«زفزفه»؛ عصیان مسلمانان در موزه «مونک»/ انتقاد از فریاد ۳۱ توربین بادی

به گزارش خبرنگار ایلنا به نقل از  «آرت نیوز» لارنس ابوحمدان هنرمند اهل کشور اردن و شهر عمان، به زودی جدیدترین نمایشگاه خود را در موزه درخشان «مونک»، برگزار می‌کند. 

موضوعی که این رویداد حامی جولان و فلسطین  و ضد صهیونیست را منحصر به فرد کرده، وجهه شنیداری آن است. این برای اولین‌بار است که یک نمایشگاه سیاسی اجتماعی و البته هنری و حتی زیست‌محیطی،  بر اساس صدا برگزار می‌شود. این نمایشگاه در واقع انتقاد به توربین‌های است که  قرار است در بلندی‌های جولان نصب شوند. در صورت وقوع این اتفاق زندگی مناطق اشغالی با مشکلات فراوان مواجه خواهد شد.

گزارش «آرت نیوز» درباره نمایشگاه حمدان و وجوه هنری و مهندسی شده آن، اینگونه آغاز شده است:

 در موزه «مونک» در اسلو، صدای ضعیف یک ساکسیفون در راهروی باز طبقه دهم به گوش می‌رسد.  منبع این صدا در گالری شماره ۱۰ قرار دارد؛ فضایی غیرمتعارف با سقفی به ارتفاع هشت و نیم متر و دیواری مایل که با شیب خاص ساختمان هماهنگ است. در همین فضا، ابوحمدان نمایشگاه سیاسی تازه خود با عنوان «زفرفه» را بر پا کرده است؛ اثری که به بررسی نقش دوگانه صدا می‌پردازد؛  هم به‌  عنوان جشن حیات و هم به‌عنوان واسطه‌ای برای جابه‌جایی و حذف ظلم در جهان. 

نمایی از چیدمان «لارنس ابوحمدان: زفزفا»، ۲۰۲۵، در موزه مونک، اسلو. عکس از اوه کواویک

 «زفزفه» به چه معناست؟

عنوان نمایشگاه از واژه‌ای کهن عربی به‌ معنای «باد تند و تکان‌دهنده» گرفته شده است. محور اصلی این مجموعه، پژوهش صوتی-تحقیقی ابوحمدان درباره تأثیر ۳۱ توربین بادی است که قرار است در مناطق اشغالی ارتفاعات جولان سوریه، یا به‌ عبارت دقیق‌تر «جَولان»، ( نامی که مردم بومی آن منطقه به کار می‌برند) نصب شوند. 

یکی از سه ویدئوی به نمایش‌در آمده، با عنوان «Wind Ensemble - ۲۰۲۴»،  صدای ساکسیفون نوازنده جولانی، عمرو مداح، را پخش می‌کند.  در این اثر تک‌کاناله، مداح قطعه‌ای را بر بالکن خانه‌ای اجرا می‌کند که تنها ۵۰ متر با یکی از توربین‌های جدید فاصله دارد.  روبروی این اثر، در مکان ایجاد شده، انیمیشن‌های کوتاه و سه‌بعدی با عنوان «Tilting at Windmills i، ii & iii - ۲۰۲۴»/ «نبرد با آسیاب‌های بادی ۱.۲ و ۳»، به صورت پیوسته پخش می‌شوند و آلودگی صوتی آتی جولان را همچون ابرهایی سیاه به تصویر می‌کشند. 

زفزفه/ پشت صحنه با لارنس ابو حمدان/ بنیاد هنری السرکال

ساخت یک بازی اختصاصی  توسط هنرمند

ابوحمدان برای ساخت فیلم، مورد نظرش، از قالب محبوب «راهنمای ویدئویی بازی‌ها» الهام گرفته و بازی ویدئویی اختصاصی خود را ساخته است؛ بازی‌ای که ساختمان‌ها، مناظر و صداهای جولان اشغالی و توربین‌های در دست احداث را بازسازی می‌کند. 

این بازی به صورت متن‌باز و آنلاین در دسترس است و به کاربران امکان می‌دهد آزادانه در محیط جولان حرکت و تجربه کنند که صدای این توربین‌ها چگونه صداهای زندگی فرهنگی را خاموش می‌کند. برخی از توربین‌ها تنها ۳۵ متر با خانه‌ها فاصله دارند و در صورت راه‌اندازی، این خانه‌ها عملاً غیرقابل سکونت خواهند شد. 

ابوحمدان در مراسم افتتاحیه نمایشگاه در ۱۸ سپتامبر گفت: در حال حاضر، تنها در این بازی است که می‌توانید توربین‌ها را روشن کنید و بشنوید آینده چه صدایی خواهد داشت؛ اما در آینده، شاید این مکان، تنها جایی باشد که می‌توان به واسطه فضای شکل‌ گرفته توربین‌ها   را خاموش کرد و به یاد آورد زندگی پیش از آنها چگونه بوده است.

بخشی از نمایشگاه « زفزفا، ۲۰۲۴» با سر تیتر «واقعیت مجازی»/ بخشی از سکوی صوتی طراحی شده توسط   لارنس ابوحمدان

بخش فنی ماجرا

در این پروژه دو منبع صوتی اصلی به کار رفته است: صدای توربین‌های مشابه در گیلزدورف آلمان که توسط مهندس آدام لاشینگر ضبط شده و ساعت‌ها صدابرداری میدانی در جولان توسط آهنگساز و هنرمند صدا، بشر کنج ابوصالح.

بازیکنان هنگام حرکت در نقشه بازی، صداهایی از جمله دعوت مردی از طریق بلندگو به یک مراسم عروسی،اعم از صدای فلوت‌ ، صدای چوپان ابراهیم زین، و ریتم آرام پمپ‌های آب را می‌شنوند. 

اهمیت آب برای ابوحمدان

برای ابوحمدان، آب بیش از هر مولفه‌ای اهمیت داشته است؛  زیرا دولت اسرائیل تمامی منابع آبی منطقه را مصادره کرده و مردم جولان شبکه‌ای مستقل از لوله‌ها، برکه‌ها، مخازن و پمپ‌ها ساخته‌اند؛    پیروزی کوچکی اما حیاتی در برابر اشغال نظامی. 

نمایی از نمایشگاه «لارنس ابو حمدان: زفزفه»، ۲۰۲۵/موزه مونک، اسلو/ عکس از اووه کواویک 

کنش‌های مقاومت را بشنوید

ابوحمدان می‌گوید: گوش دادن به این صداها فقط شنیدن محیط نیست؛ شنیدن کنش‌های مقاومت است.

در کنار تجربه بصری و صوتی حرکت در جولان، جعبه «چت زنده» نیز وجود دارد که از عناصر رایج بازی‌های آنلاین است. این بستر گاهی از «صدای دلپذیر افتادن سیب‌های معروف جولان در سبد» سخن می‌گوید و گاه به توضیح محدودیت‌های آبی یا معرفی شرکت اسرائیلی «انرجیکس رینیوبلز» – سازنده توربین‌ها  می‌پردازد.

با روشن شدن توربین‌ها، توصیف‌هایی زنده از صدای آزاردهنده آن‌ها در چت درج می‌شود؛ از جمله اینکه «گویی کامیونی از بالای سرت عبور می‌کند.»  گرچه دو اثر دیگر از نظر کیفیت متفاوت‌اند، مجموعه سه‌گانه نمایشگاه تصویری حسی و تأثیرگذار از مبارزه مردم جولان را ارائه می‌دهد.

آغاز این پروژه عظیم از کجا بود؟

 باید گفت، مسیر ابوحمدان به این پروژه از سال ۲۰۱۹ آغاز شد؛ زمانی که جایزه هنری «ادوارد مونک» را دریافت کرد. در ادامه همه‌گیری کرونا و ساخت‌وسازهای موزه، اجرای نمایشگاه را به تعویق انداخت. در این فاصله، این هنرمند اردنی نامزد جایزه ترنر، با تحقیقات صوتی-دادگاهی خود درباره نقض حقوق بشر و محیط زیست شهرت جهانی یافت. در سال ۲۰۲۳، مرکز عربی حقوق بشر جولان (المرصد) از بنیاد غیردولتی او، «ایرشات»، خواست شبیه‌سازی صوتی توربین‌های پیشنهادی را انجام دهد. 

فصل تازه مبارزه برای مردم جولان

برای مردم جولان، این توربین‌ها فصل تازه‌ای از مبارزه‌ای طولانی محسوب می‌َشوند که از اشغال دو سوم سرزمینشان در جنگ شش‌ روزه ۱۹۶۷ آغاز شد. درحالیکه شرکت «انرجیکس رینیوبلز» مدعی است توربین‌ها کمتر از ۱.۵ کیلومتر مربع فضا اشغال می‌کنند، تحقیقات ابوحمدان نشان می‌دهد ردپای صوتی آن‌ها نه برابر این مقدار است؛ یعنی حدود یک‌چهارم از سرزمین باقیمانده در اختیار جولانی‌ها. 

یک اقدام جسورانه در «مونک»

در شرایط کنونی که انتقاد از سیاست‌های اسرائیل در جهان هنر، به لغو نمایشگاه‌ها و قطع بودجه‌ها منجر می‌شود، برگزاری چنین نمایشگاهی آشکارا انتقادی در موزه مونک، اقدامی جسورانه تلقی می‌شود. این روند به‌ نوعی ادامه ناخواسته رویکرد موزه در حمایت از آزادی بیان است. سال گذشته، نمایشگاه «با من پایین بیا» اثر ونسا بایرد، با تابلو نقاشی‌های عظیم خود، رنج مردم فلسطین را بازتاب می‌داد. همچنین در سپتامبر امسال، جایزه هنری مونک به هنرمند فلسطینی مقیم نیویورک، سامیه حلابی، اهدا شد. 

نمایی از چیدمان «لارنس ابو حمدان: زفزفه»، ۲۰۲۵، در موزه مونش، اسلو/ عکس از اوه کواویک/ موزه مونش

صحبت‌های کیوریتور ارشد موزه مونک/ سانسور خودساخته ممنوع!

تومینگا اودانل، کیوریتور ارشد موزه درباره حساسیت پرداختن به مقوله غزه،‌ فلسطین و بلندی‌های جولان گفت:  البته سانسور مستقیم و لغو رویدادها وجود دارد، اما شکل درونی و ناپیدای سانسورِ خود خواسته از همه خطرناک‌تر است. در چنین فضای سیاسی، کاری که ما می‌توانیم بکنیم این است که بستری تا حد ممکن امن برای بیان آزاد فراهم کنیم.» 

نمایی دیگر از چیدمان «لارنس ابو حمدان: زفزفه»، ۲۰۲۵، در موزه مونش، اسلو. عکس از اوه کواویک/ موزه مونش

تنها صداست که می‌ماند

پروژه «زیفزافا» پیش‌تر در قالب‌های دیگری نیز ارائه شده، اما در این فضا گویی خانه خود را یافته است. هرچند بازی ویدئویی ابوحمدان بیشترین فضای فیزیکی نمایشگاه را اشغال می‌کند، اما شاید صدای ساکسیفون عمرو مداح همان چیزی باشد که پس از خروج از موزه در ذهن مخاطب باقی می‌ماند. 

ابوحمدان می‌گوید: «می‌خواستم مردم درک کنند که افرادی هستند که جهان شنیداری‌شان با آن مکان تعریف می‌شود. این یک کنش شادمانه از خودتعیینی صوتی است، و در عین حال حال‌ و هوایی سوگوارانه دارد، چون می‌دانیم که این صداها از بین خواهند رفت.» 

لورنس ابوحمدان کیست؟ 

«Lawrence Abu Hamdan»/ «لورنس ابوحمدان»، هنرمند و پژوهشگر صداست که در سال ۱۹۸۵ در عمان، پایتخت اردن متولد شد. او در حال حاضر بین بیروت و لندن زندگی می‌کند و در جهان هنر با عنوان «Audio Investigator» یا محقق صوتی شناخته می‌شود. 

ابوحمدان در آثارش بر ابعاد سیاسیِ شنیدن تمرکز دارد؛ او بررسی می‌کند که صدا چگونه می‌تواند بر «عدالت»، «حقوق بشر» و «حافظه جمعی»، تأثیر بگذارد. او صدا را نه فقط به عنوان پدیده‌ای فیزیکی، بلکه به‌ عنوان مدرک، سند و شاهد درک می‌کند. برخی از تحقیقات صوتی او حتی در پرونده‌های پناهندگی و مهاجرت در بریتانیا به‌عنوان مدرک استفاده شده است. 

ابوحمدان با تلفیق هنر، علم و عدالت اجتماعی، مرز میان مستند و خیال را از بین می‌برد. آثارش اغلب ترکیبی از صدا، ویدیو، اسناد و گفت‌وگوهای واقعی هستند. او می‌گوید: صدا نه‌ تنها چیزی است که می‌شنویم، بلکه چیزی است که از آن بازخواست می‌کنیم. 

درباره تحصیلات و جوایز ابوحمدان باید گفت او دکترای خود را به سال ۲۰۱۷ از دانشگاه «گلدسمیث» واقع در  لندن دریافت کرده است. او در سال ۲۰۱۹ برنده‌ی جایزه «ترنر» یکی از مهم‌ترین جوایز هنر معاصر در اروپا شده است. 

آثار و نمایشگاه‌های شاخص او؛ «و در تمام این مدت هیچ مین زمینی وجود نداشت»؛ اثری درباره صداهای ضبط شده از مرزهای جولان که به مسئله اشغال و خاطره جمعی می‌پردازد.