گشتی در هرمزگان از معبد عشاق تا خورهای میناب

به گزارش خبرنگار ایلنا، سپهر زارعی (معاون میراث‌فرهنگی استان هرمزگان) با اشاره به آنکه پهنه مکران با ورود به مسیر سیریک و میناب آغاز می‌شود، گفت: در ابتدای ورود به شهرستان سیریک به شهر بندری کوهستک وارد می‌شویم که در ۳۵ کیلومتری شهر سیریک و میناب قرار دارد و یک بندر تاریخی است. در این بندر یک اثر ثبت ملی داریم که همان گمرک کوهستک است و امکان بازدید برای گردشگران را دارد ضمن آنکه بندر کوهستک نیز جاذبه دیدنی برای گردشگران نوروزی خواهد بود. همچنین می‌دانیم که این بندر یکی از سکونتگاه‌های خیلی مهم در پیش از تاریخ بوده و در بررسی‌های باستانشناختی که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی انجام شد، آثاری توسط کاوش‌های باستان‌شناسان انگلیسی کشف شد که قدمت این منطقه را به چند ده هزار سال رساند. 

او ادامه داد: اگر مسیر را ادامه دهیم به منطقه گروک می‌رسیم که یک بندر تاریخی است و معبد عشاق در آن قرار دارد که در فهرست میراث ملی ثبت شده. همچنین جاذبه مهم تاریخی در کل استان به شمار می‌رود و اواسط دهه ۹۰ مورد مرمت قرار گرفت. اما واقعیت آن است که شهرستان سیریک هنوز بررسی باستان‌شناختی نشده تا به صورت جامع بدانیم که وضعیت آن چطور است. 

زارعی در پاسخ به چرایی‌عدم بررسی باستان‌شناختی شهرستان مهمی مانند سیریک، گفت: از آنجایی که سیریک به تازگی تبدیل به شهرستان شده از این رو در بررسی‌های باستان‌شناختی دهه ۸۰ لحاظ نشده بود. بخشی از آن در شهرستان میناب بود و بخشی از آن در شهرستان جاسک قرار داشت. در آن بررسی‌ها نیز بخش‌های مرکزی شهرستان‌ها مد نظر بود. در این میان اطلاعات باستان‌شناختی ما درخصوص جاسک به مراتب از سیریک بیشتر است. 

معاون میراث‌فرهنگی استان هرمزگان ادامه داد: وقتی وارد جاسک می‌شویم، نخست جاسک کهنه را داریم که سکونتگاه اصلی و پیش از جاسک کنونی است و هنوز هم سکونت در آن جریان دارد و به نوعی بافت تاریخی جاسک است. حدود ۲ کیلومتر مانده به جاسک کنونی، بندر کهنه یا بندر قدیمی جاسک قرار دارد. همچنین مجموعه غارهای دستکند (غارهای جاسک کهنه) را داریم که در فهرست میراث طبیعی کشور ثبت شده و جاذبه دیدنی برای گردشگران خواهد بود. این غارها طبیعی هستند که به صورت دستکند برای سکونت آماده شده بودند. بر اساس ساختار موجود، احتمال می‌دهیم به دوره تاریخی و پیش از اسلام بازگردد. از آنجایی که یک مسیر دره‌ای شکل است از این رو مسیر گردشگری تاریخی و طبیعی پیش روی گردشگران نوروزی است. 

او تصریح کرد: اگر مسیر را ادامه دهیم به شهر جاسک می‌رسیم. در این شهر برج سیاه وسفید مربوط به اواخر دوره قاجار را داریم که میله تلگراف خانه‌است که سیم‌های تلگراف از دریا به درون منتقل و بعد به سایر مکان‌ها پخش می‌شد. اوج این امر در دوره قاجار است و احتمالا پیش از قاجار هم بوده. این برج چندین مرتبه مرمت شده. این اثر در ارتباط با مجموعه تلگراف‌خانه جاسک اهمیت دارد. این مجموعه مهم‌ترین مجموعه در شهر جاسک است اما فعلا در منطقه نظامی قرار دارد و درحال رایزنی برای آزادسازی آن هستیم تا از مجموعه نظامی خارج شود و در اختیار میراث قرار گیرد و می‌توانیم پایگاه ملی جاسک، موزه مردمشناسی و موزه نظامی و نمایندگی میراث‌فرهنگی در جاسک را در ساختمان‌های آن داشته باشیم. بعد از دیدن این آثار، گردشگران می‌توانند مسیر خود را به سمت جاسک ادامه دهند و از میراث طبیعی منطقه لذت ببرند. 

خورهای تاریخی میناب

زارعی اذعان داشت: قبل از آنکه گردشگران به سیریک برسند، می‌توانند از شهرستان میناب دیدن کنند. این شهرستان شناخته شده‌تر است و نخستین اطلاعات باستان‌شناختی در ۱۳۱۰ شمسی از این شهرستان بدست آمده است. قلعه میناب در ورودی میناب قرار دارد و احتمال می‌دهیم که پایه ساسانی داشته باشد، تاکنون چندین مرتبه مرمت شده و احتمالا یکی از شواهد هرمز کهنه است. پیش از آنکه جزیره هرمز به این نام شناخته شود، این نام بر شهرستان میناب بود که اکنون به آن هرمز کهنه گفته می‌شود. علاوه بر آن، بنادر ساحلی میناب بسیار اهمیت دارند شاید اکنون به چشم میراث طبیعی برای گردشگران نگاه کنیم. خورهایی که در حاشیه شهر میناب قرار دارند، اما می‌دانیم که بندرگاه‌هایی بودند که حداقل در چهار و پنج هزار سال پیش حلقه اصلی ارتباط محوطه‌های شهرنشینی جنوب شرق ایران با شبه جزیره عربستان بودند. درواقع اگر ارتباطی بین کنارصندل جیرفت و محوطه‌های عمان، امارات و عربستان می‌بینیم می‌توان گفت با احتمال بسیار قوی از طریق این بنادر بوده. این امر نیازمند انجام کارهای باستان‌شناسی زیر آب و است. اما قبل از آن می‌توان گفت پیشروی شهرها، احداث پرورش میگوها و… کار را برای ما سخت کرده. 

او ادامه داد: در انتهای مسیر تیاب که به خور تیاب می‌رسد در ضلع شمالی آن مهم‌ترین بندرگاه اشکانی در شمال و جنوب خلیج فارس قرار دارد که به نخل ابراهیمی معروف است. تقریبا ۵ فصل کاوش باستان‌شناسی شده و شامل دو بخش مهم نظامی مسکونی و یک گورستان خیلی بزرگ است. پلان معماری بخش نظامی بدست آمده. همچنین سفال و بقایای انسانی داریم که بر اساس مطالعات انجام شده بر روی دندان‌ها توانستیم رژیم غذایی سربازان اشکانی را بدست آوریم. قدمت این منطقه به ۲۱۰۰ سال می‌رسد. گورستان نخل ابراهیمی ویژگی مهمی دارد چراکه گورخمره‌هایی داریم که تدفین در آن انجام می‌گرفت و بقایای استخوانی و تدفین‌های گور خمره‌ای سالم از این گورستان بدست آورده‌ایم. بخشی از این آثار در بخش دوره تاریخی موزه باستان‌شناسی بندر عباس به نمایش درآمده. همچنین ادوات آهنی و شمشیر داریم که به صورت قالبگیری تولید شده‌اند. تمام این آثا اهمیت میناب را به عنوان دروازه ورودی به مکران نشان می‌دهند. 

به گفته زارعی، در خورهای دیگر، شواهدی از استقرارهای دوره اسلامی بدست آمده. تداوم استقرار از دوره اشکانی و تا دوره اسلامی میانه در تمام این بنادر دیده می‌شود و این یافت‌ها امری بسیار مهم است چراکه نشان می‌دهد این منطقه این پتانسیل را داشته که استقرار دائم در آن وجود داشته باشد. ضمن آنکه نمی‌توان از نقش استراتژیک آن در منطقه و انجام مراودات تجاری و نظامی خلیج فارس چشم پوشی کرد. 

معاون میراث‌فرهنگی استان هرمزگان در پاسخ به این سئوال که پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی تا چه‌انداز در منطقه فعال است، گفت: طی چند ماه گذشته در خلال برنامه باستان‌شناختی خلیج فارس که با مدیریت پژوهشگاه میراث و گردشگری انجام شد، ضلع شرقی بندر عباس تا تیاب مجدد بازنگری شد و اطلاعات جدیدی به دانش ما افزود چراکه اطلاعات زیادی از این مسیر نداشتیم. می‌دانستیم که بنادر تیاب و میناب مهم بودند اما حد فاصل بندرعباس تا تیاب برایمان واضح نبود. در نهایت توانستیم بندرگاه‌های مهم را شناسانی کنیم. همچنین در شمال جاده میناب- بندرعباس محوطه‌های پیش از تاریخ شناسایی شده است که مربوط به دوره پارینه سنگی است. وقتی مسیر پراکنش انسان‌های اولیه را از غرب به شرق آسیا مطالعه می‌کنیم، یکی از مسیرهای اصلی حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان است که در ادامه وارد پاسکتان و دره سند می‌شود و به شرق آسیا ادامه پیدا می‌کند. یافته‌های اکنون پازل موجود را کامل می‌کند. هرچند برخی از اطلاعات ما درحال حاضر حاصل کاوشهای سطحی است و نیازمند کاوش‌های دقیق و روش‌مند هستیم تا بتوانیم با امکانات مدرن به تاریخ‌گذاری برسیم. 

او اذعان داشت: احتمال دارد که بتوانیم آثاری از پارینه سنگی قدیم مربوط به بیش از ۳۰۰ هزار سال پیش را بدست آوریم. از این رو ضرورت دست به کلنک شدن و کاوش احساس می‌شود گاهنگاری در شبه جزیره عربستان، مناطق غربی و مناطق شرقی خودمان داریم از این رو نیاز است تا تکلیف شمال خلیج فارس و دریای عمان به لحاظ تاریخ گذاری مشخص شود. روی این مهم کم کار شده چراکه به شیوه مدرن کار کردن نیازمند صرف هزینه‌های کلان است. باید با دانشگاه‌ها و موسسات بین‌المللی ارتباط داشته باشیم و همکاری گسترده‌ای را می‌طلبد. با این وجود سعی داریم چند محوطه مهم که در دوره پارینه سنگی نقش مهمی داشتند را کاوش کنیم. چراکه سال‌ها از کاوش‌های هرمزگان می‌گذرد و آخرین کاوش‌ها قبل از ۱۴۰۰ بود و طی این سال‌ها کاوش‌های جدی در استان نداشتیم.