ضرورت بازگشت استقلال سازمان تامین اجتماعی/ «شستا» از وظیفه ذاتی خود خارج شده

به گزارش خبرنگار ایلنا، عصر امروز نشست تامین اجتماعی و انسجام ملی (به مناسبت پنجاهمین سالگرد تاسیس سازمان تامین اجتماعی) با حضور جمعی از کارشناسان حوزه تامین اجتماعی و مدیران سابق آن در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. 

در ابتدای این نشست، مهدی کرباسیان (مدیرعامل اسبق سازمان تامین اجتماعی) اظهار کرد: اولین سازمان تامین اجتماعی در کشور آلمان با هدف حمایت از تولید و کارگران و حفظ صنعت و تعادل اجتماعی ایجاد شد. بعدها در کل جهان این نهاد گسترش پیدا کرد. در ایران نیز شروع کار بیمه همگانی اجتماعی از دهه پنجاه شروع می‌شود و قبل از آن اولین صندوق بیمه در حوزه کارگران راه آهن ایران تشکیل شده بود. 

وی افزود: پس از دهه ۱۳۴۰ که تعداد کارگران صنعتی زیاد شد، بحث بیمه اجباری و اجتماعی مورد توجه دولت قرار گرفت. مسائل کارگری که در دهه ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰  جنبه سیاسی در دوره فعالیت حزب توده پیدا کرد، باعث شد که دولت وقت برای کنترل فضا، بانک رفاه کارگران را با منابع صندوق کارگران ایجاد کرده و برای رفاه جامعه کارگری اختصاص دهد. این بانک کار خود را با وام دادن به کارگران آغاز کرد. 

کرباسیان تصریح کرد: قانون تامین اجتماعی در دهه ۱۳۵۰ قانونی پیشرفته بوده که از قوانین غربی کپی پرداری شده است. بحث محاسبات اکچوئری بیمه از همان ابتدا مطرح شد. همچنین شرکت‌های تولیدی برای اینکه جریمه نشوند، به مرور علیرغم میل خود، به دادن حق بیمه به سازمان تن می‌دهند. در ابتدا البته چون تعداد بازنشستگان بسیار پایین و اکثریت افراد بیمه پردازان شاغل بودند، درآمد زیادی در دهه پنجاه و شصت در سازمان جمع می‌شود. 

 مدیرعامل اسبق تامین اجتماعی اضافه کرد: نرخ تورم پایین در دوره اول سازمان تامین اجتماعی تا اوایل دهه هفتاد، باعث شد منابع سازمان با بیمه شدگان جوانش، در اوج درآمد باشد و دچار بحران نشود. از آنجا که در آن دوره چندان بحث سرمایه گذاری ثروت تامین اجتماعی مورد توجه نبوده، سازمان منابع خود را با سود نازل ۴ درصد در بانک نگه می‌داشت که این اقدام در وضعیت بد آتیه سازمان نقش داشته است. 

وی ادامه داد: نرخ بهره در آن دوره خلاف شرع تلقی می‌شد و بدهی کارفرمایان بابت حق بیمه به سازمان تامین اجتماعی بسیار زیاد بود. همچنین بانک رفاه به عنوان بازوی عملیات مالی تامین اجتماعی در ابتدای انقلاب ملی می‌شود که این نیز به سازمان تامین اجتماعی ضربه بدی  زد. 

کرباسیان بیان کرد: به خاطر نرخ بیکاری بالای حاکم بر کشور در دوره جنگ، بازنشستگی‌های پیش از موعد رواج یافت تا جوانان به سر کار بروند که البته ایده درستی نبود چون بازنشستگان نسبتا جوان، به بازار کار غیر رسمی بازمی‌گشتند. این قانون‌های بازنشستگی پیش از موعد ایجاد اشتغال نمی‌کرد، زیرا کسی از بازار کار خارج نمی‌شد. 

وی افزود: اتفاق خوبی که در اینجا رخ داد این است که دولت دوران جنگ تحمیلی به منابع انبوه سازمان تامین اجتماعی دست اندازی نکرد و علیرغم مشکلات مالی دولت در آن زمان، فقط پنج میلیارد تومان در سال ۱۳۶۲ از سازمان توسط دولت استقراض شد که به جای آن شرکت‌های دولتی به سازمان فروخته شد که مبلغ بازگشت یافته ارزش بیشتری داشت. 

مدیرعامل اسبق سازمان تامین اجتماعی تاکید کرد: اتفاق خوب دیگری که برای حفظ سازمان انجام شد، این بود که در دوره بنده، موسسه عالی پژوهش‌های تامین اجتماعی ایجاد شد. بنده در دوره ابتدای کار خود خواستم که تمامی کتاب‌های حوزه تامین اجتماعی را بیاورند. تنها یک کتاب و هفت مقاله دانشجویی در آن زمان پیدا شد که آوردند. همین موضوع باعث شد که موسسه پژوهشی ایجاد شود. ما تیمی پژوهشی نیز به کشور کانادا فرستادیم تا سیستم‌های مدیریتی جدید تامین اجتماعی را یاد بگیریم. 

کرباسیان تاکید کرد: در دوره آقای هاشمی  شستا تشکیل شد که البته بعدا با تمرکز بر شرکت داری از وظیفه اصلی خود که سرمایه‌گذاری درآمد تأمین اجتماعی بود، خارج شد. 

این کارشناس حوزه تامین اجتماعی گفت: در زمان آقای خاتمی با تصویب قانون جامع رفاه اجتماعی، استقلال سازمان از بین رفت و این اتفاق باعث فجایعی در تامین اجتماعی و شستا در زمان آقای احمدی‌نژاد شد. 

وی در پایان گفت: تامین اجتماعی ضربات مهلکی در دهه هشتاد و نود از دولت دریافت کرد. بیمه کردن اقشار فاقد کارفرما توسط دولت که دولت هم حق بیمه آنها را نپرداخت، دادن شرکت‌های زیان‌ده به جای بدهی دولت به تامین اجتماعی و انتصاب‌ها و دخالت‌های نادرست در سازمان و به خصوص شستا، از مهلک‌ترین ضربات دولت‌ها به سازمان تامین اجتماعی بود. همچنین قوانین بازنشستگی زودتر از موعد منابع سازمان را تضعیف کرد.

 در ادامه این نشست، ابراهیم صادقی فر (رئیس موسسه کار و تامین اجتماعی) اظهار کرد: تحمیل بار مالی بر سازمان تامین اجتماعی مهمترین چالش این سازمان است. حدود ۵۰ میلیون نفر مخاطب این سازمان هستند و ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر مستمری بگیر داریم. ما از ضریب پشتیبانی ۱ به ۸ نفر به ۱ به ۴ نفر در سال جاری رسیدیم. 

وی افزود: ۷۵ درصد جمعیت تحت پوشش بیمه‌ای کشور در سازمان تامین اجتماعی حضور دارند. لذا قانون گذاری در این بخش نیاز به کار کارشناسی بسیار قوی دارد. 

صادقی فر ادامه داد: نظام تأمین اجتماعی در کشورهای مختلف متفاوت است و انتظار واحدی نمی‌توان داشت. در کشورهایی که دولت رفاه دارند یا نظام سرمایه‌داری بر بیمه‌های آنان حاکم است، انتظارات از نظام بیمه‌ای متفاوت است. ایران نیز باتوجه به شرایط خاص خود وضع متفاوتی دارد.

رئیس موسسه کار و تامین اجتماعی با اشاره به اهمیت تاب آوری نظام تامین اجتماعی در بحران‌ها در شرایط خاص ایران گفت: تامین اجتماعی از ارکان انسجام اجتماعی و سرمایه اجتماعی کشور و یک نهاد مهم در مسیر توسعه است که باید عدالت‌محور باشد. حتی در نظامات بیمه‌ای سرمایه‌داری، هدف وجود تامین اجتماعی کاهش نارضایتی ناشی از وجود فشار و فقر جامعه طبقاتی است. 

وی بیان کرد: افزایش پوشش بیمه‌ای در برابر افزایش بازنشستگان، باعث بهبود نسبی شاخص‌های توسعه انسانی کشور شده است. افزایش اعتماد عمومی و مشروعیت سیاسی کشور یکی دیگر از عناصر اساسی تأمین اجتماعی است.

این مقام سازمان تامین اجتماعی با اشاره به اهمیت اعتماد مردم به نظام تامین اجتماعی گفت: در دوره جنگ تحمیلی ۱۲ روزه چند بار به پایگاه داده‌های سازمان تامین اجتماعی حمله سایبری شد و تلاش شد که با پاک کردن اطلاعات بیمه‌ای پنجاه میلیون نفر، کشور به آشوبی بزرگ کشیده شود که با هوشیاری عوامل فنی قوی ما، این حمله ناکام ماند و این نشان از اهمیت این سازمان از منظر اجتماعی دارد.

 در پایان این نشست، مهدی هداوند (حقوقدان و استاد حقوق کار دانشگاه علامه طباطبایی) اظهار کرد: کلید واژه ناترازی صندوق‌ها و نگاه اقتصادی به سازمان تامین اجتماعی به عنوان یک نهاد حمایت‌گر، کلیدواژه کاهش تعهدات دولت نسبت به جامعه است. 

این کارشناس حقوق کار و تامین اجتماعی و حقوق اداری گفت: امروز فرصت مناسبی است که نظام تامین اجتماعی را مورد بررسی قرار دهیم. عملکرد مثبت صندوق‌های بازنشستگی می‌تواند همبستگی اجتماعی ایجاد کند و برعکس عدم مدیریت درست صندوق‌ها باعث بحران و گسستگی اجتماعی خواهد شد. 

وی تاکید کرد: در تصمیم گیری‌های تامین اجتماعی همواره محاسبات حسابداری وجود دارد، اما چرا تامین اجتماعی امروز دچار ناترازی است؟ فراگیری، جامعیت و کفایت، سه اصل مهم تامین اجتماعی در دنیاست. ما در این سه هدف مانند بحث ناترازی، ناکام ماندیم و علت اصلی آن، عدم استقلال و عدم وجود سه جانبه گرایی در سازمان تامین اجتماعی است. 

هداوند گفت: دستاورد استقلال سازمان تامین اجتماعی، جلوگیری از انهدام دستاوردهای سازمان در جریان تغییرات دولت‌ها و کابینه‌ها است و امروز در تامین اجتماعی شرکت‌ها و شستا کاملا با تغییرات دولت‌ها دچار زلزله می‌شوند. شستا به زحمت ۷ درصد درآمد لازم برای اداره تامین اجتماعی را می‌دهد و اگر چیزی به نام شستا نداشتیم، راحت‌تر بودیم. 

این کارشناس حقوق کار با تاکید بر ضرورت استقلال تامین اجتماعی در سطح مدیریتی و جلوگیری از نفوذ سیاسی در سرمایه گذاری‌های تامین اجتماعی، گفت: تا زمانی که تامین اجتماعی زیر یوغ دولت است و تا زمانی که به جای محاسبات اقتصادی، به وظایف اجتماعی ضروری تامین اجتماعی توجه نشود، مشکلات تامین اجتماعی حل نمی‌شود. 

وی خاطرنشان کرد: امروز ۶۰ درصد پرونده‌های دیوان عدالت اداری متعلق به سازمان امور مالیاتی و سازمان تامین اجتماعی است و این به آن معناست که تامین اجتماعی مانند سازمان مالیاتی کمر به تعطیلی بنگاه‌ها بسته است و ملاحظه شرایط اقتصادی را نمی‌کند. بیمه شده نیز مانند کارفرما ناراضی است و خدمات کافی دریافت نمی‌کند و باید مشکلات این سازمان ساختاری حل شود. 

وی در پایان گفت: هیات‌های تشخیص و حل اختلاف باید از دست سازمان تامین اجتماعی خارج شود و استقلال به معنای واقعی باید برگردد. همچنین تبعیض  میان صندوق‌های کشوری و لشگری و نفت و تامین اجتماعی باید حذف شود تا به عدالت برسیم. همچنین نظام لایه بندی باید به‌ طور کلی در تامین اجتماعی کشور اجرا شود.