در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
بوجود آمدن شکاف در دستکند ۷۰۰ساله صالح‌آباد/ حفاری‌های غیرمجاز و عدم حفاظت صحیح فروریختن بخشی از شهر زیرزمینی را به دنبال داشت
همدان را درحالی می‌توان دیار دستکندها نامید که حال و روز این شهرهای زیرزمینی و دست کند، خوب نیست. بسیاری از این مجموعه‌ها بدون کاوش باستان‌شناسی به حال خود رها و طعمه‌ی حفاران غیرمجاز شده‌اند و برخی نیز به دلیل نبود حفاظت صحیح، درحال فروریختن هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شاید بتوان همدان را شهر، شهرهای زیرزمینی یا دیار دستکندها نامید؛ در این میان شهرهای دستکند ارزانفود و سامن از سایرین معروف‌تر هستند و شاید به همین واسطه است که حال و روز بهتری دارند. با این وجود به گفته بهنام نادری (فعال میراث‌فرهنگی) در همدان تعداد زیادی دستکند و شهر زیرزمینی وجود دارد که حال و روزشان خوب نیست و باید نظارت بیشتری دراین خصوص صورت گیرد.
او با اشاره به وضعیت سایر دستکندهای استان همدان، گفت: یکی از مجموعه‌هایی که باید در فهرست میراث ملی ثبت شود، زاغه‌های دستکند ترخین آباد در اسدآباد است، البته مسئولان میراث استان نیز درصدد این مهم هستند. در این میان مجموعه دستکند روستای انوچ در جنوب استان همدان یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های این استان است که علاوه بر داشتن قلعه‌ای تاریخی در مرکز آن دستکندی نیز در زیر آن وجود دارد که متاسفانه هنوز مورد کاوش باستان‌شناسی قرار نگرفته است و درحال حاضر نیز به حال خود رها شده. حتا مجموعه دستکندی در روستای رزن داریم که آنهم رها شده است.
این فعال میراث‌فرهنگی با اشاره به آنکه وضعیت دستکند دهبونه نیز مناسب نیست، اذعان داشت: این دستکند بی‌نظیر چندین ورودی دارد و سال‌هاست که حفاری‌های غیر مجاز در آن انجام می‌شود اما هنوز از سوی باستان‌شناسان کاوش نشده. بارها این موضوع را به میراث‌فرهنگی اطلاع داده‌ایم اما تاکنون هیچ اقدام درخوری انجام نشده است.
چندی پیش شهر زیرزمینی دیگری نیز پیدا شد اما بعد از نخستین فصل کاوش که در سال ۱۳۹۸ رقم خورد، به حال خود رها شد تا امروز خبر ریزش و دیده شدن ترک‌هایی در آن به گوش برسد.
شهر زیرزمینی صالح آباد همدان حدود سال ۱۳۹۵ شناسایی شد اما نخستین فصل کاوش آن در سال ۱۳۹۸ انجام گرفت. بر اساس گزارش منتشر شده از آن کاوش گفته شده است که بر اساس اشیای کشف شده و بررسی‌های صورت گرفته، قدمت این اثر به قرن ۶ و ۷ هجری شمسی بازمی‌گردد. در مطالعات اولیه صورت گرفته، این دستکند دارای ۶ فضا است که هر کدام از طریق دریچه‌هایی به عنوان هواکش به سطح زمین راه دارند. این شهر زیرزمینی بیش از پنج هکتار وسعت دارد. در فاصله اطراف این دستکند فضاهایی شناسایی شده که کارشناسان احتمال می‌دهند با دستکند مرتبط باشد. این دستکند پر از خاک است چراکه خاک‌های زمین‌های کشاورزی به واسطه همان دریچه‌ها به درون شهر ریخته شده و همین امر، کاوش را دشوارتر می‌سازد.
محمد شعبانی (سرپرست گروه کاوش مجموعه دستکند زیر زمینی صالح آباد) درخصوص این کاوش گفته است: دستکند زیرزمینی صالح آباد از لحاظ ساختاری با دستکند ارزانفود شباهت‌های زیادی دارد، اما در برخی از فضاها همچون هواکش با آن متفاوت است. این دستکند بر روی سنگ‌های نرم صخره‌ای ایجاد شده است. فصل اول با همکاری و تأمین اعتباری افزون بر ۳۰ میلیون تومان توسط شهرداری انجام شد اما برای فصول بعدی که با هدف کاوش و شناسایی محیط و وسعت آن انجام خواهد شد، به اعتبار بیشتری نیاز است.
این دستکند در حریم شهر صالح آباد و در ۱۵ کیلومتری شهر همدان واقع شده است و پس از نخستین فصل کاوش به حال خود رها شده و از ادامه کاوش‌ها خبری نیست. اکنون نیز خبرها از فروریختن بخشی از دستکند حکایت دارند. ریزشی که سبب شد تا پای دادستان بهار به عنوان مدعی‌العموم برای بررسی به محل باز شود.
نادری با اشاره به آنکه مجموعه شهر زیرزمینی صالح آباد در زمین‌های کشاورزی قرار دارد که دارای مالک خصوصی است، گفت: هرچند مالک این زمین‌ها مشکلی با انجام کاوش ندارد اما سال‌هاست این محوطه به حال خود رها شده. در زمان کاوش، از بخش جنوبی مجموعه راهی برای انجام کاوش باز شد که بعد از انجام فصل نخست، بستند. این روزها همان بخش ورودی کاوش باستان‌شناسان به دلیل‌عدم رسیدگی، نظارت و حفاظت صحیح، فرو ریخته. ضمن آنکه حفاری‌های غیر مجاز عامل دیگری بر فرو ریختن این محوطه شده است چراکه نظارتی وجود ندارد و مردم وقتی متوجه کشف شهر زیرزمینی در این منطقه شدند، درصدد انجام حفاری‌های غیر مجاز برآمدند.
با این وجود، معاون میراث‌فرهنگی استان همدان از اعزام کارشناس به این محوطه و بررسی وضعیت آن خبر داد و به ایلنا گفت: به زودی نظر کارشناس و باستان‌شناس مربوطه درخصوص وضعیت شهر زیرزمینی صالح آباد را اعلام خواهیم کرد.
شهر زیرزمینی صالح آباد تنها دو متر از جاده فاصله دارد و این موقعیت می‌تواند بهترین گزینه برای تبدیل شدن این منطقه به مقصد گردشگران باشد. ضمن آنکه به فاصله چند کیلومتری از آن کاروانسرای تاج آباد که تنها کاروانسرای مدور غرب ایران است و به زودی ثبت جهانی خواهد شد، قرار دارد همچنین در نزدیکی این محوطه روستای هدف گردشگری قرار دارد که هر ساله میزبان برگزاری رویدادهای متنوع از جمله جشن آلو است. این موقعیت می‌تواند شرایط حضور گردشگران را در منطقه ایجاد کند.
