۶ نوحه و سرودی که ماندگار شدند+صوت
در زمان جنگ و ایران و عراق جدا از قطعات موسیقایی، نوحه‌ها و سرودهای متعددی تولید و اجرا شدند که برخی از آنها هنوز شنیدنی هستند و هر مخاطبی را به یاد آن روزهای سخت می‌اندازند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در تاریخ پر از اتفاق معاصر ایران، جنگ ایران و عراق یکی از حوادث مهمی است که به مدت ۸ سال طول کشید و وقایع و مصائبی را برای عموم رقم زد. در طول جنگ تحمیلی و آن زمان که شهرها و مناطق مختلف کشور مورد آماج و حمله نیروی زمینی و هوایی نیروهای بعثی صدام بود، برخی از هنرمندان عرصه موسیقی برای روحیه بخشیدن به مردم و رزمندگان آثاری را در سبک‌های سنتی و پاپ تولید کردند و نوحه‌سرایان و مداحان نیز آثاری را با مضمون جنگ و شهادت و ایثارگری و جانبازی خواندند. به طور معمول رسانه‌ها هر ساله درباره آثار سنتی و پاپ مطالب و گزار‌ش‌هایی را ارائه داده‌اند و آنچه که تاحدودی مغفول مانده نوحه‌ها و سروده‌هایی هستند که طی اتفاقاتی توسط برخی از خوانندگان و رزمندگان و مداحان در جبهه و پشت جبهه تولید و اجرا شده‌اند. در ادامه دیگران نیز به این جرگه پیوستند و آثاری را با مضمون و محتوای جنگ و شهادت و ایثارگری و جانبازی ارائه کردند.
حال برخی از آثار ساخته شده طی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸ که پایان جنگ تحمیلی بود، در لیست آثار ماندگار موسیقی کشور ثبت شده‌اند. گزارش ذیل به ۶ سرود و نوحه خاطره‌انگیز و ماندگار دوران دفاع مقدس می‌پردازد:
1-«صبح پیروزی» یا «خجسته باد»
«صبح پیروزی» یکی از سروده‌های انقلابی دهه شصت است که پس از آزادسازی خرمشهر در سال ۱۳۶۱ با صدای محمد گلریز منتشر شد و به دلیل حال و هوا و مضمون بسیار مورد استقبال قرار گرفت و بارها از شبکه‌های تلویزیونی آن زمان پخش شد و یکی از آثار مورد توجه در رادیوی آن سال‌ها بود. این اثر ارکسترال «صبح پیروزی» در ساختار موسیقی سنتی ایران و به شکل سرود ساخته و اجرا شده است.
شاعر قطعه یا سرود «صبح پیروزی» زنده‌یاد حمید سبزواری است و احمدعلی راغب آهنگسازی آن را به عهده داشته و زنده‌یاد مجتبی میرزاده تنظیمش کرده است.
متن شعر؛
از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما
جاودانه شد از فروغ سحر پگاه ما
صبح آرزو دمیده از کرانه‌ها
شاخه‌های زندگی زده جوانه‌ها
این پیروزی خجسته باد این پیروزی
خجسته باد این مبارک بهار
به باغبان خجسته باد
خجسته باد این گل افشان دیار
به بلبلان خجسته باد
همیشه بادا وطن بر فراز
این پیروزی خجسته باد این پیروزی
نوبهار ما از کران زمین
پر شکوفه شد شاخه امید
خون هر شهید می‌دهد نوید
نوبت ظفر این زمان رسید
به کوری دیده دشمنان
شکسته شد سر اهریمنان
صبح پیروزی مبارک باد
این ستم سوزی مبارک باد
حافظ وطن تا خدای ماست
لطف ایزدی رهگشای ماست
درخط سیاه میوه امام
درشب خطر رهنمای ماست
به رغم آن دشمن خیره سر
وطن رها شد ز بیم و خطر
صبح پیروزی مبارک باد
این ستم سوزی مبارک باد
«صبح پیروزی» با صدای محمد گلریز
2-«خلبانان»
«خلبانان» یا «پرواز کن» یکی دیگر از آثار ماندگار دوران دفاع مقدس است که در سال ۱۳۶۰ با صدای جمشید نجفی منتشر شده است. نجفی از خوانندگان کوچه بازاری دهه پنجاه است که برخلاف اغلب همکاران و هم‌نسلانش پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در ایران ماند و مهاجرت نکرد و با تغییر در نحوه فعالیت‌هایش به تولید اثر ادامه داد. نسل‌های پس از انقلاب، جمشید نجفی را با آهنگ «خلبانان» می‌شناسند. «خلبانان» که با دو گویش فارسی و ترکی خوانده شده، یکی از معدود آثاری است که درباره نیروی هوایی و خلبانان تولید شده است. البته شاعر در این اثر از واژه ملوانان نیز استفاده کرده است، اما مفهوم و مضمون ابیات گویای این است که استفاده از واژه خلبانان صحیح‌تر است.
شاعر، آهنگساز و تنظیم‌کننده «خلبانان» که حال و هوای حماسی دارد، فیروز برنجان (بابک رادمنش) است.
جمشید نجفی در اواخر دهه هفتاد بار دیگر آهنگ «خلبانان» را باز خوانی کرد. او در نسخه جدید طی همکاری با جابر اطاعتی آن را به صورت پاپ تنظیم نمود.
متن شعر؛
حمله‌ور شد ارتش خلق ایران
سوی دشمن از زمین و آسمان
نرود جز راه حق و راه دین
چو گرفته درس مکتب از قرآن
خلبانان، ملوانان (!)
ای امید و فخر ایران
خلبانان، قهرمانان
همره‌تان لطف یزدان
پرواز کن، پرواز کن
فرشته حق یارت باد، الله نگهدارت باد
متن شعر (به زبان ترکی)؛
«خلبانلار»
ووروشولار ارتشی میز هریاندا
گوی اوزونده، دریالاردا، داغلاردا
حق یولوندان دین یولوندان دونمزلر
نه قدر، قدرت لری‌وار جانلاردا
خلبانلار، خلبانلار
یوردو موزا افتخار سیز
خلبانلار، اوچا اوچا
دشمنین قلبین ووراسیز
قانات آچ، قانات آچ
ارتشیمیز واراولسون – الله سیزه یار اولسون
ای افتخار ایران زیر لوای قرآن
در جنگ حق و باطل، پیروزیت مبارک
رزمنده‌ی مسلمان، پیوند نام ایمان
در جنگ حق و باطل، پیروزیت مبارک
«خلبانان» با صدای جمشید نجفی
3-«کربلا کربلا»
با صدای اکبر شریعت
اکبر شریعت که خود یکی از رزمندگان دوره دفاع مقدس بوده و برادرش را نیز در جنگ تحمیلی از دست داده، نوحه «کربلا کربلا» را در سال ۱۳۶۳ خوانده است. این نوحه در آن مقطع به دلیل شیوه خواندن و نوع شعر اتفاقی نو محسوب می‌شد. البته فیلمی که از نوحه‌خوانی اکبر شریعت منتشر شده به صورت اتفاقی ضبط شده است. فیلم اجرای نوحه «کربلا کربلا» در برنامه «روایت فتح» ساخته شهید مرتضی آوینی به روی آنتن تلویزیون رفت و اینگونه بود که شنیده شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.
یکی از اتفاقات مورد توجه در نوحه «کربلا کربلا» نام بردن از شهدایی است که تا آن مقطع جان خود را در راه وطن از دست داده بودند.
اکبر شریعت در مراسم بزرگداشتی که برای او برگزار شده بود، درباره نحوه نگارش و اجرای شعر «کربلا کربلا» اینگونه گفته است: «هفت محرم سال ۱۳۶۳ عصر بود که روی خاکریز نشسته بودم. با خودم فکر می‌کردم همه برادران دارند به شهادت می‌رسند پس من چکار کنم. در این فکر فرو رفتم که این‌ها همه به خاطر کربلا این کار را کرده‌اند و اینجا بود که با مطلع «کربلا کربلا» شروع کردم. این مداحی را وقتی ۳۵ سالم بود خواندم. »
متن شعر؛
کربلا، کربلا ما داریم می‌آییم
اسرای مظلوم ما داریم می‌آییم
صفدری، حزب اسلامی و یاران دادیم
هفتاد و دو سردار هفتم تیر دادیم
بهشتی، مفتح، مطهری‌ها دادیم
مصطفی خمینی، رجایی، باهنرها دادیم
دستغیب، صدوقی، اشرفی، مدنی‌ها دادیم
منتظر محمد، اندرزگوها دادیم
کربلا، کربلا ما داریم می‌آییم
کربلا، کربلا ما داریم می‌آییم
قدوسی، هاشمی، کلاهدوزها دادیم
عراقی با چمران جهان آرا دادیم
نامجو، فکوری، فلاحی، قرنی‌ها دادیم
شیرودی، شریعت، عباس دوران دادیم
نزدیک لشکر کربلا ما جوون‌ها دادیم
پیروان علی با حسین نوجوون‌ها دادیم
ارتشی هم سپاه، بسیجی‌ها دادیم
کربلا، کربلا ما داریم
اجرای «کربلا کربلا» با اجرای اکبر شریعت
نماهنگی که بر اساس «کربلا کربلا» ساخته شده است
4-«سوی دیار عاشقان»
صادق آهنگران که یکی از مطرح‌ترین مداحان جنگ تحمیلی است و نوحه‌ها و رجزهای متعددی را در مقاطع مختلف جنگ خوانده است که «سوی دیار عاشقان» و «با نوای کربلا» از بقیه معروف‌ترند. نوحه «سوی دیار عاشقان» طی دوران جنگ بارها از رادیو و شبکه‌های تلویزیونی پخش شد.
بخشی از متن نوحه؛
سوی دیار عاشقان، رو به خدا می‌رویم
بهر ولای عشق او، به کربلا می‌رویم
گرفته‌ایم جان به کف و نثار جانان کنیم
هستی خود به راه حق یکسره قربان کنیم
جان و سر و وجود خود فدای قرآن کنیم
ما به جوار کبریا با شهدا می‌رویم
سوی دیار عاشقان، رو به خدا می‌رویم
فرشته خو گشته و ز قیدها رسته‌ایم
به لطف بیکران حق همیشه دل بسته‌ایم
ز ما و من گسسته و به دوست پیوسته‌ایم
بهر نجات قدس با عشق و رضا می‌رویم
جبهه‌ی اسلامی ما ز نور حق روشن است
ظلمت و خوف و واهمه در سپه دشمن است
بیم ز لشگر خدا در دل اهریمن است
چو ما به فرماندهی روح خدا می‌رویم
سوی دیار عاشقان رو به خدا می‌رویم
سنگر مردان خدا سنگر دین خداست
در دل شب منور از ذکر و نماز و دعاست
منظره‌های آن ببین چو صحنه‌ی کربلاست
حسینیان آمده‌اند به نینوا می‌رویم
به کربلای ما بیا برادرم کن گذر
ولوله‌ی مبارزان شور دلیران نگر
نسخه قدیمی «سوی دیار عاشقان» با صدای حاج صادق آهنگران
«سوی دیار عاشقان با مداحی و نوحه‌سرایی حاج صادق آهنگران و میثم مطیعی این اثر برای مدافعان حرم خوانده شده است
5-«ممد نبودی»
با صدای غلام کویتی‌پور
«ممد نبودی» شاید یکی از ماندگارترین و خاطره‌انگیزترین آثار دفاع مقدس است و نحوه ساخت و ارائه آن ماجرایی دارد. ممد در این اثر شهید محمد جهان‌آرا است. جهان‌آرا در اوائل جنگ آن زمان که خرمشهر در شرف سقوط بود به همراه یارانش طی ۳۴ روز در مقابل نیروهای عراقی مقاومت کرد، اما به دلیل عدم تجهیزات و امکانات، خرمشهر در نهایت به دست نیروهای بعثی افتاد و سقوط کرد. گرچه که خرمشهر مدتی بعد به دست نیروهای ایرانی آزاد شد، اما جهان‌آرا پیش از این اتفاق در مهرماه ۱۳۶۰ در سانحه هوایی به شهادت رسیده بود.
ماجرای ساخت قطعه «ممد نبودی» اینگونه بوده که یکی از دوستان و هم‌رزمان شهید جهان‌آرا به نام جواد عزیزی به مناسبت اولین سالگرد شهادت او اثری را بر اساس ملودی معروف «لیلا بگفتا ای شه لب تشنه کامان» خواند. این در حالی است که نوحه «لیلا بگفتا» در دهه چهل توسط سیدمحمد محزون (نوحه سرای مشهور بوشهری) ساخته شده و بخشو (جهانبخش کردی‌زاده) آن را خوانده است. در ادامه جواد عزیزی قطعه «ممد نبودی» را به حسین فخری (که در آن مقطع مداحی جوان بوده) می‌دهد و فخری نیز آن اثر را برای اولین‌بار در نخستین سالگرد شهادت جهان‌آرا بر مزارش می‌خواند. در ادامه غلامعلی کویتی‌پور نیز این اثر را در سال ۱۳۶۲ مقارن با سالروز آزادسازی خرمشهر در مسجد جامع خرمشهر اجرا کرد. کویتی‌پور بار دیگر «ممد نبودی» را سال ۱۳۸۳ در آلبوم «غریبانه۲» اجرا کرد که مجید رضازاده تنظیم‌کننده آن بود.
مسعود کرامتی بازیگر تئاتر و سینما نیز در سال ۱۳۷۲ «ممد نبودی» را با تغییراتی در شعر اجرا کرد. تنظیم این اثر به عهده محمدرضا علیقلی بوده است.
متن شعر:
ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته
خون یارانت پر ثمر گشته
آه و واویلا… کو جهان آرا
نور دوچشمان‌تر ما
امیدم گشته نا امید بعد از هجر تو
یاران می‌آیند اندر پی تو
موسوی آمد پی تو استقبالش کن
بر کوی رضوان تو مهمانش کن
آه و واویلا کو جهان آرا
نور دو چشمان‌تر ما
از هجرت‌ای سردار دل گل‌ها پژمردند
نخل‌های شهر ما بی‌سر می‌مردند
در دست مردان خدا جامت می‌ماند
در یاد مستان نامت می‌ماند
ای نخل غلتیده به خون
اشکی از شادی
هم چو من بفشان … روز آزادی
خیل یاران را …خیز و یاری کن
دشت شادی را … آبیاری کن
نخل در آتش شعله‌ورگر چه شد بی‌سر
نوبتی دیگر گشته بارآور
شهد پیروزی خوشه‌ی خرما
زورق و من … ماهی و دریا
ممد نبودی ببینی
گریه‌ی باران لاله رویاند از تربت یاران
گشته آبادان هرچه ویران شد
تربت یاران گلباران شد
«لیلا بگفتا» با اجرای زنده‌یاد جهانبخش کردی‌زاده/ قطعه «ممد نبودی» بر اساس این اثر ساخته شده است
«ممد نبودی» با اجرای حسین فخری
«ممد نبودی» با صدای غلام کویتی‌پور/نسخه قدیمی
«ممد نبودی» با صدای غلام کویتی‌پور/نسخه جدید
6-«غریبانه»
«غریبانه» نیز یکی‌دیگر از آثار مطرح و ماندگار جنگ هشت‌ساله ایران و عراق است که غلام کویتی‌پور خواننده آن است. شعر این اثر در اوائل جنگ توسط پرویز بیگی حبیب آبادی سروده شده است.
آنطور که می‌گویند زنده‌یاد فرج‌الله سلحشور (کارگردان سینما) سال‌ها پیش برای اولین‌بار این اثر را دکلمه کرده است. باید یادآور شد که حسین فخری و صادق آهنگران نیز این اثر را اجرا کرده‌اند. غلام کویتی‌پور سال ۱۳۸۲ در آلبوم «غریبانه ۱» این قطعه را با تنظیم مجید رضازاده اجرا کرد. این اثر بازهم در سال ۱۳۸۸ با اجرای جدید کویتی‌پور خوانده شده که فرزین قره‌گوزلو تنظیم‌کننده آن است.
پرویز بیگی حبیب‌آبادی، طی گفتگویی که با رسانه‌ها داشته زمان سرودن شعر «غریبانه» را سال ۱۳۶۰ دانسته است. او در بخشی از صحبت‌هایش گفته است: «برای اجرای برنامه‌های فرهنگی به خطوط مقدم جبهه جنوب اعزام شدیم وارد شهر که شدیم دیدیم که روی پارچه‌هایی نوشته شده است ما غریبانه می‌جنگیم و غریبانه به شهادت می‌رسیم. همه این صحنه‌ها باعث شد که شعر در ذهنم شکل بگیرد و در همان زمان آن را سرودم.»
متن شعر:
یاران چه غریبانه، رفتند از این خانه
هم سوخته شمع ما، هم سوخته پروانه
بشکسته سبوهامان، خون است به دل‌هامان
فریاد و فغان دارد، دردی کش میخانه
هر سوی نظر کردم، هر کوی گذر کردم
خاکستر و خون دیدم، ویرانه به ویرانه
افتاده سری سویی، گلگون شده گیسویی
دیگر نبود دستی، تا موی کند شانه
تا سر به بدن باشد، این جامه کفن باشد
فریاد اباذرها، ره بسته به بیگانه
لبخند سروری کو، سرمستی و شوری کو
هم کوزه نگون گشته، هم ریخته پیمانه
آتش شده در خرمن، وای من و وای من
از خانه نشان دارد، خاکستر کاشانه
ای وای که یارانم، گل‌های بهارانم
رفتند از این خانه، رفتند غریبانه
«غریبانه» با صدای غلام کویتی‌پور
