ضرورت نمک‌زدایی؛ چرا جهان چاره‌ای جز شیرین‌سازی آب دریا ندارد؟

به گزارش ایلنا، با تشدید کمبود آب در جهان ـ از رشد جمعیت و کاهش منابع تجدیدپذیر گرفته تا تمرکز روزافزون جمعیت در سواحل ـ نمک‌زدایی آب دریا دیگر یک انتخاب لوکس نیست، بلکه به ضرورتی حیاتی برای تأمین امنیت آبی و تداوم توسعه تبدیل شده است.

پرسش اصلی این است: آیا نمک‌زدایی آب دریا یک انتخاب است یا یک ضرورت؟ شواهد جهانی نشان می‌دهد که امروز این موضوع بیش از هر زمان دیگری به یک نیاز حیاتی تبدیل شده است.

نخستین دلیل، افزایش چشمگیر جمعیت جهان است. تنها در ۵۰ سال گذشته، جمعیت زمین دو برابر شده؛ از حدود ۳.۴ میلیارد نفر در سال ۱۹۶۷ به ۷.۵ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۷. افزایش جمعیت یعنی افزایش تقاضا برای آب در همه حوزه‌ها؛ از صنعت و کشاورزی تا مصرف خانگی. این رشد، فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع محدود آب شیرین وارد کرده است.

از سوی دیگر، اقتصاد جهان نیز چندین برابر شده است. تولید ناخالص داخلی جهانی از ۳ هزار میلیارد دلار در ۱۹۷۰ به بیش از ۱۰۵ هزار میلیارد دلار در ۲۰۲۳ رسیده است. یعنی حجم کالا و خدماتی که بشر امروز تولید می‌کند، بیش از ۵ برابر سال ۱۹۷۰ است. رشد تولید، رشد مصرف آب را در پی دارد؛ در حالی که منابع متعارف آب رشدی نداشته و حتی کاهش یافته‌اند.

دلیل دوم ضرورت نمک‌زدایی، افت شدید منابع آب تجدیدپذیر است. مطابق داده‌های بانک جهانی، سرانه آب تجدیدپذیر جهان از حدود ۱۳٬۶۸۰ مترمکعب در سال ۱۹۶۱ به تنها ۵٬۴۲۹ مترمکعب در سال ۲۰۲۱ رسیده؛ یعنی جهان طی ۶ دهه، نزدیک به ۶۰ درصد از منابع آب قابل اتکای خود را از دست داده است. این ارقام نشان می‌دهد که جهان عملاً وارد عصر کم‌آبی شده و منابع سنتی دیگر پاسخگوی نیازها نیستند.

سومین عامل، تمرکز جمعیت در نوارهای ساحلی است. امروز حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان در فاصله‌ای کمتر از ۱۰۰ کیلومتر از سواحل زندگی می‌کنند؛ یعنی جایی که دریا، بزرگ‌ترین ذخیره آب جهان، در دسترس‌ترین منبع برای تأمین آب به شمار می‌آید. از همین رو شیرین‌سازی آب دریا، به یک راهبرد کلیدی برای پایداری جمعیت و توسعه اقتصادی تبدیل شده است.

در گزارش‌های ریسک جهانی نیز بحران آب یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای بشر معرفی شده است. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، بحران آب در میان ده ریسک مهم جهانی قرار دارد و از نظر تأثیرگذاری اجتماعی، «ریسک شماره یک» جهان است. این یعنی هیچ تهدیدی به اندازه کم‌آبی، زندگی انسان‌ها، اقتصادها و دولت‌ها را تحت فشار قرار نمی‌دهد.

تصویر آینده نیز چندان امیدوارکننده نیست. امروز بیش از ۲.۲ میلیارد نفر به آب آشامیدنی کافی دسترسی ندارند و پیش‌بینی می‌شود این عدد در دهه‌های آینده افزایش یابد. خاورمیانه یکی از کانون‌های اصلی تنش آبی است و احتمالاً تا سال ۲۰۵۰ تعداد افراد در معرض کم‌آبی دو برابر خواهد شد. در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی نیز زنان و کودکان روزانه چندین کیلومتر برای جمع‌آوری آب راه می‌روند. این واقعیت‌ها نشان می‌دهد که امنیت آبی، پیش‌شرط توسعه، سلامت و حتی آرامش اجتماعی است.

از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در آب یک بازده چندبرابری دارد. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، هر یک دلار سرمایه‌گذاری در بخش آب و فاضلاب، بین ۳ تا ۳۴ دلار بازده اقتصادی ایجاد می‌کند. گرچه نمک‌زدایی امروز هنوز به این سطح از بازده نرسیده، اما با کاهش مداوم هزینه‌های فناوری، به سرعت به یک گزینه اقتصادی قابل اتکا تبدیل می‌شود.

همه این نشانه‌ها از یک حقیقت واحد حکایت دارند: تکیه انحصاری بر منابع آب تجدیدپذیر دیگر کافی نیست. جهان برای عبور از بحران آب نیازمند منابع جایگزین است و نمک‌زدایی امروز یکی از مهمترین و پایدارترین گزینه‌های پیش‌روست.