خانواده تئاتر کمدیِ شبانه تن به حرکت صنفی نمی‌دهد/ امنیت شغلی در تئاتر وجود ندارد

رضا پاپی در گفتگو با خبرنگار ایلنا، از مشکلات و مسائلی که گریبان تئاتر را چه در عرصه هنری و چه نمایش‌های کمدی شبانه گرفته می‌گوید. پاپی کارگردان و بازیگری است که پس از مدت‌ها فعالیت در تئاتر حرفه‌ای، وارد جریان تئاتر آزاد شده که دلیلش را بحران‌های مالی عنوان می‌کند.

این کارگردان و بازیگر تئاتر با اشاره به اینکه «اینکه اقتصاد تئاتر اساسا مدت‌هاست مرده، اظهارمن‌الشمس است.» گفت: واقعیت این است که آنقدر اوضاع تئاتر هنری یا روشنفکری بد بود که به سمت تئاتر کمدی شبانه کوچ کردم. علیرغم تمام علاقه‌ای که به تئاتر کمدی دارم و معتقدم با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کند، یعنی همان چیزی که در بدنه تئاتر هنری چندان اتفاق نمی‌افتد، اما دوست ندارم که تمام مدت درگیر تئاتر کمدی باشم. با این حال به دلیل شرایط اقتصادی جرات نمی‌کنم از فضای آن خارج شوم.

پاپی خاطرنشان کرد: اوضاع اقتصادی تئاتر به خصوص تئاتر هنری که همیشه از دولت سوبسید می‌گرفت، مدت‌هاست خیلی خراب شده؛ چون وضعیت آن مشخص نیست. چون ظاهرا قرار نیست کاملا به شکل خصوصی اداره شود که در این صورت قطعا به سمت جذب مخاطب در سطح وسیع می‌رود و طبیعتا از معیارهای تجربی و آوانگارد و هنری‌اش دور می‌شود و به شکلی محدود می‌شود که دیگر شکل اصلی تئاتر هنری نیست.

او ادامه داد: در این فضا عملا تئاتر هنری که قرار است تولید تفکر کند کنار می‌رود و همه فضای هنرهای نمایشی ما در تئاترهای تجاری‌ای خلاصه می‌شود که در سالن‌های خصوصی که گاهی اجاره‌های سنگینی دارند، اجرا می‌شوند. که این فضا، باعث می‌شود یک‌سری متر و الگو که در گیشه جواب داده، مدام تکرار شود و در نتیجه دورنمای هنرهای نمایشی کشور به اینجا می‌رسد که تئاتر عامه‌پسند با تئاتر روشنفکری و هنری تقریبا یکی می‌شود. یعنی روزی به جایی می‌رسیم که تئاتری که قرار است با سرگرمی‌سازی در سطح گسترده مخاطب جذب کند، با تئاتر هنری شبیه هم می‌شوند و دیگر جایی وجود ندارد که صاحب اندیشه بوده و پیچیدگی‌های هنری در آن وجود داشته باشد و به این ترتیب تئاتر ما روز به روز دچار اضمحلال بیشتری می‌شود.

این کارگردان تئاتر درباره سازوکاری که باید برای نجات هنرهای نمایشی از آنچه او اضمحلال می‌خواند، اندیشیده شود، گفت: در تئاتر آزاد یک‌سری کمدین و هنرمند سوپراستار هستند که یاد گرفته‌اند چه کار کنند که برای مخاطب جذاب باشند. ضمن اینکه در تئاتر آزاد چون مساله اصلی گیشه است و باید مخاطب راضی از سالن بیرون برود، مدام درگیر هستی که کار خود را نو و جذاب کنی و چیزی به مخاطب ارائه کنی که جای دیگر نتواند پیدا کند در ضمن آن کمدین باید برای مخاطب جذاب باشد. اما به نظرم این فرمول را نمی‌توان با تئاتر هنری تطبیق داد. چون این‌سو قرار است کار دیگری انجام دهی و تمام اجزای نمایش جذاب باشد نه فقط بازیگر.

پاپی ادامه داد: تا جایی که من می‌دانم، تئاتر هنری در تمام دنیا مورد حمایت مالی واحدهای صنعتی و تولیدکنندگان بزرگ است. یعنی واحدهای تجاری بزرگ موظف‌اند بخشی از درآمد خود را به کار فرهنگی اختصاص دهند؛ اتفاقی که در کشور ما رخ نمی‌دهد.

او با تاکید بر اینکه «اگر تئاتر بخواهد به شکلی که امروز اداره می‌شود ادامه دهد، با شکست مواجه می‌شود.» گفت: در تئاتر آزاد هم تنها ۶-۷ گروه هستند که ثبات مالی دارند و بقیه گروه‌ها در مشکل مالی و تخفیف‌های عمده بلیت دست و پا می‌زنند که البته دلیلش کیفیت پایین آثار هم هست. اما در کل احساس می‌کنم نمی‌توان این الگو را در تئاتر هنری پیاده کرد.

پاپی با اشاره به اینکه «بعضی چیزها آنقدر بدیهی است و تکرار شده که بدیهی به نظر می‌رسد.» گفت: کوچک‌ترین امنیت شغلی در تئاتر وجود ندارد و به تعداد آدم‌هایی که وارد دانشگاه می‌شوند بازار کار نیست بنابراین خیلی‌ها بیکار می‌مانند. خیلی از سالن‌های خصوصی که مانند قارچ روییده بدون حساب و کتاب و اصول است. انگار اراده‌ای وجود دارد که تیشه به ریشه تئاتر بزند و کارش را خیلی با فکر و دقیق انجام می‌دهد. چند گروه و آدم هستند که سلبریتی شده‌اند و کار می‌کنند و می‌فروشند و بقیه دست‌شان خالی است.

این کارگردان و بازیگر تصریح کرد: به نظرم دولت باید حمایت کند و حقوق و مزایا و شرایطی فراهم کند و سالن در اختیار گروه‌ها بگذارد و فرصتی بدهد که گروه‌ها بتوانند پیشروتر از اینها فعالیت کنند.

پاپی یادآور شد: اوضاع تئاتر ما اسفناک است و در تئاتر کمدی هم عملا هیچ نظارتی به معنی جدی کلمه اتفاق نمی‌افتد. و هر کسی که دو کار انجام داده، سالنی را اجاره کرده و یک به اصطلاح تهیه‌کننده پیدا می‌کند که او هم متخصص این کار نیست و هر محتوایی را به اسم تئاتر کمدی تحویل مردم می‌دهد. نتیجه این اتفاق ریزش تماشاگر است؛ چون اینها کارهای ضعیف را می‌بینند و تعمیم می‌دهند.

او ادامه داد: یک افسارگسیختگی وحشتناکی در این زمینه وجود دارد که در تئاتر هنری هم به تازگی به چشم می‌خورد. انگار همه چیز بهم خورده است. در امریکا یک تئاتر برادوی وجود دارد که کاملا تجاری و سرگرمی‌ساز است در کنارش «آف‌برادوی» راه افتاده که کمی مستقل‌تر و هنری‌تر است و بعدتر گروهی دیگر به نام «آف‌آف‌برادوی» شکل گرفت. یعنی انگار یک حرکت جمعی نظام‌مند صورت می‌گیرد تا سه شکل مختلف از تئاتر زنده باشد و تماشاگران بدانند چطور باید نمایش و سالن موردنظرشان را انتخاب کنند.

این کارگردان و بازیگر تئاتر با اشاره به اینکه «در تئاتر کشورمان همه‌چیز بهم ریخته و حرکت صنفی تقریبا اتفاق نمی‌افتد.» گفت: در تئاتر کمدی بچه‌ها تن به حرکت صنفی نمی‌دهند و دولت و وزارت ارشاد هم سازوکاری را طراحی نمی‌کنند که حرکت‌های صنفی جدی‌تر شکل بگیرد و باری از روی دوش خودش برداشته شود.

پاپی یادآور شد: به نظرم یک افسارگسیختگی شبیه بیماری، گریبان‌‌گیر تئاتر ما شده است؛ فقط عده‌ای متنی را در دست گرفته و تئاتر کار می‌کنند و کسی نمی‌داند چطور اینها وارد تئاتر شده و تهیه‌کننده پیدا کرده‌اند و اجرا می‌روند. دولت باید خیلی جدی تشکل‌های صنفی را تقویت و حمایت کند تا نظام‌بخشی به تئاتر از طریق این نهادهای صنفی اتفاق بیفتد و مشکلات موجود برطرف شود.