا، فضای سیاسی عراق توانسته انتخاباتی پرشور و نسبتاً مستقل را تجربه کند. در واقع، پارلمانی شکل گرفته که از قدرت و اثرگذاری بالایی در تصمیمگیریهای داخلی، منطقهای و حتی بینالمللی برخوردار است و باید دانست که پارلمان عراق نقش تعیینکنندهای در انتخاب رئیسجمهور و نخستوزیر دارد و از اختیارات قابلتوجهی برخوردار است.
وی ادامه داد: در شرایط کنونی، فشارهای آمریکا بر دولت محمد شیاع السودانی برای خلع سلاح نیروهای الحشدالشعبی افزایش یافته است، اما مقاومت در برابر این فشارها همچنان ادامه دارد. نیروهای الحشدالشعبی بر حفظ سلاح و جایگاه خود پافشاری میکنند و به نظر میرسد ایالات متحده در عراق بهتدریج در حال منزوی شدن است. از همین رو، این احتمال وجود دارد که پارلمان عراق در آینده موضوع اخراج نیروهای آمریکایی از خاک این کشور را بهطور جدی در دستور کار قرار دهد. در ادامه، درباره درگیریهایی که طی ماههای اخیر در اربیل رخ داد نیز باید گفت این تنشها عمدتاً ناشی از رقابت میان جریانها و طوایف مختلف کرد در اقلیم کردستان است. اختلافات میان این جریانها گاه به درگیریهای میدانی منجر میشود؛ همانگونه که پیشتر نیز در مناطق مختلف اقلیم، از جمله کرکوک، شاهد چنین رخدادهایی بودهایم. این تحولات نشان میدهد که اقلیم کردستان همچنان یکی از کانونهای تأثیرگذار در ساختار قدرت عراق است و گروههای فعال در آن تلاش میکنند نفوذ خود را در دولت مرکزی گسترش دهند. با این حال، دولت عراق توانست در مدتزمان کوتاهی کنترل اوضاع را در دست بگیرد و مانع از گسترش ناامنی شود.
این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به تحولات رخ داده در سوریه طی سال گذشته تصریح کرد: در حوزه سوریه، شرایط پس از کنار رفتن بشار اسد وارد مرحلهای کاملاً جدید شده است. پس از این تحول، احمد الشرع سفرهایی به کشورهای مختلف از جمله ایالات متحده انجام داد و حتی با دونالد ترامپ دیدار کرد. همزمان، درگیریهایی نیز میان نیروهای وابسته به او و گروههای کرد در مناطق شمالی سوریه شکل گرفت. در مجموع، میتوان گفت سوریه در سال ۲۰۲۵ و پس از سقوط دولت اسد، وارد چرخهای از بیثباتی امنیتی شد. این در حالیست که رویکرد تهاجمی جریانهای تکفیری علیه اقلیتهای مذهبی و قومی، بهویژه علویها، اسماعیلیها، دروزیها و مسیحیان، موجب تشدید بحران در سوریه شده است. از آذرماه سال گذشته تاکنون، درگیریهای گستردهای در مناطق مختلف کشور رخ داده و گزارشها حاکی از آن است که حدود پنج هزار نفر از نخبگان و اندیشمندان وابسته به طایفه علوی ترور شدهاند. همچنین انفجار حسینیهها و مساجد، از جمله مسجد حضرت علی بن ابیطالب در شهر حمص که محل عبادت شیعیان و علویان بود، منجر به شهادت شماری از نمازگزاران شد که این تحولات نشان میدهد که سوریه وارد چرخهای خطرناک از ناامنی و احتمال بروز جنگ طایفهای شده است.
وی افزود: در چنین شرایطی، نوعی صفآرایی آشکار میان اقلیتهای قومی و مذهبی با حاکمیت جدید سوریه شکل گرفته است. احمد الشرع نیز تلاش میکند خود را بهعنوان قدرتمندترین چهره سیاسی سوریه معرفی کند. سفر او به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ و همچنین سفرهای متعدد به کشورهای اروپایی از جمله فرانسه، نشان میدهد که وی در حال ایفای نقش در یک دوره گذار سیاسی با حمایت غرب است. به نظر میرسد یکی از اهداف این روند، اجرای سیاستهای آمریکا و غرب در سوریه باشد؛ از جمله احتمال پیوستن دمشق به روند موسوم به «پیمان ابراهیم» و عادیسازی روابط با رژیم صهیونیستی. در همین راستا، احتمال افتتاح سفارت رژیم صهیونیستی در دمشق نیز مطرح شده است. از سوی دیگر، اسرائیل با ادعای حمایت از دروزیهای شهر سویدا، بخشهایی از خاک سوریه را اشغال کرده و در حال حاضر، بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع از مناطق اطراف دمشق، از جمله مناطقی در قنیطره، درعا و جبلالشیخ، تحت اشغال اسرائیل قرار دارد. این وضعیت نشان میدهد که سوریه از نظر سیاسی، نظامی، امنیتی و داخلی با بحرانی عمیق و چندلایه روبهرو است.
هانی زاده گفت: اگر بخواهیم چشماندازی از آینده عراق در سال ۲۰۲۶ ترسیم کنیم، باید گفت که همهچیز به ترکیب دولت آینده عراق بستگی دارد. اگر فردی مانند محمد شیاع السودانی یا نوری المالکی به نخستوزیری برسد، بهطور طبیعی فضای تعامل میان تهران و بغداد مثبتتر و سازندهتر خواهد بود. در مقابل، برخی جریانهای ملیگرا یا وابسته به طیفهای مذهبی دیگر، نگاه مثبتی به ایران ندارند و ممکن است مسیر متفاوتی را دنبال کنند. محمد شیاع السودانی پیشتر اعلام کرده که آمادگی دارد میان ایران و آمریکا نقش میانجی را ایفا کند؛ موضوعی که در صورت تحقق میتواند تحولی مهم در معادلات منطقهای باشد. همچنین عراق در برابر فشارهای آمریکا برای خلع سلاح الحشدالشعبی ایستادگی خواهد کرد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در مورد سوریه نیز باید گفت که این کشور وارد مرحلهای بسیار حساس و پرمخاطره شده است. یکی از سناریوهای محتمل، پیوستن دمشق به روند صلح ابراهیم و عادیسازی روابط با رژیم صهیونیستی است. در کنار آن، تشدید کشتار اقلیتها توسط گروههای تروریستی وابسته به حاکمیت فعلی، نگرانیهای جدی ایجاد کرده است. در همین زمینه، رهبر شورای عالی علویهای سوریه، اخیراً هشدار داده است که اگر فشارها و ترورها ادامه یابد، علویها ناچار خواهند شد دست به سلاح ببرند و بهصورت یکجانبه در مناطق ساحلی سوریه اعلام خودمختاری کنند. این هشدار، که از سوی شخصیتی با جایگاه مذهبی و اجتماعی بالا در میان علویان صادر شده، میتواند تأثیر عمیقی بر معادلات داخلی سوریه بگذارد و مسیر تحولات آینده این کشور را بهطور جدی تغییر دهد.
