در محیطی که «بی‌جا» ساخته شد، ذره‌ای شادی دیده نمی‌شود/ کمرنگ کردن تلخی‌های فیلم وظیفه‌ی من نیست

مجتبی محمودی، کارگردان مستند «بی‌جا» به تازگی به صورت آنلاین از پلتفرم فیلیمو عرضه شده، در گفتگو با خبرنگار ایلنا، اظهار کرد: چند سال پیش گزارشی در یک مجله خواندم که این گزارش درباره کانکس‌هایی بود که در جنوب تهران قرار داشتند و در این کانکس‌ها وسایل زندگی خانواده‌های بسیاری نگهداری می‌شد. این موضوع برای من جالب بود و وقتی به آن‌جا رفتم احساس کردم فضا از آنچه که فکر می‌‌کردم هم جالب‌تر است.

محمودی تصریح کرد: وقتی به کانکس‌ها سر زدم متوجه شدم که مشکل تأمین مسکن و وضعیت بد اقتصادی خانواده‌ها باعث شده تا وسایل خانه‌شان را به این کانکس‌ها بسپارند. در این بین برخی از افراد کسانی بودند که کسب و کاری داشته‌اند و در آن کسب و کار نتوانسته‌ بودند موفق باشند و به همین دلیل وسایل خود را در این کانکس‌ها قرار داده‌اند، برخی افراد کسانی بودند که مهاجرت کرده بودند و ممکن بود که برگردند و به همین دلیل وسایلشان را در این کانکس‌ها قرار داده بودند و برخی نیز زوج‌هایی بودند که طلاق گرفته بودند و وسایل زندگی‌شان را در آن کانکس‌ها قرار داده بودند.

این کارگردان درباره دلیل نپرداختن به اقشار مختلف در مستند «بی‌جا» گفت: زمان کمی داشتیم و از طرفی فیلم هم طولانی می‌شد و ما نمی‌توانستیم در یک فیلم به اقشار مختلف بپردازیم. در جایی که ما فیلمبرداری «بی‌جا» را انجام دادیم شاید هزار کانکس وجود داشت و هر کانکس هم یک قصه داشت و ما باید در بین این همه قصه، ماجراها و اتفاقات جذاب را انتخاب می‌کردیم. واقعیت این است که همه ماجراها تلخ بودند و هیچ نقطه روشنی در آنجا دیده نمی‌شد و متأسفانه هر روز هم حجم کانکس‌ها بیشتر می‌شود و ما آن‌ها را در حوالی تهران بیشتر می‌بینیم. این فیلم به بهانه به تصویر کشیدن این کانکس‌ها، به نوعی مشکلاتی چون طلاق، اعتیاد، فقر و... را نشان می‌دهد.

وی افزود: در زمان ساخت این مستند با قصه‌های تلخ بسیاری مواجه شدم. یکی از این قصه‌ها ماجرای زنی بود که وسایلش را در یکی از این کانکس‌ها قرار داده بود و با دخترانش در پارک می‌خوابید و زندگی می‌کرد و هر از گاهی می‌آمد، وسیله‌ای را می‌فروخت تا بتوانند زندگی‌شان را بگذرانند. در محیطی که مستند «بی‌جا» ساخته شد حتی اندکی شادی نیز مشاهده نمی‌کنید.

محمودی درباره احداث محلی برای نگهداری وسایل زندگی مردم،‌ گفت: مدیر این مجموعه که این انبار را تأسیس کرده در ابتدا این محل را با نیت راه‌اندازی یک انبار صنعتی تأسیس کرد ولی این حوزه به دلیل مشکلات اقتصادی آنقدر کم‌سود بود که بعد از مدتی متوجه شد مشتریان او، افراد دیگری هستند و طبیعی است که با توجه به هزینه بالایی که جهت احداث این مکان صورت گرفته، از خالی بودن کانکس‌ها جلوگیری کند و آن را به افرادی که خواهان کانکس‌ها هستند اجاره دهد. در این منطقه به نظر من؛ می‌توان مشکلات مختلفی که مردم در جامعه با آن روبرو هستند را مشاهده کرد و من آن منطقه را نمونه کوچکی از جامعه می‌دانم که شکل‌های مختلفی از مشکلات مردم را در آن به وضوح می‌توان دید.

این کارگردان درباره ایده‌ی استفاده از عکس‌های خانوادگی و آلبوم عکس‌ها گفت: کسانی که کانکس‌ها را اجاره می‌کنند اگر 6 ماه تا یک سال اجاره کانکس‌ها را نپردازند طبق قرارداد وسایل آن‌ها بیرون ریخته می‌شود و صاحب آنجا وسایل افراد را روی سقف کانکس خالی می‌کرد و این وسایل زیر نور آفتاب و باران تخریب می‌شدند. در میان این وسایل، آلبوم‌ها خانوادگی‌ نیز به همین صورت از بین می‌رفتند. وجود این آلبوم‌ها در این منطقه کاملاً مشهود بود، عکس‌ها و آلبوم‌ها در اکثر وسایل خانه‌ها وجود دارند و در میان وسایل بیرون گذاشته شده، می‌دیدم که باد آن‌ها را به هر طرف پرتاب می‌کرد و به نوعی زباله تبدیل می‌شوند که در این منطقه حضورشان پر رنگ است. جالب است که همین آلبوم‌ها بعضاً مهم‌ترین چیز در بین وسایل این افراد هستند و آنها گاه سراغی از عکس‌هایشان می‌گرفتند و می‌خواستند حداقل نشانی از گذشته‌شان را حفظ کنند و به همین دلیل عکس‌های خانوادگی بار دراماتیک داشت که از آنها در فیلم استفاده کردم.

محمودی درباره تلخی بیش از حد فیلم «بی‌جا» اظهار کرد: برای کم‌رنگ کردن تلخی‌ها هیچ تلاشی نکردم. کم‌رنگ کردن این تلخی‌ها وظیفه من نیست و من اتفاقاً باید واقعیت‌ها را به تصویر بکشم تا مسئولان مربوطه این وضعیت را ببینند و فکری برای بهتر شدن آن داشته باشند. زمانی که «بی‌‌جا» فیلمبرداری می‌شد شاهد بودم که ایجاد چنین مکان‌هایی که به انبارهای کوچکی برای وسایل زندگی مردم تبدیل شده‌اند، رو به افزایش است و در همان روزهای فیلمبرداری شاهد بودیم که کانکس‌ها بیشتر شدند و این انبارها گسترش پیدا کردند. پس از ساخت «بی‌جا» به آن منطقه سر نزدم اما فکر می‌کنم اگر به همان میزان برای استفاده از کانکس‌ها متقاضی وجود داشته باشد، تعداد آن‌ها در جنوب شهر افزایش پیدا کرده است.

این کارگردان درباره حقیقت داستان‌هایی که در فیلم روایت می‌شود، گفت: فرصت و امکان چندانی برای راستی‌آزمایی نداشتم و بسیاری از افرادی که می‌خواستم در فیلم حضور داشته باشند نیز در دسترس نبودند و اکثر آنها حاضر نبودند مقابل دوربین قرار بگیرند. در نهایت هم افراد کمی حاضر شدند صدایشان را در اختیار ما قرار دهند. فقر اتفاقی نیست که انسان بخواهد به آن افتخار کند و فکر می‌کنم آنچه که روایت شد، واقعیت بود و اتفاقاً ما خیلی از روایت‌ها را حذف کردیم چراکه قطعاً بعدا این روایت‌ها حذف می‌شدند. به عنوان مثال ما قصه خانمی را داشتیم که با دخترش در پارک می‌خوابیدند و این زن مدعی بود که به دخترش تجاوز شده و او هم شکایت کرده است.

محمودی در پایان تأکید کرد: موضوع اصلی مستند «بی‌جا» معضلات اقتصادی است. ما در این مستند به افرادی می‌پردازیم که از اقتصاد حذف شده‌اند و بیکار هستند و این بیکاری منجر به اتفاقات بسیار تلخی در زندگی‌شان شده بود.