مؤمنی در گفت‌وگو با ایلنا:
لغو تحریم ترکیه در راستای همسویی آنکارا با واشنگتن انجام می‌شود/جایگاه جدید ترکیه در سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ
کارشناس مسائل قفقاز گفت: به نظر می‌رسد طرحی سه‌جانبه در حال شکل‌گیری است که به موجب آن، ترکیه به‌عنوان بازیگر کلیدی در سیاست خاورمیانه مجدداً در کنار آمریکا قرار گیرد.
قاسم مؤمنی، کارشناس مسائل قفقاز در تشریح دلایل لغو تحریم‌های ترکیه از سوی آمریکا در گفت‌وگو با ایلنا عنوان کرد: به‌طور کلی، در بررسی روابط ترکیه و آمریکا باید نکته‌ای بسیار مهم را مورد توجه قرار داد و آن این است که موضوع اسرائیل نقش تعیین‌کننده‌ای در توازن این روابط دارد. در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، او در دیدار با رجب طیب اردوغان رفتاری کم‌سابقه از خود نشان داد و در یک نشست عمومی، اردوغان را به دستکاری در انتخابات متهم کرد. این اقدام، اتفاقی کم‌نظیر در عرصه دیپلماسی بین‌المللی بود؛ چراکه یک رئیس‌جمهوری آمریکا آشکارا رئیس‌جمهوری کشور عضو ناتو را به تقلب انتخاباتی متهم کرد و این ماجرا بی‌دلیل نبود. ترامپ در واقع این پیام را به اردوغان داد که حکومتی که تو در رأس آن قرار داری از نظر قانونی دارای مشروعیت کامل نیست و ما می‌توانیم هر زمان که بخواهیم در آن دخالت کنیم و ورق را به نفع حزب جمهوری‌خواه خلق برگردانیم. این سخنان، که از حالت شوخی فراتر رفت، بعدها به‌طور جدی در محافل سیاسی ترکیه و بین تحلیلگران خارجی مورد بحث قرار گرفت. ترامپ عملاً اعتراف کرد و پیام آشکاری به اردوغان داد؛ هرچند این حرف‌ها به‌طور مستقیم در رسانه‌ها تکرار نشد.
وی ادامه داد: در مورد روابط ترکیه با اسرائیل نیز باید گفت که پس از بحران سوریه، تنش‌هایی میان آنکارا و تل‌آویو شکل گرفت. موضوعاتی مانند حضور ترکیه در سوریه، دخالت در موضوع فلسطین و غزه، و تقابل ترکیه با گروه‌های مسلح سوری کرد که تحت حمایت آمریکا هستند، از جمله عوامل اصلی این تیرگی روابط بودند. علاوه بر آن، ترکیه در پرونده‌های روسیه و اوکراین، غزه، اسرائیل و ایران نقش مهمی ایفا می‌کند و به‌نوعی در تمام معادلات منطقه‌ای حضور دارد. همچنین ترکیه در افغانستان هم یکی از بازیگران مهم بوده و روابط نزدیکی با حکومت طالبان دارد و در زمینه نظامی، اقتصادی و آموزشی در افغانستان حضور داشته و در کنار پاکستان، یکی از کشورهای تأثیرگذار در معادلات امنیتی این منطقه محسوب می‌شود. برگزاری مانورهای مشترک بین ترکیه، آذربایجان و پاکستان نیز نشان‌دهنده تلاش مشترک برای نزدیکی امنیتی در حوزه اوراسیا است.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود، به خاطر خرید سیستم دفاع موشکی «اس- ۴۰۰» روسیه توسط ترکیه، تحریم‌هایی علیه این کشور اعمال کرد و این کشور را از پروژه جنگنده‌های «اف-۳۵» کنار گذاشت. اما پس از حملات اسرائیل به ایران که با استفاده از جنگنده‌های اف-۳۵ انجام شد، آمریکا از این حملات به‌عنوان تبلیغی برای این جنگنده‌ها استفاده کرد. این حملات به‌نوعی نمایش قدرت نظامی اف-۳۵ در عرصه جهانی بود، و نتیجه آن، افزایش علاقه کشورهای منطقه مانند عربستان برای خرید این جنگنده‌ها شد. ترامپ موافقت آمریکا با فروش اف-۳۵ به عربستان را مشروط به شناسایی رسمی اسرائیل و پیوستن به پیمان ابراهیم کرده است. همین شروط نیز ممکن است برای ترکیه مطرح شده باشد. به این معنا که اگر اردوغان به دنبال دریافت اف-۳۵ باشد، باید روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی کرده، و در مسائل غزه، سوریه و سایر موضوعات منطقه‌ای با سیاست‌های آمریکا و منافع اسرائیل هماهنگ عمل کند. حتی گفته می‌شود واشنگتن از ترکیه انتظار دارد در موضوعات مرتبط با ایران، قفقاز و سوریه نیز موضعی همسو با سیاست خارجی آمریکا اتخاذ کند.
وی افزود: ترکیه در حال حاضر با بحران‌های داخلی جدی مواجه است و حالا دو مشکل اساسی، آینده سیاسی اردوغان را تهدید می‌کند: اول، کهولت سن و بیماری او، و دوم، کاهش مشروعیت داخلی. در سال‌های اخیر، اردوغان با مشکلات اقتصادی، کاهش ارزش لیر، سرمایه‌گریزی، و افت شدید سطح معیشت مردم روبه‌رو بوده است. پروژه‌های پرهزینه در سوریه و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی نیز فشار مضاعفی بر اقتصاد وارد کرده است. نخبگان سیاسی ترکیه نیز دیگر تمایلی به حمایت از اردوغان ندارند و حتی این‌بار پرونده‌سازی‌ها و احکام سنگین قضایی برای شخصیت‌های بانفوذ نیز نتوانسته جایگاه او را تثبیت کند. با توجه به این وضعیت، ترامپ خود را به‌عنوان یک منجی وارد صحنه کرده و به گفته برخی تحلیلگران، مذاکرات محرمانه‌ای بین او و اردوغان انجام شده است. لذا به نظر می‌رسد طرحی سه‌جانبه در حال شکل‌گیری است که به موجب آن، ترکیه به‌عنوان بازیگر کلیدی در سیاست خاورمیانه مجدداً در کنار آمریکا قرار گیرد.
مؤمنی گفت: انتظار ترامپ از ترکیه شامل همسویی با سیاست‌های آمریکا در سوریه، غزه، هماهنگی با تحریم ایران، و نیز تنظیم روابط با روسیه و چین است. در سوریه، یکی از خواسته‌های اصلی آمریکا این است که ترکیه فشار بر نیروهای کُرد مورد حمایت واشنگتن را کاهش دهد و به سمت سازشی برود که براساس آن کُردها در ساختار نظامی و سیاسی سوریه ادغام شوند؛ مشابه نقشی که برخی نیروهای شبه‌نظامی در عراق یافته‌اند. همچنین آمریکا خواهان توقف اقدامات ترکیه در حمایت از گروه‌های مسلح همسو در شمال غرب سوریه است، تا از تشدید تنش جلوگیری شود. در این چارچوب، حتی گزارش‌هایی وجود دارد که حاکی از مذاکره آمریکا با «ابومحمد الجولانی» رهبر هیأت تحریرالشام است. گفته می‌شود الجولانی خود را شریک سیاسی آمریکا معرفی کرده و به‌دنبال توافقاتی بیشتر با واشنگتن است. اگر این روند ادامه یابد، شاید در آینده شاهد توافق رسمی امنیتی و حتی روابط دیپلماتیک بین سوریه و اسرائیل باشیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: بر اساس طرحی که در برخی تحلیل‌ها به آن اشاره شده، احتمالاً در سال ۲۰۲۶ سفارت اسرائیل در دمشق و سفارت سوریه در تل‌آویو گشایش یابد. نقش ترکیه در این پروژه کلیدی است؛ چراکه این کشور در سیاست‌های مربوط به غزه، سوریه، مقابله با ایران، تنش‌های خلیج فارس، و حتی پرونده‌های اوکراین و روسیه نقش‌آفرینی دارد. روابط نزدیک آنکارا با دوحه و تعاملات پیچیده‌اش با ابوظبی و ریاض نیز بخشی از پازل بزرگ‌تری است که آمریکا به‌دنبال مدیریت آن است. در نهایت، این یک معامله پیچیده بین اردوغان و ترامپ است و ترکیه احساس پیروزی و بازگشت به صحنه بین‌المللی می‌کند، در حالی که آمریکا با کمک یک مهره کلیدی (ترکیه)، سیاست‌هایش در منطقه را پیش می‌برد. حالا که کنگره آمریکا با اکثریت جمهوری‌خواهان همراه شده، تثبیت این توافق احتمالی برای ترامپ آسان‌تر از گذشته خواهد بود.
