دستکندها و شهرهای زیرزمینی در ایران و برخی کشورهای جهان نظیر ترکیه سکونتگاه‌های باستانی بودند که گاه تا چندین طبقه در دل کوه ها و زیر زمین توسط ساکنان باستانی حفر می شدند تا هم سرپناهی در دوران طغیان های آب و هوایی باشند و هم مامنی برای مواقع بحرانی جنگ ها و حملات اقوام سرزمین های دیگر برای حفظ جان ساکنان سرزمین های کهن باشند.
همدان را درحالی می‌توان دیار دستکندها نامید که حال و روز این شهرهای زیرزمینی و دست کند، خوب نیست. بسیاری از این مجموعه‌ها بدون کاوش باستان‌شناسی به حال خود رها و طعمه‌ی حفاران غیرمجاز شده‌اند و برخی نیز به دلیل نبود حفاظت صحیح، درحال فروریختن هستند.
یک باستان‌شناس با اشاره به کاوش‌هایی که در مجموعه‌های دستکند زیرزمینی سامن و ارزانفود انجام شده، گفت: این احتمال وجود دارد که این مجموعه‌ها کاربری مذهبی و اعتقادی داشته باشند و بعدها به عنوان پناهگاه مورد استفاده قرار گرفته باشند. با این وجود در سامن با تدفین‌های متعدد و در ارزانفود با ساختاری معماگونه روبه رو هستیم.
