حدادعادل در نشست شورای تحول و ارتقای علوم انسانی:
سفارش تدوین 200 کتاب درسی در رشته‌های مختلف/برخی به وجود درس‌هایی با پسوند اسلامی در رشته علوم سیاسی اعتراض دارند
نشست خبری غلامعلی حدادعادل (رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی)، صبح امروز (سه‌شنبه دهم بهمن‌ماه) با حضور مدیران معاونت‌های چندگانه این شورا در محل دبیرخانه شورای عالی نقلاب فرهنگی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، حدادعادل در نشست خبری خود با اشاره به اینکه مساله دانشگاه‌ها از ابتدای انقلاب مساله مهم و مورد توجه برای نظام بوده است، گفت: همین اهمیت بود که باعث شد انقلاب فرهنگی نیز با اهداف تحول در محتوای کتاب‌ها، برنامه‌ها و روش‌های آموزش و پرورش اتفاق بیفتد. انقلابی که در سال 59 آغاز شد و پس از آن فعالیت‌هایش در دانشگاه، حوزه، ستاد انقلاب فرهنگی و شورای انقلاب فرهنگی ادامه پیدا کرد. بخشی از این فعالیت‌ها را نیز شورای اسلامی سازی انجام می‌داد تا بالاخره سال 88 شورای انقلاب فرهنگی با تمرکز بر موضوع علوم انسانی شورای تحول و ارتقای علوم انسانی را با شرح وظایف و ترکیب مشخص به وجود آورد.
این مدیر فرهنگی سپس در توضیح بیشتر درباره ترکیب شورای تحول و ارتقای علوم انسانی بیان کرد: این شورا ترکیبی 23 نفره از اشخاص حقیقی و حقوقی است که روسای دانشگاه‌های تهران و علامه نیز به عنوان مهم‌ترین دانشگاه های علوم انسانی کشور در آن حضور دارند. در این هشت سال شورا 146 جلسه داشته و فلسفه کارش این است که ما علوم انسانی را در دانشگاه‌هایمان آگاهانه انتخاب کنیم. یعنی اینطور نباشد که هر کتاب، برنامه و اندیشه‌ای از هر جای دنیا ترجمه شود و براساس آن کتاب تالیف کنیم و برنامه درسی بچینیم.
او ادامه داد: حقیقت این است که علوم انسانی مبتنی بر یک سری مبنای فلسفی، معرفتی و ارزشی هستند که پذیرفتن هر نحوی از علوم انسانی به نوعی به معنای پذیرفتن مبنا و بنیاد پشت سر آن است. بالاخره مبانی فلسفی، اخلاقی، فرهنگی و... بر شاخه‌های مختلف علوم انسانی اثر می‌گذارند و در رشته‌های علوم انسانی متجلی می‌شوند پس ما هم باید تلاش کنیم تا از این ریشه‌‌ها آگاه شویم و هم یک علوم انسانی بر پایه معارف معنوی، مذهبی و فرهنگی خودمان ایجاد کنیم. این شورا در همین اساس چهار وجه اسلامی‌سازی، بومی‌سازی، کارآمدی و روزآمدی علوم انسانی را مدنظر دارد و در آنها فعالیت می کند.
حدادعادل همچنین درباره حوزه‌های فعالیت شورای تحول و ارتقای علوم انسانی اظهار داشت: برنامه‌های آموزشی و درسی که منجر به تالیف کتاب و تحلیل محتوا خواهند شد ارتباط با استادان، ارتباط با دانشجویان بر مسیردهی به پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌ها از چشم‌اندازهای فعالیت‌های ما برای چهار هدف مذکور است. درواقع شورا موضوع تحول را در هر یک از رشته‌های علوم انسانی به استادان همان رشته واگذار کرده و اینطور هم نیست که خودِ ما برای تمام رشته‌ها تصمیم‌گیری کنیم. البته در ابتدای کار برای ما چندین رشته اولویت داشت و ترجیح دادیم بر آنها متمرکز شویم.
او اضافه کرد: در حال حاضر 16 رشته در کانون توجه شورا قرار دارد که عبارتند از علوم تربیتی، فرهنگ، ارتباطات و رسانه، علوم اجتماعی، علوم سیاسی، روانشناسی، مشاوره، مدیریت، تاریخ، حقوق، علوم اقتصادی، هنر، معماری و شهرسازی، فلسفه، فلسفه دین، مطالعات زنان و خانواده و زبان‌ها و ادبیات خارجی. این 16 رشته برای ما در اولویت هستند و برای هرکدام کارگروهی متشکل از 7 تا 15 استاد تشکیل داده‌ایم. در واقع نزدیک 200 تا 300 نفر از استادان سراسر کشور در کارگروه‌های مختلف این رشته‌ها با شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همکاری می‌کنند. نتیجه تلاش آنها تاکنون 65 برنامه درسی دانشگاهی بوده که پس از بررسی‌های مفصل به تصویب رسیده است. برنامه‌هایی که برای آنها چندین سال وقت صرف شده است.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی تهدید کرد: خودِ این کارگروه‌ها بعضا در دل خود کارگروه‌های فرعی دارند که کارها را تخصصی‌تر پی بگیرند. متعاقب برنامه‌ریزی‌های درسی کار تالیف کتاب هم در دستور کار است و تاکنون نزدیک به 200 کتاب در رشته‌های مختلف را به استادان سفارش داده‌ایم که از این تعداد 10 عنوان چاپ شده و مابقی در مرحله تالیف یا انتشار هستند. آنچه مورد نظر ماست این است که کارها به شکلی منطقی و عاقلانه و با رویکرد دانشگاهی صورت بگیرد و علوم مختلف را با آنچه هویت اسلامی و فرهنگی جامعه ماست تطبیق دهیم.
حدادعادل البته مخالفت صرف و صد درصدی با علوم انسانی غربی را درست ندانست و گفت: قرار هم نیست که ما با همه آنچه علوم انسانی غربی می‌گوید مخالفت کنیم ولی قرار هم نیست هر چه علوم انسانی غربی گفته را بدون نقد و گفت‌وگو و سنجش بپذیریم. به عبارت دیگر ما اعتقاد داریم نه مخالفت کلی و نه پذیرش چشم بسته باید اعمال شود. اسلامی‌سازی علوم انسانی نیز در همه رشته‌ها یک معنا ندارد و مثلا آنچه در مورد رشته زبان‌های خارجی اتفاق می‌افتد معیار متفاوتی با آنچه در رشته حقوق مدنظر است خواهد داشت.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین یادآور شد: تحول در علوم انسانی امری مستمر است و قرار نیست یک پروژه باشد که ظرف چندین سال به انجام برسد. این مساله امری دائم است و ممکن است هر برنامه درسی پس از چند سال مجدد نیاز به تغییر و بازبینی داشته باشد. برنامه‌هایی تحت عنوان برنامه‌های پنج ساله نداشته‌ایم ولی از طریق وزارت علوم آنچه تصویب شده را به دانشگاه‌ها ابلاغ کرده و می‌کنیم. مثلا در مورد رشته حقوق مصوباتی داشتیم که به دانشگاه‌ها ابلاغ شده و می‌دانیم که رعایت آنها نتایج آشکاری خواهد داشت.
حدادعادل گریزی نیز به انتقادها و مخالفت‌ها با مساله تغییر و بومی‌سازی و اسلامی‌سازی علوم انسانی زد و گفت: برخی اساتید و کارشناسان هستند که منشأ فکری و نگرشی متفاوتی دارند و فکر می‌کنند هرگونه تغییر در مطالعات علوم انسانی غربی نادرست است. این عده تصور می‌کنند علوم انسانی را باید عینا همانطور که علوم شیمی و فیزیک و ریاضی به ایران می‌آیند، درنظر بگیریم و با آن علوم انسانی هم رفتار مشابه رشته‌ها ریاضی و شیمی و فیزیک داشته باشیم. ما چنین اعتقادی نداریم و خب آنها هم فکر خودشان را دارند. به عنوان مثال در رشته علوم سیاسی اعتراض می‌کنند چرا درس‌های انقلاب یا اندیشه سیاسی امام در برنامه درسی گنجانده شده؟ پاسخ ما این است که انقلاب اسلامی در این 40 ساله تحول اساسی در علوم انسانی حتی در دانشگاه‌های دنیا ایجاد کرده. نزدیک به هزار پایان‌نامه در دانشگاه‌های خارجی در این حوزه نوشته شده. پس ما چرا باید در کشور خودِ امام نتوانیم افکار و نگرش سیاسی او را در برنامه درسی بگنجانیم؟
این مدیر فرهنگی ادامه داد: البته ما هر انتقاد، اعتراض و نگاه متفاوتی را درباره برنامه ها می‌شنویم و اگر با مبناهای اسلامی و فرهنگی ما مغایرت نداشته باشد، به آن عمل می‌کنیم. حالا ممکن است برخی بگویند اسلامی‌سازی علوم انسانی از اساس اشتباه است. ما بحثی با آنها در این مورد نداریم. منتها اگر روی برنامه‌های درسی و مصوباتمان ایراد وارد باشد آن را برطرف می‌کنیم. اساسا فرآیندی تعریف کرده‌ایم که براساس آن هر برنامه‌ای پیش از تصویب با اساتید در میان گذاشته شود و نظر آنها را هم جویا شویم. درواقع نگرش‌ها دو نگرش کاملا متفاوت است ولی هم ما و هم منتقدان خط قرمزهایی برای خودمان داریم که اصول کار ماست.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همچنین در تشریح فعالیت‌های این شورا در حوزه تالیف گفت: تعداد تالیفاتی که تاکنون منتشر شده 10 عنوان است. دو جلد اصول و مبانی روابط بین‌الملل، مبانی اصول سیاست‌گذاری عمومی، فقه سیاسی، اندیشه سیاسی در ایران باستان، بررسی آموزش و پرورش در ایران از نمونه‌های آن هستند که در برخی دانشگاه ها نیز تدریس می‌شوند. هرچند هنوز فراگیر نشده است.
او درباره چگونگی انتخاب استادانی که با شورا همکاری می‌کنند نیز اظهار داشت: شرط اول ما برای انتخاب استادان برای همکاری این است که قائل به نیاز به تحول در علوم انسانی باشند و ما از استادانی دعوت کرده‌ایم که به این تحول اعتقاد دارند و در ضمن در رشته‌های خودشان نیز صاحب تجربه هستند. این استادان عموما دانشیار به بالا بوده و صاحب تالیف هستند. در مورد ضمانت اجرایی مصوبات شورا نیز می‌توان گفت که مثل باقی برنامه‌ها و مصوباتی که در کشور به وزارتخانه‌ها ابلاغ می‌شود، با آنها برخورد می‌شود. در واقع ما مصوبات را به وزارت علوم ارائه می‌کنیم و مابقی ابلاغ و اجرای آن با وزارتخانه است. البته می‌دانم که در خودِ وزارتخانه نیز کارگروه‌هایی حتی تخصصی‌تر از کارگروه‌های شانزده‌گانه ما وجود دارد و خودِ وزارتخانه نیز عضوی از شورای عالی انقلاب فرهنگی است. رئیس شورا نیز رئیس‌جمهور است و مصوبات آن نیز حکم قانون دارد.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره اینکه احتمالا مقاومت‌هایی نسبت به این برنامه‌ها وجود داشته باشد نیز گفت: اینکه ممکن است استادانی نخواهند با این برنامه‌ها همکاری کنند جای خودش را دارد اما در هر حال کشور چهارچوب و کلیتی دارد که انقلاب اسلامی است و طبعا حساسیت‌هایی نسبت به محتواهای کتاب‌های حوزه علوم انسانی دارد و این امری بدیهی است. نمی‌شود که ما انقلاب اسلامی کرده باشیم اما هیچ بروز و ظهوری از جهان‌بینی و اندیشه‌های اسلامی در محتوای کتاب‌ها و برنامه‌های دانشگاهی ما وجود نداشته باشد. در این صورت چطور می‌خواهیم مدعی حرکت در مسیر تمدن اسلامی باشیم.
حدادعادل متذکر شد: بیشتر فعالیت‌های ما در هشت سال گذشته در حوزه تصویب برنامه‌ها و مشورت و گفت‌وگو با استادان بود و هنوز در حوزه تالیفات ورود جدی نداشتیم البته روشن است که برای تالیف ابتدا نیازمند داشتن برنامه مصوب هستیم. ارتباط خوبی هم با اساتید دانشگاه و دانشجویان داریم و تمام برنامه‌ها با آنها در میان گذاشته می‌شود و حتی اساتید بازنشسته نیز مورد نظرخواهی قرار می‌گیرند. در مورد دانشجویان نیز سعی کردیم با انجمن‌های مختلف خصوصا آنها که تحول در علوم انسانی برایشان مهم است مرتبط باشیم و پایان نامه‌هایی را در این حوزه ساماندهی کنیم. هر برنامه جدید نیازمند کارهای پژوهشی و پایان‌نامه‌ای دقیق است که بتواند محکم و استوار به پیش برود.
این مدیر فرهنگی همچنین در پاسخ به این سوال که اگر تنها با استادانی که قائل به تحول و اسلامی‌سازی علوم انسانی هستند همکاری می‌شود چگونه قرار است نظرات و انتقادات مخالفان این مساله شنیده شود، تصریح کرد: منطقی این است که برای همکاری از کسانی دعوت کنیم که قائل به اسلامی کردن علوم انسانی باشند و نمی‌توان کار را به دست کسی بسپاریم که از اساس با مساله مشکل دارد. البته ما آماده گفت‌وگو با تمام استادانی که به این قضیه نقد و اعتراض دارند بوده و هستیم و هیچ‌گاه باب گفت‌وگو را با هیچ‌کسی نبسته‌ایم. به عنوان مثال برخی به وجود درس‌هایی با پسوند اسلامی در رشته علوم سیاسی اعتراض می‌کردند و ما هم شنیدیم ولی واقعیت این است که کشور ما یک کشور اسلامی است و مبانی اسلامی باید در دانشگاه‌ها و رشته‌های مختلف خودشان را نشان دهند. انعکاس مبانی اسلامی در علوم انسانی خواست نظام است و این شورا نیز برای تحقق این خواست به وجود آمده است.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره ترجمه کتاب‌های دانشگاهی نیز گفت: واقعیت این است که ترجمه در کتاب‌های دانشگاهی امری اجتناب‌ناپذیر است و ما در خیلی از رشته‌ها به ترجمه نیاز داریم منتها این نیاز به ترجمه نباید ما را به پخت خالی عادت دهد و استاد دانشگاه ما همیشه آسان‌ترین راه را انتخاب کند. استادان ما باید جرات تالیف هم داشته باشند ولی متاسفانه امروز شاهد چنین چیزی نیستیم و معدود هستند استادانی که به تالیف روی می‌آورند. در فرآیند تحول علوم انسانی سعی ما این است که به دور از شتاب‌زدگی یا آسان‌گیری باب تالیف را بازکنیم و امیدواریم به این ترتیب بهتر خودمان را در عرصه علم دانشگاهی نشان بدهیم.
حداد عادل در توضیح تکمیلی‌تر درباره مفهوم و میزان تحول در علوم انسانی نیز اظهار داشت: در هرکدام از رشته‌های علوم انسانی بخش‌هایی است که در معرض بحث ارزشی، اخلاقی و فلسفی نیست و بیشتر تجربی است ما با چنین حوزه‌هایی که کاری نداریم و با چیزی که به صورت تجربی به اثبات رسیده، مخالفت نمی‌کنیم. تحول هم به این معنا نیست که تمام دستاوردهای علوم انسانی را نادیده بگیریم ولی هستند موارد و موضوعاتی که در علوم انسانی قابل نقدند. جامع‌شناس آلمانی، آمریکایی، ژانی و ... نگاه خودشان را به مسائل دارند ما هم می‌خواهیم اینطور باشیم. مبنای منطقی را می‌سنجیم اگر درست بود عملی اش را هم می‌پذیرم اگر نه دانش جدیدی را بنا می‌گذاریم. تصمیم‌گیری در این مدت هم با خود استادان است.
او درباره میزان استقبال دانشجویان از دروس عمومی نیز بیان کرد: مسلماً میزان استقبال از دروس عمومی همچون معارف و اخلاق اسلامی و... مورد توجه ما است. این دروس زیر نظر نهاد رهبری اجرایی می‌شوند و آنها ارزیابی‌هایی از این مسئله دارند و ما هم سعی می‌کنیم در بهبود کتاب‌ها به آنها کمک کنیم. البته گاهی این کتاب‌ها به اندازه دروس تخصصی نیستند ولی ملاک سودمندی یک کتاب سخت یا آسان بودن آن نیست. شاید همان وقت و انرژی‌ای که برای خواندن ریاضی و مهندسی نیاز است برای معارف نباشد اما این به معنی بی‌کفایتی این دروس نیست. درباره بحث بودجه‌های مربوط به این حوزه نیز در مجلس بحث‌ها و گفته‌های زیادی می‌شود و ما نباید به هرچه در مجلس گفته می‌شود واکنش نشان دهیم. مجلس محل همین بحث‌ها است. ما در شورا از ظرفیت تمام موسساتی که می‌توانند با ما همراهی و همکاری کنند، استفاه می‌کنیم و هر موسسه‌ای که به هر اندازه‌ای بتواند همراهی کند، استقبال می‌کنیم و این موسسات نمایندگانی هم در شورا دارند.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی گریزی نیز به لزوم وجود کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه علوم انسانی زد و تصریح کرد: مسئله کرسی‌های آزاداندیشی بر حسب وظیفه خارج از برنامه‌های شورا است ولی می‌تواند مکمل فعالیت‌های ما باشد. در واقع باب گفت‌وگو و مشورت درباره برنامه‌ها می‌تواند در همین کرسی‌های آزاداندیشی بازشود و ما آمادگی داریم با حضور در هر کرسی آزاداندیشی از تحولی که ایجاد کرده‌ایم، دفاع کنیم. تحول مذکور را هم تنها اسلامی‌سازی علوم انسانی نبینیم. مسئله‌ای مثل بومی شدن نیز برای ما خیلی اهمیت دارد. به عنوان مثال دانشجوی کارشناسی رشته اقتصاد ما تا پیش از این تنها دو واحد اختیاری اقتصاد ایران می‌خواند ولی ما این درس را به شش واحد الزامی تبدیل کردیم. نمی‌شود کسی که اقتصاد می‌خواند و اندیشه‌های اقتصاد را مطالعه می‌کند آگاهی از اقتصاد ایران، مشکلات، تنگناها و فرصت‌ها و تهدیدهای آن نداشته باشد.
حداد عادل ادامه داد: بسیاری از برنامه‌هایی که تغییر می‌دهیم 30 است که تغییر نکرده‌اند و ابزارهای جدیدی و کارآمدی مثل اینترنت و فضای مجازی در آنها جایی ندارد. ما در برنامه‌های تحول سعی داریم اتفاقات دهه‌های اخیر جهان ایران را لحاظ کنیم مخصوصاً در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد بنای ما این است که تغییراتی ایجاد کنیم تا دروس وارد رشته‌ها شوند که به اشتغال دانشجو کمک می‌کنند. ما برای هر رشته 400 صفحه مستندسازی کرده‌ایم. یعنی همه چیز را در نظر می‌گیریم.
این مدیر فرهنگی درباره تغییر و تحولاتی که در رشته‌های علوم انسانی صورت می‌گیرد بیان کرد: روزآمدی و کارآمدی برای رشته‌های علوم انسانی خیلی مهم است. اگر می‌گوییم تغییر و تحول در مورد زبان انگلیسی درست نیست که عیناً همان کتابی را که در لندن تعریف شده با همه حاشیه‌های فرهنگی‌اش اینجا تدریس کنیم ولی قواعد و گرامر را که تغییر نمی‌دهیم. بحث ما محتوای آنچه زبان مطرح می‌کند است. همچنین مدنظر داریم تغییر ایجاد کنیم و کسی که زبان می‌خواند به راحتی کار پیدا کند یعنی مسائل ایران را بداند و بتواند ترجمه کند. نمایندگانی از حوزه علمیه و مخصوصاً آنهایی که به علوم انسانی توجه دارند عضو شورا هستند و ما سعی کردیم همکاری حوزه و دانشگاه را عملاً محقق کنیم. در قم انجمن‌های تخصصی به وجود آمده که روحانیون و عضو آن در دانشگاه علوم انسانی خوانده‌اند و بعضاً تدریس هم می‌کنند. ما از تجربه این روحانیون نیز استفاده می‌کنیم.
او گسترش بی‌رویه به علوم انسانی را یکی از دغدغه‌های شورای تحول و ارتقای علوم انسانی دانست و گفت: رشته‌های علوم انسانی چون ابزار فنی و آزمایشگاهی نیاز ندارند تاسیس و راه‌اندازی آنها آسان است و هر دانشگاهی که می‌خواهد خودش را گسترش دهد با چند استاد پروازی اقدام به راه‌اندازی رشته علوم انسانی می‌کند و دانشجو می‌گیرد. 50 درصد از دانشجویان ما دانشجویان علوم انسانی هستند که به دلیل آموزش‌های ناکارآمد بیکار می‌مانند و ناراضی می‌شوند. آیا صرف بالا بردن آمار اعداد و رقم بدون وجود کیفیت کافی است. یکی دیگر از مبناهای تحول اضافه کردن دروس یا گرایش های تازه است. مثلاً در حقوق با توجه به تخصص‌های تازه‌ای که به وجود آمده رشته و گرایش ایجاد کردیم یا مثلاً همسو با دیدگاه وزارت علوم بحث گرایش‌ها را تا جای ممکن از کارشناسی برداشته و به مقطع کارشناسی ارشد انتقال دادیم.
حداد عادل تاکید کرد: ما می‌خواهیم علوم انسانی قابلیت حل مشکلات کشور را داشته باشد در حال حاضر مدیران ما بیشتر مدیرانی از رشته‌های فنی، تجربی هستند و خیلی از مسائل را نمی‌تواند حل کند. از کدام مهندس انتظار داریم بحث اعتیاد را درک و حل کند؟ پزشکان هم تا حدی در این حوزه می‌توانند کمک کنند اینجاست که علوم انسانی باید کارآمد باشد و به حل مسائل کشور بیاید. حرف ما این است که اگر جامع‌شناسی قرار است تدریس شود دانشجو باید مسائل ایران را بررسی کند وبر هم با شناخت از جامعه خودش بود که تالیف می‌کرد و مقاله می‌نوشت. آیا ما روش‌ها و درسی داریم که بررسی جامعه ایرانی را و اینکه بافت و ساخت و ماهیت از چیست در نظر بگیرد؟ یکی از مسائل علوم انسانی همین جایگاه متخصصان آن در حل مسائل و اداره کشور است. در این مسیر هم دانشگاه باید پا پیش بگذارد، هم دولت و نظام. مدیران ارشد باید قبول کنند گره‌هایی است که به دست علوم انسانی بازمی‌شود و دانشگاهیان هم باید قبول کنند که از آنها انتظار می‌رود بیایند و در حل مسائل کشور همراهی کنند.
او در پایان گفت: در این چند سال با آماده‌سازی زیرساخت‌ها فرصت را برای تالیف کتاب‌های درسی و دانشگاهی آماده کردیم و کار آغاز شده است. خود این فرآیند شکوفایی در تولید علم کشور ایجاد می‌کند.
