رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک:
فضای شهرستان‌ها در اختیار گرافیکِ تجاری/ دنیای گرافیک در حال گسترش به سوی طراحی دیجیتال است
هفته گرافیک ۹۸ درحالی برگزار میشود که جای خالی گرافیک دیجیتال در آن احساس میشود. درعین حال رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک معتقد است: فضای شهرستان‌ها در اختیار گرافیک تجاری و دنیای گرافیک در حال گسترش به سوی طراحی دیجیتال است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، طراحی از طرق مختلف دنیای ما را شکل می‌دهد و بر درک، اندیشه، واکنش و تصمیمات ما موثر است. طراحی تعیین‌کنندۀ تاثیرگذاری اطلاعات بر ماست هرچند می‌تواند از راه رنگ، فرم و یا نوع باشد و کوچکترین علامت‌های خیابانی، وب‌سایت‌هایی که جستجو می‌کنیم، محصولاتی که می‌خریم و یا کتاب‌هایی که می‌خوانیم را شامل میشود. از سال ۱۹۹۵ طراحان سراسر دنیا گردهم آمدند تا روز جهانی گرافیک را همانند گوناگونی جامعۀ جهانی‌ای که آیکوگرادا مصداق آن است، به اشکال مختلف جشن بگیرند.
ایران نیز از این امر مستثنی نیست و سعی دارد همسو با رویدادهای بین‌المللی، هنر خود را جهانی کند. در این راستا از ۶ اردیبهشت شاهد برگزاری هفته گرافیک ۹۸ هستیم که با محوریت موضوع زنان طراح در قالب بخش‌های مختلف از برگزاری نمایشگاه نسل‌های مختلف طراحان گرافیک گرفته تا نشست‌های تخصصی، برگزار میشود.
فاطمه کرکه آبادی (طراح و گرافیست) متولد ۱۳۵۰ است و کارشناس ارشد گرافیک را از دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر دریافت کرده است. از سال ۷۹ تاکنون به عنوان یکی از اعضای انجمن طراحان گرافیک ایران فعال بوده و مدیریت آتلیه تبلیغاتی و تدریس در دانشگاه را در کارنامه خود ثبت کرده است.
او این روزها به عنوان رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک فعالیت می‌کند و هفته گرافیک ۹۸ را پیش رو دارد. در این راستا با او به گفتگو نشستیم تا از کم و کیف و وضعیت گرافیک در دنیای مدرن امروزی برایمان بگوید.
جامعه گرافیک همواره با دو دیدگاه مدرنیته و سنتی روبه رو بوده، چنانکه هم اکنون نیز شاهد تلاقی فعالیت دو نسل متفاوت در حوزه گرافیک هستیم. برخی نقدها متوجه گرافیک تجاری است و برخی درخصوص گرافیک هنری صحبت‌هایی دارند. درخصوص تفاوت‌هایی که بین گرافیک هنری و گرافیک تجاری وجود دارد برایمان بگویید.
واقعیت آن است که بیشترین درآمد حوزه گرافیک در بخش تجاری است. گرافیستی که کار هنری انجام می‌دهد، به واسطه آنکه نوع کار او باعث میشود تا با موسسات فرهنگی و هنری در ارتباط باشد و همیشه بودجه در این بخش‌ها کمتر از سایر بخش‌هاست، معمولا به لحاظ درآمد، در سطح پایین‌تری از گرافیست‌هایی قرار می‌گیرند که در بخش تجاری فعال هستند.
از دیگر سو با گرایش‌های شخصی در میان طراحان گرافیک روبه‌رو هستیم. گرافیک هنوز در سطح جامعه شناخته شده نیست. زمانی که فعالیت‌ها در قالب آثار هنری انجام میشود، جمعی محدود به همان جامعه هنری در جریان اثر خلق شده شما قرار می‌گیرند، البته این گرافیست‌ها در جامعه هنری معرفی می‌شوند درحالی‌که گرافیستی که در حوزه تجاری فعالیت می‌کند این امکان را ندارد.
ضمن آنکه نباید فراموش کرد که گرافیک، هنری است متعلق به سطح جامعه و اگر طرحی خوب و درخور خلق شود، سلامت بصری جامعه تضمین و سطح سلیقه بصری ارتقا داده میشود.
من معتقد هستم که فعالیت در بخش هنری گرافیک، راحت‌تر است چراکه سفارش دهنده یک شخص فرهنگی و فرهیخته است و با سفارش دهنده‌ای که در بازار کار می‌کند متفاوت است. ترغیب بازاری‌ها برای استفاده از هنر خوب دشوار است. فعالان در عرصه گرافیک بازاری، فنون مذاکره و مارکتینگ را بلد هستند و می‌دانند سلیقه مخاطب در طراحی تاثیرگذار است و نمی‌توان صرفا برای دل خود کار کرد.
گرافیک، هنری است متعلق به سطح جامعه و اگر طرحی خوب و درخور خلق شود، سلامت بصری جامعه تضمین و سطح سلیقه بصری ارتقا داده میشود
از آنجا که گرافیک یکی از کاربردی‌ترین بخش هنرهای تجسمی است، قطعا می‌تواند تاثیرهای بسزایی در تغییر ذائقه و سلیقه بصری جامعه داشته باشد. این درحالی است که در بیشتر مواقع با گرافیک بازاری روبه‌رو هستیم که به نوعی سطحی‌ترین و ساده‌ترین نوع گرافیک را به نمایش می‌گذارد. چرا نمی‌توانیم تعادلی مناسب بین هنر گرافیک و سلیقه بازار ایجاد کنیم؟
واقعا نمی‌دانم دلیل این امر چیست. شاید از آن جهت باشد که نخستین گام‌های آغاز گرافیک در ایران در حالی شکل گرفت که در اختیار بازار و حوزه تجارت بود. اگر در آن زمان نگاه‌ها هنری‌تر می‌بود، شاید امروز با چنین موضوعی روبه‌رو نمی‌شدیم.
البته، از دوره‌ای به بعد، مسائل جامعه به گونه‌ای رقم خورد که شاهد دو شاخه شدن گرافیک در ایران هستیم. این امر در حوزه سینما نیز صدق می‌کند. کسی که در سینمای تجاری فعال است ممکن است فیلمی درست کند که در گیشه موفق باشد اما کمتر پیش می‌آید که فیلم او در جشنواره‌ها پذیرفته شود، چراکه حضور در جشنواره‌ها نیازمند ایده‌های خلاقانه و هنری بیشتری است.
درواقع می‌توان گفت، هنرمندانی که عرصه خلق آثار هنری را در پیش می‌گیرند موقعیت‌های بیشتری برای حضور در عرصه بین‌الملل بخصوص جشنواره‌ها و عرصه‌های هنری را دارند اما قطعا فعالیت در حوزه تجاری با کسب درآمد بیشتر همراه خواهد بود.
در انجمن صنفی طراحان گرافیک تا چه اندازه با این چالش‌ها روبه رو هستیم و صحبت‌ها حول گرافیک تجاری و گرافیک هنری می‌چرخد؟
قاعدتا اعضای انجمن باید افرادی باشند که به صورت حرفه‌ای کار گرافیک انجام می‌دهند و از این راه درآمد دارند. در نتیجه بیشتر افراد، گرافیست‌هایی هستند که در بخش تجاری فعالیت دارند. تعداد محدودی از اعضای انجمن در بخش هنری فعال هستند. بیشترین فضایی که برای گرافیک در شهرستان‌ها وجود دارد در اختیار تجارت است. درواقع می‌توان گفت در انجمن صنفی طراحان گرافیک، شاهد حضور در دو قشر از گرافیست‌ها هستیم. طبق معمول نیز گرافیست‌هایی که در حوزه فرهنگ و هنر فعال‌اند دارای اسم و رسم بیشتری هستند و به تبع بیشتر دیده میشود چراکه زبان جامعه فرهنگی وهنری را بهتر می‌فهمند و قطعا در عرصه بین‌المللی نیز شناخته شده‌تر هستند و در بخش‌های مالی نیز گرافیست‌هایی که در حوزه تجاری فعال هستند، موفق‌ترند چراکه چالش‌های مارکتینگ و البته مخاطب را می‌شناسند و می‌دانند که باید با هدف کار کنند.
آیا در عرصه بین‌المللی نیز شاهد فعالیت گرافیست‌ها در دو بخش کاملا متفاوت از یکدیگر هستیم؟
بله در عرصه بین‌الملل نیز گاهی شاهد برگزاری نمایشگاه‌های تجاری هستیم که حاوی لگوها و بسته‌‌بندی‌هاست. درعین حال نمایشگاه‌های پوستر نیز به تعداد زیاد در نقاط مختلف دنیا برگزار میشود و حتا شرکت در این نمایشگاه‌ها خیلی ساده‌تر است؛ چراکه بسته‌بندی موضوع ندارد و گرافیستی که در این حوزه کار می‌کند باید تجربه کار در این بخش را داشته باشد.
ارزیابی شما از آنچه درحال حاضر در عرصه گرافیک ایران در جریان است، چگونه است؟
از آنجایی که دنیا به سمت دنیای بدون کاغذ پیش می‌رود، طراحی‌هایی که در قالب کاغذ انجام می‌شد، در حال منسوخ شدن است. البته ممکن است ایران تا رسیدن به این مهم زمان طولانی در پیش داشته باشد، اما دنیا به سوی طراحی‌هایی پیش می‌رود که از دنیای کاغذی به دنیای دیجیتال نقل مکان کرده‌اند.
بسیاری از روزنامه‌های مطرح دنیا در قالب دیجیتال منتشر می‌شوند و این امر روی طراحی و گرافیک تاثیرگذار است؛ چراکه از یکسو فضای مجازی با مدل رنگی RGB همراه است که محدودیتی برای انتخاب رنگ ندارد اما در سیستم CMYK رنگ‌ها محدود هستند. در واقع استفاده از رنگ‌های متنوع در گرافیک دیجیتال سبب میشود تا دست هنرمند برای انجام کار باز باشد و محدودیت‌های گرافیک چاپی را نداشته باشد.
در دنیای مجازی، طرح‌ها مانا و ماندگار نیستند. ممکن است طرح برای یک پست انجام شود که فقط یک روز دیده میشود. سرعت حرف اول و آخر را می‌زند
این درحالی است که برندینگ و بسته‌بندی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و طراحان گرافیک در این عرصه همچنان به کار خود ادامه می‌دهند. حتا اگر خرید به صورت آنلاین انجام شود، بازهم نیاز است تا محصول در قالب بسته‌بندی خاص به مشتری ارائه شود.
باتوجه به گسترش تکنولوژی و تغییر تفکر جامعه، تفکر طراحان نسل جدید نیز در حال تغییر است. هر اندازه که طراحان دهه ۵۰ و ۶۰ در حوزه طراحی در قالب آثار چاپی و کاغذی فعال بودند، طراحان دهه ۷۰ در حوزه دیجیتال آرت فعال هستند و نگاه آنها به سوی طراحی فضای آنلاین می‌رود. روز به روز به تعداد طراحان فضای مجازی و افرادی که در اختیار وبسایت هستند، افزوده میشود. موشن و ویدئو کار می‌کنند و آنرا با سایر کاربران به اشتراک می‌گذارند. درواقع می‌توان گفت فضای فیزیکی کار کردن در حوزه گرافیک به سوی طراحی‌های دیجیتالی و مجازی کشیده شده است.
به گرافیک آنلاین اشاره کردید. چه تفاوت‌هایی بین گرافیک کاغذی و گرافیک آنلاین وجود دارد؟
در فضای مجازی با جامعه مخاطب بسیار گسترده‌ای روبه رو هستیم. هرچند ممکن است یک طرح برای مخاطب خاص طراحی شود اما فضای مجازی این امکان را می‌دهد تا آن طرح به اشتراک گذاشته شود و حتا تمام دنیا آنرا ببینند. درواقع طراح گرافیست با مخاطب گسترده‌ای روبه روست.
درعین حال در دنیای مجازی، طرح‌ها مانا و ماندگار نیستند. ممکن است طرح برای یک پست انجام شود که فقط یک روز دیده میشود. سرعت حرف اول و آخر را می‌زند. به طور مثال، ممکن است مناسبت یا حادثه‌ای اتفاق بیافتد، اگر در همان روز اطلاع‌رسانی نشود و طراح، طرح خود را برای آن واقعه خلق نکند و به اشتراک نگذارد، دیگر فایده‌ای نخواهد داشت. طراح باید بسیار چابک و سریع باشد و از سوی دیگر بداند که هنر او مانا نیست. البته که سرعت زیاد سبب میشود تا عمق خلاقیت هنری یک اثر کم شود.
درعین حال کار برای فضای مجازی، نیازمند اشراف به علم دنیای مجازی از آنالیز فضای مجازی گرفته تا آشنایی به شبکه‌های اجتماعی و... است.
گرافیک ایران در چه جایگاهی از طراحی دیجیتال و فضای مجازی قرار دارد؟
تحقیق خاصی در این حوزه انجام نشده که بتوانم آمار درستی ارائه دهم. اما می‌توانم بگویم که گرافیک ایران، یک گرافیک پیشرو است و مانند فیلمسازی، در عرصه بین‌الملل، به‌روز هستیم. در شورای بین‌المللی گرافیک مطرح هستیم و طراحان شناخته‌شده‌ای داریم. نسل جدید گرافیست‌های ایران، با زبان بین‌الملل آشناست و درحال یادگیری است. کارهای هوشمندانه‌ای انجام میشود.
باتوجه به تغییراتی که جامعه جهانی شاهد آن است، با تغییر چهره گرافیک روبه رو خواهیم شد. درعین حال دنیای جدیدی پیش روی گرافیست‌های ایرانی است.
اکنون شاهد فعالیت گیم دیزاین و اپلیکیشن دیزاین هستیم. شاید تا ۵ سال پیش نمی‌دانستیم این طراحی‌ها یعنی چه؛ اما اکنون شاهد طراحانی هستیم که بازی و اپلیکیشن طراحی می‌کنند.
در حوزه موشِن و ویدئوسازی نیز فعالیت‌های زیادی انجام شده. البته که گرافیست‌های نسل گذشته از انجام این کارها سر باز می‌زنند چراکه در حوزه کاری خود مهارت دارند و ترجیح می‌دهند فعالیت در این حوزه‌ها را به نسل جدید بسپارند. چراکه نسل جدید از نوجوانی و حتا کودکی خود با این فضا آشناست و می‌تواند ایده‌های جدید و نو را به آن بیافزاید. چنانکه در دانشگاه نیز هنگام تدریس، با ایده‌هایی از سوی دانشجویان روبه رو می‌شوم که در عرصه وب و فضای مجازی جدید است. معتقد هستم آدم‌ها راه خود را با وجود تمام موانع موجود، پیدا می‌کنند. درعین حال، نسل جدید به اندازه‌ای اطلاعات دراختیار دارد که چیزی جلودار او نخواهد بود.
گرافیک از جمله هنرهایی است که با استفاده از نمادها و عناصر مختلف، در صدد بیان موضوعات و مفاهیم برمی‌آید، با توجه به گسترش طراحی فضای مجاز، چه تغییراتی در انتخاب عناصر و نمادهای گرافیکی شاهد هستیم؟
عدم محدودیت فضای مجازی سبب میشود تا استفاده از نمادها و عناصر گرافیکی بیشتر شود. این عناصر به نوعی چشم آشنای مخاطب شده‌اند و دیگر در قالب دو بعدی ارائه نمی‌شوند. استفاده از موشن‌های مختلف در قالب فیلم، موسیقی، انیمیشن و... سبب شده طراح بتواند از هر المانی که دوست دارد استفاده کند و تمام بخش‌های هنری در اختیار او هستند.
احساس می‌کنم که حتا فیلمسازی نیز در حال ورود به حوزه گرافیک است. اینگونه به نظر می‌رسد که یک گرافیست باید از موسیقی مطلع باشد، ریتم بداند و زمانبندی بلد باشد. در چنین شرایطی، دنیای گرافیست‌ها گسترده‌تر میشود. حتا در نخستین سال‌هایی که شاهد حضور کامپیوتر و تکنولوژی در عرصه طراحی و گرافیک بودیم، این نگرانی وجود داشت که هر کس نرم‌افزار بداند و بلد باشد با کامپیوتر کار کند، می‌تواند گرافیست شود، این امر به مرور زمان راه خود را پیدا کرد. اکنون نیز با گسترش تکنولوژی و دنیای گرافیک، این نگرانی‌ها نیز راه خود را پیدا می‌کنند. به مرور زمان، کسی موفق خواهد شد که بتواند از امکانات موجود و تکنولوژی با استفاده از خلاقیت و علم طراحی استفاده کند.
البته این امر برعکس هم صدق می‌کند و یک گرافیست باید علاوه بر خلاقیت و علم طراحی، از تکنولوژی و علم روز دنیا نیز مطلع باشد. حتا، برنامه‌نویسی بلد باشد و بداند چه اتفاقاتی در عرصه بین‌الملل در جریان است.
باتوجه به صحبت‌های شما، درحال حاضر جامعه گرافیک با تفاوت نسل گرافیست‌ها روبه‌روست. اکنون هفته گرافیک ۹۸ را پیش رو داریم و بر اساس برنامه اعلام شده از سوی انجمن صنفی طراحان گرافیک، نمایشگاه‌ها در برگیرنده آثار طراحان از دهه ۲۰ تا پایان دهه ۶۰ شمسی است و جای خالی آثار مدرن و گرافیست‌های نسل جدید احساس میشود. این درحالی است که هفته گرافیک باید همسو با اتفاقات روز جامعه گرافیک اتفاق بیافتد. این خلا را چگونه جبران می‌کنید؟
انجمن صنفی طراحان گرافیک فقط از اعضای حرفه‌ای ثبت نام می‌کند و از آنجا که سن ورود به بازار کار و حرفه‌ای شدن را از ۲۵ سال به بالا برای عضویت در نظر گرفته‌ایم، از این رو هنوز به حضور نسل جدید که دهه ۷۰ باشند، نرسیده‌ایم. بنابراین با توجه به آنکه بر اساس اساسنامه، خدمات با به اعضا اختصاص دارد، از این رو برگزاری نمایشگاه‌های هفته گرافیک ۹۸ با توجه به آثار اعضای انجمن که تا دهه ۶۰ را دربرمی‌گیرد، برنامه‌ریزی شده است.
از این رو با صحبت‌های شما موافق هستم که تا حدودی توجه به گرافیک روز دنیا و آنچه نسل جدید گرافیست‌ها به آن می‌پردازند در هفته گرافیک ۹۸ کم‌رنگ است اما سعی کردیم با برگزاری نشست‌های تخصصی که در قالب نشست تخصصی UX Design و موشن و همچنین نشست تخصصی موشن دیزان برگزار می‌کنیم، این خلاء را پر کنیم.
تخصص اصلی شما در حوزه طراحی بسته‌بندی است. باتوجه به تاکیداتی که این روزها در حوزه توجه به طراحی بسته‌بندی و ارائه آن میشود، ارزیابی شما از وضعیت طراحی بسته‌بندی ایران چیست؟
نباید فراموش کرد که بسته‌بندی می‌تواند دنیای ما را متحول کند. به نوعی می‌توان گفت، گرافیست با طراحی بسته‌بندی به زندگی مخاطب خود نفوذ می‌کند. هرچند ممکن است بسیاری از بخش‌های این مهم به طراحی صنعتی ارتباط داشته باشد اما طراحان گرافیک نیز نقش بسزایی در این حوزه دارند.
یک بسته‌بندی خوب باید به چند موضوع از حفاظت محتویات گرفته تا حمل و نقل و استفاده راحت، چیدمان خوب و زیبایی را دربرمی‌گیرد. البته در بسیاری از موارد به دلیل گران بودن هزینه تمام شده برای طراحی بسته‌بندی، تولیدکنندگان به سراغ آنها نمی‌روند. از این رو سفارش‌دهنده ترجیح می‌دهد از آثار خارجی کپی کند. اما در حوزه طراحی و نقش و نگارهایی که روی بسته‌بندی محصولات جای می‌گیرند، مشکلی نداریم. اما در حوزه چاپ طرح‌های انجام شده با محدودیت روبه رو هستیم.
این محدودیت‌ها از محدودیت در دستگاه‌های چاپی موجود در کشور ناشی میشود چراکه از یک سو ممکن است خرید دستگاه‌های چاپی خاص گران باشد یا به دلیل تحریم‌ها امکان وارد کردن آن وجود نداشته باشد.
گفتگو: معصومه دیودار
