بازنمایی خشونت در تئاتر از تکرار آن می‌کاهد
رسول حق‌شناس (کارگردان تئاتر) با بیان اینکه زاویه‌ای که نمایش و هنر تئاتر به مسائل نگاه می‌کند خاص است، گفت: بازنمایی خشونت در تئاتر، مردمی که تماشاگر آن هستند را در مسیر خودآگاهی قرار می‌دهد.
رسول حق‌شناس که در زمینه تئاتر درمانی فعالیت می‌کند، در گفتگو با خبرنگار ایلنا، تشریح کرد: زمانی که یک بحران و اختلال رفتاری در جامعه به وجود می‌آید، مردمی که دچار آن بحران هستند نمی‌توانند از بیرون به این اتفاق نگاه کنند و به همین دلیل نمی‌توانند تحلیل درستی داشته باشند.
او ادامه داد: برای مثال وقتی تئاتر به مساله خشونت و نزاع‌های خیابانی می‌پردازد، به مردمی که دچار خشونت هستند می‌گوید ببینید اگر این کار را انجام دهید چه شکلی می‌شوید؟ به این می‌گویند خودآگاهی و وقتی مردم از بیرون خودشان را در قالب یک اثر هنری نگاه کردند با فکر کردن به سرنوشت احتمالی مشابه، به پالایش خود می‌پردازند.
حق‌شناس با تاکید بر نقش تئاتر درمانی به عنوان یک هشدار برای مصون شدن، گفت: هنر نمایش به خاطر به تصویر کشیدن یک معضل در قالب استاندارد، می‌تواند واکسیناسیونی برای جامعه باشد به همین دلیل هم موثر است.
او با اشاره به اثرگذاری تئاتر درمانی در بزه‌های اجتماعی گفت: یک بزه سه ضلع دارد: کسی که آن را انجام می‌دهد، قربانی و شاهد؛ که تئاتر درمانی روی هر سه ضلع اثر می‌گذارد. تئاتر درمانی برای قربانی التیام بخش است چون تکنیک‌هایی مانند تئاتر موزه، به قربانیان تجاوز و خشونت یاد می‌دهد چگونه از افکار گذشته‌شان جدا شوند. اما یک ضلع دیگر بزه؛ کسی است که جنایت را انجام داده که تخلیه هیجانی تئاتر درمانی می‌تواند موثر باشد.
این کارگردان تئاتر، ضلع دیگر را افرادی دانست که در کنار این اتفاقات و شاهد آن هستند و تئاتر درمانی به آن‌ها مصونیت در پیشگیری از اتفاق را یاد می‌دهد که اگر در این بحران قرار گرفتند چه واکنشی داشته باشند.
حق‌شناس با بیان اینکه تئاتر درمانی کاملا در سه نقطه‌ای که در یک بزه مشارکت دارند، اتفاق می‌افتد، تصریح کرد: این نوع نمایش حتی می‌تواند برای مجریان قانون، پلیس و قوه قضائیه هم آموزش‌دهنده باشد. به طور مثال، تئاتر زندان به نگهبان‌ها و پلیس‌ها و قوای انتظامی به شیوه هنر نمایشی آموزش می‌دهد که چطور ارتباط موثرتری برقرار کنند.
تئاتری برای ارتقای سطح کیفی زندگی انسان
او تئاتر درمانی را پیوند بین علم روان‌شناسی و هنر تئاتر معرفی کرد و گفت: این نوع تئاتر برای ارتقای سطح کیفی زندگی افراد مختلف به کار می‌رود که نظریه آن از سال ۵۵ وارد ایران شد اما هنوز در کشورمان بنیان علمی و دانشگاهی ندارد.
این مدرس کارگاه‌های حوزه هنرهای نمایشی و تئاتر کاربردی، در تشریح تئاتر درمانی و کارکرد آن گفت: بخشی از این تئاتر جلب توجه جامعه به اقشار آسیب دیده است؛ گاهی برای اقشار آسیب دیده تئاتر اجرا می‌شود و گاهی خود این قشر آسیب دیده به بازی در نمایش و تئاتر واداشته می‌شوند.
حق‌شناس با اشاره به اینکه بین تئاتر معلولان و تئاتر درمانی تفاوت وجود دارد، گفت: در تئاتر معلولان جای بازیگر معمولی یک بازیگر معلول بدون توجه به تکنیک قرار می‌گیرد، اما در تئاتر درمانی، تکنیک مدنظر بوده و اجرا مورد توجه نیست.
او با بیان این مطلب که تئاتر درمانی روی جامعه هم تاثیر می‌گذارد؛ یادآور شد: وقتی یک معلول، یک کودک کار یا یک آسیب دیده اجتماعی به ایفای نقش، گفتن دیالوگ و میزانسن رفتن می‌پردازد، هم شهروندان تحت تاثیر قرار گرفته و احترام مضاعفی برای او قائل می‌شود و هم فرد آسیب دیده یا معلول اعتماد به نفس پیدا کرده و دچار ارتقای سطح زندگی می‌شود.
حق‌شناس تاکید کرد: تئاتر درمانی به عنوان یک هنر کاربردی و اجتماعی در بحران‌های بزرگ می‌تواند به بشر کمک کند. اما در ایران فرهنگ و هنر مظلوم است و تئاتر درمانی هم تلاشی چند برابر نیاز دارد.
تئاتر کاربردی و میدانی می‌تواند جای خالی فرهنگسرا‌ها را پر کند
این کارگردان تئاتر یادآور شد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مردمش اغلب دچار نوسان‌های امنیتی، اخباری، اقتصادی و روانی هستند و هر از گاهی دچار برخی رفتارهای خاص ناشی از این نوسان‌ها می‌شوند. گاهی ابزار فرهنگ و هنر می‌تواند در این زمینه پیشگیرانه باشد. یعنی نمایش‌هایی برای آرامش افراد یا کارهایی با حضور افراد خاص تولید شود.
حق‌شناس با اشاره به آسیب‌هایی مثل خودکشی یا اسیدپاشی در ایران گفت: شاید اگر به بررسی زندگی کسانی که دچار این آسیب‌ها می‌شوند بپردازیم؛ متوجه شویم از نظر اقتصادی و فرهنگی تحت فشار هستند؛ در شهرستان در جنوب استان تهران ما حدود ۸۰ قلیان خانه داریم اما یک فرهنگسرا نداریم و این ضعف فرهنگی است.
او ادامه داد: تئاتر باید خیابانی، میدانی، کاربردی و آپارتمانی شود تا بتواند این خلا را پر کند. قطعا این تئاتر‌ها می‌توانند کمک کنند ولی به آموزش نیاز است؛ ما هنرمندان زیادی داریم که تئاتر درمانی دوست دارند و حتی اقدام هم می‌کنند ولی چون الفبایش را نمی‌دانند دیکته‌هایشان غلط می‌شود.
حق‌شناس؛ هدایت بودجه‌ها و حمایت‌ها را مساله مهم دیگری در این زمینه دانست و گفت: فعالیت فرهنگی نهادی مانند آموزش پرورش با آن همه بودجه کلان فرهنگی تبدیل به چاپ بنر شده است درحالیکه همه می‌دانیم چقدر معضل فرهنگی و روانی در آموزش و پرورش وجود دارد اما هیچ وقت از ابزار هنرهای نمایشی یا هنرهای دیگر استفاده نمی‌شود. تئاتر درمانی به دو چیز نیاز دارد؛ یکی آموزش کسانی که می‌خواهند کار کنند و دوم حمایت‌های معنوی و مادی.
او تصریح کرد: در کشور برزیل، وزیر آموزش پرورش با استفاده از تئاتر درمانی و کاربردی، سن ترک تحصیل را از ۱۲ سال به ۱۸ سال رسانده است، حالا همین اتفاق را بخواهیم در مدارس کشور خودمان اجرا کنیم با سدهای مختلف مواجه می‌شویم. درحالیکه بزه مواد، روابط جنسی، ایدز و بسیاری از مشکلات دیگر در مدارس وجود دارد؛ این دید باید ایجاد بشود اما نمی‌دانم چطور؟
اضافه شدن بخش تعاملی به جشنواره تئاتر فجر
کارگردان نمایش «افسانه ننه ماهی» با بیان اینکه از سال ۸۴ به‌طور تخصصی به تئاتر درمانی می‌پردازد، گفت: متاسفانه تا امروز به‌طور جدی و خاص به این نوع تئاتر پرداخته نشده است؛ جشنواره‌های تئاتر معلولان یا تئاتر درمانگرهایی داشتیم که در مراکز مختلف کار می‌کنند ولی هیچ وقت برایش کرسی دانشگاهی درنظر گرفته نشده است.
رسول حق‌شناس ادامه داد: خوشبختانه قرار است امسال به همت دبیرخانه جشنواره بین المللی تئاتر فجر، بخش تئاتر تعاملی و درمانی برای اولین بار به این جشنواره اضافه شود. قدم خوبی است اما بعد از این همه سال کم است.
او با بیان اینکه تحصیلات دانشگاهی یا منبع دانشگاهی در این زمینه وجود ندارد، گفت: بار‌ها شده با دانشگاه‌های مختلف نامه‌نگاری کنم که حاضرم کارگاه برگزار کنم اما چون دغدغه‌اش نیست به آن پرداخته نمی‌شود. البته دانشجویان پایان‌نامه‌هایی برای تئاتر درمانی می‌نویسند اما در حد همان باقی می‌ماند و کاری انقلابی و جهادی در موردش صورت نمی‌گیرد.
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه کلینیک‌ها به سمت تئاتر درمانی رفته‌اند، گفت: مادام که این شیوه در قشر دانشگاهی دنبال نشود؛ آن معجزه رخ نمی‌دهد. بهره‌وری زمانی اتفاق می‌افتد که قشر روشنفکر و خاص ما که ادعای آموزش و روشنفکری دارند؛ از این شیوه استفاده کنند.
حق‌شناس یادآور شد: با دانشگاه تهران تعاملاتی داشته‌ایم که کارگاه‌های فصلی و دائم تئاتر درمانی در دانشکده روان‌شناسی برگزار کنیم که امیدوارم از مهر ماه امسال این دوره‌ها شروع شود.