موفقیت احیای آهوی جبیر در استان بوشهر
آهوی جبیر، یکی از گونه‌های شاخص و ارزشمند حیات‌وحش ایران، از نمادهای اصیل زیست‌بوم‌های بیابانی و نیمه‌بیابانی کشور به شمار می‌رود. این گونه زیبا و چابک که در گذشته در بخش‌های وسیعی از جنوب و مرکز ایران زیست می‌کرد، طی دهه‌های اخیر به‌دلیل فشارهای انسانی، تخریب زیستگاه، توسعه صنعتی و کاهش منابع غذایی با تهدیدی جدی روبه‌رو شده است.
به گزارش ایلنا از روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، در استان بوشهر، زیستگاه اصلی جبیر در محدوده خشکی پارک ملی دریایی نایبند قرار دارد؛ منطقه‌ای که هم‌زمان مأمن حیات‌وحش و کانون توسعه صنایع انرژی کشور است. این هم‌زیستی دشوار میان طبیعت و صنعت، زمینه‌ساز چالش‌ها و در عین حال فرصت‌هایی برای احیای جبیر در استان شده است.
در دهه ۱۳۸۰، با گسترش فعالیت‌های صنعتی و عمرانی در مناطق عسلویه و نایبند، بخش وسیعی از زیستگاه‌های طبیعی جبیر تخریب شد. توسعه جاده‌ها، افزایش تردد ماشین‌آلات سنگین، کاهش پوشش گیاهی و کمبود منابع آبی، زیست این گونه را در معرض خطر نابودی قرار داد و جمعیت آن به پایین‌ترین حد خود رسید. نگرانی از حذف کامل جبیر از اکوسیستم نایبند سبب شد تا اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در سال ۱۳۸۷ طرحی بلندمدت برای حفاظت و تکثیر این گونه تدوین و اجرا کند.
در قالب این طرح، محوطه‌ای به وسعت ۱۰۰ هکتار با فنس‌کشی کامل ایجاد شد تا بستری امن برای پرورش و بازسازی جمعیت جبیرها فراهم شود. نخستین گروه از آهوان در سال ۱۳۸۹ از استان‌های هم‌جوار به این محدوده منتقل و در شرایط نیمه‌طبیعی رهاسازی شدند. این اقدام، نخستین گام جدی در مسیر احیای آهوی جبیر در استان بوشهر بود.
در ادامه، پاسگاه محیط‌بانی در محدوده زیستگاه احداث شد تا نظارت و حفاظت فیزیکی تقویت شود. نیروهای محیط‌بان با حضور شبانه‌روزی در منطقه، مانع از ورود شکارچیان و هرگونه تخریب احتمالی شدند. همچنین، برنامه‌های تغذیه مصنوعی و تأمین منابع آبی در فصول گرم سال اجرا شد تا شرایط زیستی پایدار برای جبیرها فراهم گردد. نتایج این اقدامات نشان داد که در صورت مدیریت علمی و تأمین امنیت زیستگاه، جمعیت جبیر می‌تواند به‌سرعت روندی صعودی پیدا کند.
یکی از نقاط تحول در روند احیای جبیر، ورود صنایع منطقه به عرصه حمایت‌های زیست‌محیطی بود. در سال ۱۳۹۴ یکی از صنایع مستقر در عسلویه در قالب مسئولیت اجتماعی شرکتی نقش خود را در توسعه زیرساخت‌های حفاظتی ایفا کرد. شرکت پلیمر آریاساسول با تأمین تجهیزات حفاظتی، نصب سامانه برق خورشیدی، ایجاد سامانه آبرسانی و به‌کارگیری نیروی انسانی بومی برای حفاظت از منطقه، گامی مؤثر در پشتیبانی از طرح احیا برداشت. این اقدامات آثار ملموسی در بهبود وضعیت جبیرها برجای گذاشت؛ شرایط زیستگاه پایدارتر شد، زادآوری طبیعی افزایش یافت و نخستین مرحله رهاسازی آهوان در طبیعت نایبند با موفقیت انجام شد.
این دستاوردها امید تازه‌ای برای احیای کامل جبیر در استان بوشهر ایجاد کرد. گزارش‌های میدانی و پایش‌های کارشناسان محیط زیست نشان می‌دهد که جمعیت جبیر در نایبند به‌تدریج در حال افزایش است و زادآوری طبیعی در زیستگاه‌های نیمه‌طبیعی و آزاد مشاهده می‌شود. افزون بر این، آموزش و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی نقش مؤثری در کاهش تهدیدها و ارتقای مشارکت مردمی داشته است. ایجاد موزه تنوع زیستی و مرکز آموزش محیط زیست نایبند نیز بستری فراهم کرده تا مفهوم حفاظت از گونه‌ها برای دانش‌آموزان، دانشجویان و جوامع بومی ملموس‌تر شود.
در ادامه، پس از اتمام تفاهم نامه همکاری، اینبار شرکت پتروشیمی جم در قالب مسئولیت‌های اجتماعی، روند حمایت از طرح احیای جبیر را ادامه داد و این حمایت موثر باعث گردیده تا امروز نتایج قابل قبولی در ادامه روند بهبود وضعیت جبیرها و زادآوری آنها حاصل گردیده و در سال جاری نیز مرحله دوم رها سازی به زیستگاه طبیعی با موفقیت انجام پذیرفته است .
با این حال، مسیر احیای جبیر در بوشهر همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است ، توسعه ساخت‌وساز در حریم پارک ملی نایبند و خشکسالی‌های پی‌درپی از مهم‌ترین عوامل تهدید پایداری جمعیت این گونه به شمار می‌روند. کارشناسان معتقدند که تداوم موفقیت در این پروژه، نیازمند استمرار حمایت پایدار صنایع در قالب مسئولیت اجتماعی، نظارت و پایش منظم زیستگاه با استفاده از نیروهای محیط‌بانی و فناوری‌های نوین، و تقویت همکاری میان سازمان‌های دولتی، جوامع محلی و نهادهای مردمی است. تنها در سایه چنین همکاری گسترده و هماهنگی واقعی می‌توان امید داشت که جمعیت جبیر در نایبند به ثبات کامل برسد.
احیای آهوی جبیر در استان بوشهر نمونه‌ای شاخص از یک تجربه موفق ملی در زمینه حفاظت از گونه‌های در معرض تهدید است. این پروژه نشان داد که حتی در مناطقی که فشار توسعه صنعتی وجود دارد، می‌توان با مدیریت علمی، تعامل بین‌بخشی و مشارکت مردمی، تعادل میان توسعه و حفاظت را برقرار کرد. پارک ملی دریایی نایبند امروز نمادی از چالش هم‌زمان میان حفاظت و توسعه است، اما در عین حال می‌تواند الگویی ملی برای تلفیق این دو رویکرد باشد. اگر مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی به‌عنوان یک اصل در سیاست‌های صنعتی، منطقه‌ای و ملی نهادینه شود، نایبند و آهوی جبیر آن نه‌تنها می‌توانند به داستانی موفق در سطح کشور بدل شود، بلکه جایگاهی شایسته در میان برنامه‌های بین‌المللی حفاظت از تنوع زیستی خواهند یافت.
