آثار «پاپ» محرمی از دهه هفتاد تاکنون+صوت
فقط آوازخوانان موسیقی ایرانی و آهنگسازان موسیقی دستگاهی نیستند که به تولید آثار محرمی پرداخته‌اند؛ بلکه خوانندگان پاپ و نسل‌های جوان فعال در این عرصه نیز آثاری را خوانده‌اند که در مطلب پیش رو با ذکر جزییات به آن پرداخته خواهد شد
به گزارش خبرنگار ایلنا، موسیقی منحصر به جشن و سرور و شادمانی نیست و برخلاف تصور در بسیاری از مناسبت‌ها کاربرد دارد. دلیل این انعطاف در هنر موسیقی مقوله «کلام» و «ملودی» است که با هر زبان و احساسی قابل بیان است. برای رسیدن به این مقصود لازم است آهنگساز، نوازندگان و خواننده بر محوریت و موضوع اثر اشراف داشته باشند، اما این روحیه برای خلق اثری ماندگار کافی نیست و آنچه آن را شنیدنی و باورپذیر می‌کند اعتقاد قلبی مولفان و سازندگان به موضوع و مضمون اثر است.
به این ترتیب موسیقی یکی ازهنرهای پرکاربرد در سوگ‌ها و عزاداری‌ها هم هست و در این میان ما ایرانی‌ها بیش از دیگر هم‌کیشان خود از موسیقی در مناسبات ملی و مذهبی بهره برده‌ایم. دلیل اصلی و مهم وابستگی به موسیقی این است که اقوام مختلف این سرزمین، از دوران باستان تاکنون (حتی پیش از ورود اسلام به ایران)، موسیقی را دارای جایگاه اجتماعی و فرهنگی و مذهبی می‌دانسته‌اند. اگر به آیین‌ها و مناسک اقوام مختلف ایران نگاهی بیندازیم متوجه این اهمیت خواهیم شد. باید یادآور شد بسیاری از آیین‌ها و مناسک مذهبی و موسیقی محور اقوام مختلف به دلایل مختلف و بی‌توجهی نسل‌های جدید به آن‌ها منسوخ شده‌اند یا در شرف فراموشی هستند. از موسیقی مذهبی حال آنچه به جا مانده برخی از رسوم و آیین‌هاست و به جز اینها روضه و مداحی و نوحه‌خوانی است که همچنان مورد توجه اقشار مختلف جامعه قرار دارد. اما در این میان موسیقی مذهبی چه سرنوشتی پیدا کرده و چه وضعیتی دارد؟ گزارش پیش رو در ادامه تلاش دارد به پرسش مذکور بر اساس اسناد و منابع، پاسخ دهد.
جایگاه محرم در میان اهالی موسیقی کجاست؟
بی‌شک مسلمانان چه اهل تشیع و چه سنی مذهب‌ها؛ اعیاد و مناسبات مذهبی متعددی دارند که در میان آن‌ها شاید (به جز ولادت‌ها و شهادت‌ها) ماه رمضان و محرم از بقیه مهم‌تر باشند. اعتقاد به امام حسین (ع) و ادای احترام به او و هفتاد و دو تن از یارانش طی ده روز اول ماه محرم، مختص به قشر خاصی نیست و همه اقشار جامعه، با هر شغل و حرفه از هر قوم، به امام سوم مسلمان و وقایعی که در دو روز آخر زندگی‌اش برای او و همراهانش رخ داده، عشق می‌ورزند. هنرمندان هم از این قاعده مستثنی نیستند و گواه این ادعا، آثار تولید شده با محوریت محرم و عاشورا طی سال‌ها و دهه‌های اخیر است که محدود به نوحه‌ها و روضه‌ها نبوده و نیست.
به جز هنرمندان عرصه سینما، تئاتر و هنرهای تجسمی، اهالی موسیقی ایرانی و خوانندگان سنتی نیز هرازگاهی آثاری را با موضوع محرم و واقعه کربلا تولید کرده‌اند. اما فقط آوازخوانان موسیقی ایرانی و آهنگسازان موسیقی دستگاهی نیستند که به تولید آثار محرمی پرداخته‌اند؛ بلکه خوانندگان پاپ و نسل‌های جوان فعال در این عرصه نیز آثاری را خوانده‌اند. اما اینکه موسیقی «پاپ» که خود در دورانی از تاریخ معاصر، امری منسوخ و ممنوع بود چطور توانست به مقوله مذهب و اعتقادات دینی و مذهبی بپردازد سوالی است که در ادامه به آن پاسخ داده خواهد شد.
سرآغاز موسیقی «پاپ مذهبی» چه زمانی است؟
موسیقی پاپ در سال‌های پس از انقلاب به مدت حدود بیست سال معنا و مفهومی نداشت و امری ممنوع به حساب می‌آمد. در دهه شصت موسیقی محدود به آثار سنتی و دستگاهی بود و آثاری که شباهتی به موسیقی پاپ داشتند سرود تلقی می‌شدند. حتی می‌توان گفت برخی از سرودهای آن دوران، بنا به تعریفات مرسوم و معتبر موسیقی پاپ بوده‌اند. در اواخر دهه هفتاد بود که مرکز موسیقی صدا و سیما با ریاست علی معلم دامغانی و حضور فریدون شهبازیان و تلاش آهنگسازانی چون بابک بیات و همیاری دیگر اهالی موسیقی به موسیقی پاپ روی خوش نشان داد و با گزینش‌های سخت‌گیرانه، خوانندگان جوان پاپ آن روزها را به رسمیت شناخت. به طور واضح‌تر در آخرین روزهای دهه هفتاد خورشیدی بود که زمزمه تولید آثاری با موضوعات مذهبی و اعتقادبه گوش رسید و برخی آهنگسازان و خوانندگان ایده‌هایی را مطرح کردند. در دهه هشتاد بود که آثاری مذهبی و اعتقادی کم کم تولید شد و به مرور مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.
در میان خوانندگان پاپ شادمهر عقیلی بود که در ابتدای فعالیت حرفه‌ای خود قطعه «گل یاس» را خواند و اثرش در مدت زمانی کوتاه مورد توجه قرار گرفت.
«مولای عشق» از آلبومی به همین نام، با صدای علیرضا عصار
پس از شادمهر نیز علیرضا عصار یکی دیگر از خوانندگان پاپ بود که به سراغ تولید و خوانش آثار مذهبی و عرفانی رفت و کمی بعد آلبومی را منتشر کرد که «مولای عشق» نام داشت و همه قطعات آن در رابطه با واقعه کربلا بود. در ادامه همین مسیر بود که خوانندگان محلی هم به سراغ تولید اجرای آثار مذهبی رفتند. در این میان پیام عزیزی یکی از خوانندگانی بود که به زبان کردی و فارسی آثاری را در مدح پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) خواند. یا مثلا بنیامین بهادری بود که در همان ایام، با خواندن قطعه «عمو عباس» جلوه متفاوتی از «پاپ مذهبی» را پیش روی مخاطبان قرار داد.
نقش برخی مداحان در مشروعیت یافتن «پاپ مذهبی»
البته در فرهنگسازی برای خوانش آثار مذهبی نمی‌توان نقش مداحان و روضه‌خوانان دوران جنگ را نادیده گرفت. افرادی چون محمدصادق آهنگران، غلامرضا کویتی‌پور، حسین فخری و برخی دیگر را نادیده گرفت که با حضور در جبهه‌های حق علیه باطل با خواندن سروده‌ها و رجزها به رزمندگان اسلام قوت قلب می‌دانند. همچنین آن‌ها بودند که در دوران جنگ تحمیلی تاسوعا و عاشورا و وقایع مرتبط را به جبهه‌ها می‌برند. اما در میان افراد نامبرده نمی‌توان نقش غلامرضا کویتی‌پور را نادیده گرفت. او بود که برای اولین بار نوحه‌هایش را همراه با ارکستر خواند و اولین آلبوم‌ها در این سبک و سیاق را منتشر کرد.
کویتی‌پور با انتشار آلبوم‌های «غریبانه ۱»، «غریبانه ۲» و «خاموش» قطعاتی را منتشر کرد که با ساز همراه بودند و طی مدت زمانی کوتاه مورد توجه مردم قرار گرفت و تا چند سال بعد هم وایرال بود. «هشت» هم آلبوم دیگری بود که سال ۱۳۸۹ در وصف امام رضا (ع) تولید و ارائه شد و محسن چاوشی و رضا صادقی خوانندگی آن را به عهده داشتند. در ادامه این روند بود که خوانندگان نوظهور پاپ در دهه هشتاد به سراغ تولید آثار مذهبی و عاشورایی رفتند.
«ظهر عطش» با صدای محسن چاوشی با شعری از زنده‌یاد محمدرضا آقاسی
انتقاد مذهبی‌ها به اجرای نوحه با همراهی موسیقی
بر اساس شواهد موجود و بنا به دلایل متعدد، می‌توان گفت فضای فعالیت‌های هنری در دهه‌های شصت، هفتاد و حتی در مقاطی از دهه هشتاد بسیار بسته بوده است. حتی در دهه شصت نوازندگان باید برای حمل ساز مجوز قانونی دریافت می‌کرده‌اند و تولید آلبوم و برگزاری کنسرت کار راحتی نبود. به همین دلیل خوانندگان پاپی که در دهه هفتاد به تولید و اجرای آثار مذهبی و اعتقادی می‌پرداختند مورد انتقاد مذهبی‌ها قرار می‌گرفتند، اما هرچه گذشت این رویه شکل عادی‌تری به خود گرفت. طی چندین سال گذشته وزارت ارشاد و دفتر موسیقی هم مجوز آثار پاپ مذهبی مورد تایید را در صورت صلاحدید صادر می‌کند.
در دهه شصت و هفتاد فعالیت خوانندگان در عرصه پاپ امری ممنوع و غیرقانونی به حساب می‌آمد و لاجرم آن‌هایی که به خواندن یا ساختن آثار پاپ می‌پرداختند متخلف محسوب می‌شدند؛ به همین دلیل آن‌ها را خوانندگان یا موزیسین‌های زیر زمینی خطاب می‌کردند. در آن دوران تولید و انتشار آثار مذهبی، و ساخت و خوانش قطعاتی در مدح امام حسین (ع)، حضرت عباس (ع) و دیگر ائمه، ترفندی برای دریافت مجوز توسط خوانندگان زیرزمینی بود. البته این رویه خیلی طولانی نبود و پس از آنکه ارشاد به آثار پاپ مجوز داد، خوانندگان نیز با نگاه و منظور اعتقادی‌تر و دلی‌تر به خوانش آثار مذهبی پرداختند.
خوانندگان پاپی که برای امام حسین (ع) و یارانش خوانده‌اند
اگر بنا به نام بردن از خوانندگان پاپی باشد که برای امام حسین (ع) و هفتاد و دو تن از یارنش به تولید اثر پرداخته‌اند، اسامی بسیاری در لیست پیش رو جای می‌گیرند. اما موضوع این است که همه آن آثار از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند و نمی‌توان از آن‌ها به عنوان آثار درخور مذهبی نام برد؛ لذا صرفا نام خوانندگانی مطرح می‌شود که آثارشان همچنان مورد قبول و توجه مخاطبان هستند و به لحاظ فنی و تکنیکی نیز حرفی برای گفتن دارند. بر همین اساس می‌توان گفت محسن چاوشی، محسن یگانه، رضا صادقی، علیرضا طلیسچی، محمد علیزاده، مهدی یغمایی، رضا یزدانی، علی اصحابی، حمید حامی، علیرضا شهاب، امین رستمی و بابک جهانبخش نام برد.
پس از این آلبوم گروهی، در سال ۸۹ آلبومی دیگر این بار با هشت خواننده و با نام «هشت» در وصف امام رضا (ع) منتشر شد که در این مجموعه موسیقی مذهبی نیز محسن چاوشی و رضا صادقی حضور داشتند. دیگر خواننده‌های این آلبوم را رضا یزدانی، علی اصحابی، حمید حامی، علیرضا شهاب، امین رستمی و بابک جهانبخش تشکیل می‌دادند.
آثاری برای امام حسین (ع) از خوانندگان پاپ
«حسین(ع)» با صدای محسن چاوشی
این اثر در مردادماه سال ۱۳۹۹ منتشر شده و ترانه‌سرا، آهنگساز و تنظیم‌کننده آن محسن چاوشی است. امیرحسین کیانپور هم در این اثر دودوک نواخته است.
متن ترانه
از دور ندا داد برادر، برده‌اند سر و دست و تنم را
بستند به ناحق ره حق را، کشتند گلوی نفسم را
دستی که بدادی به خدایت، دستان خدا بود بریدند
آن دست ببرد سر هر را خشکانده همه کار و کسم را
بی‌دست به دیدار خدا شو، خود مست به دیدار خدا شو
سیراب شوی از بر معبود، من نیز شکستم قفسم را
هرآنچه که دلبستگیم بود، از بند دل و جان برادر
دادم به رهش جانم و حتی فرزند صغیر نورسم را
من تاج چه خواهم که نیرزد، تاجی که پر از نخوت و رنگ است
من در پی حق آمده بودم بر تیغ کشانم
هوسم را گر باز بیایم به زمانت، گر باز کشانند به تیغم
تقدیم کنم جان و سرم را، تعظیم کنم دادرسم را
لبخند نیامد به لبانم، از فتنه‌ی گردن به جرس‌ها
رو ترش کنم اهل هوس را، عباس بداند هوسم را
لبخند نیامد به لبانم، از فتنه‌ی گردن به جرس‌ها
رو ترش کنم اهل هوس را، عباس بداند عبسم را
لبخند نیامد به لبانم از فتنه‌ی گردن به جرس‌ها
رو ترش کنم اهل هوس را، عباس بداند عبسم را
هر بار بیاید شب هجران، در گور بلرزد تن شیطان
افتاده ز چشم نور بنگر ، خود نور مزار خلصم را
آن ذبح خیالش که بریده است، اما به زمین هرزه‌ی خود را
این داس هرس کرد هوس را، خود را به تماشا هوسم را
«حسین(ع)» با صدای محسن چاوشی
«سجاده عشق» با صدای علیرضا عصار
«سجاده عشق» یکی دیگر از قطعات آلبوم «مولای عشق» با صدای علیرضا عصار است. ترانه این اثر سروده مهدی شریفی است و فواد حجازی آهنگسازی و تنظیم آن را به عهده داشته است. ترانه‌سرای همه قطعات آلبوم «مولای عشق» مهدی شریفی است که ترانه‌ها را در فضای کهن و با زبانی رسمی سروده و آهنگسازی را فواد حجازی همکار قدیمی عصار به عهده داشته است.
بخشی از متن ترانه
ظهر خون مولا به تسبیح و نماز
در میان خیمه‌ها راز و نیاز
محشری شد چون وضو سازد به خون
قبله‌اش عشق است و تسبیحش جنون
کربلا سجاده‌ی مولای عشق
روی دوشش آتشین شولای عشق
قدسیان آسمانی سوختند
چشم بر مولای محشر دوختند
پس به تکبیر در رکوع آمد به ناز
گفت یارب من حسینم در نماز
گویدش یارب ذبیح‌الله منم
پاره پاره قطعه قطعه این تنم
هر نفس ذکرم فقط نام تو باد
مست مست از دُردی جام تو باد
«سجاده عشق» از آلبوم «مولای عشق» با صدای علیرضا عصار
«با حسین(ع) حرف بزن» با صدای رضا صادقی
رضا صادقی خواننده پاپ که پیش از خوانندگی مداح اهل بیت(ع) بوده چندین اثر برای ائمه اطهار (ع) خوانده است که برخی از آن‌ها با محوریت محرم و عاشورا تولید و ارائه شده است. «با حسین(ع) حرف بزن» یکی از قطعات محرمی با صدا و آهنگسازی رضا صادقی است که خطاب به امام حسین (ع) خوانده شده است. ترانه این اثر سروده حسین متولیان است و شعیب عرب تنظیم‌کننده آن است. این اثر ملودی آرامی دارد و جنس صدای رضا صادقی به آن حالتی سوگوارانه داده است.
بخشی از متن ترانه
کم نمیاد ازت اگه بهم محل بذاری
سالی یه بار ازت خبر میگیرمو گم می‌شم
سر قرار اومدی و دوباره بی‌قرارم
فدا سرت اگه دوباره حرف مردم می‌شم
تورو نمیبینن و طعنه می‌زنن به عشقم
بهم میگن عاشق یه کوه خیالی شده
دیوونه‌ها عادتشونه گریه‌ی شبونه
هرکی رو شونه‌ی تو گریه کرده خالی شده
مگه این نیست که تو تو قلب منی
واسه چی هرچی تو خوبی من بدم
همه میگن تو با کی حرف می‌زنی
من با پاره‌ی دلم حرف زدم
«با حسین(ع) حرف بزن» با صدای رضا صادقی
«مرثیه» اثری دیگر از رضا صادقی
«مرثیه» یکی دیگر از تک‌آهنگ‌های رضا صادقی است که برای ماه محرم تولید شده است. ترانه این اثر، بحر طویلی قدیمی است و آهنگسازی و تنظیم آن به عهده رضا صادقی بوده است. این اثر از زبان حضرت زینب (س) خطاب به امیرالمومنین، علی (ع) سروده شده است.
متن ترانه
زینب از سوز جگر رو به سوی شاه نجف کرد و بگفت
ای پدر از بهر چه امداد عیالت ننمایی که شویم خوار
همه در دست خسان گشته گرفتار بیا‌ای شه ابرار
ببین ساجد بیمار بشد آل علی زار مرا بیش مکن خوار و
سر از خاک برون آر و بکش تیغ و بکُش لشکر کفار
بر سر نی همه سرهای جوانان و عزیزان
جلوی عمه و خواهر دخترت زینب مضطر
می‌زند سکینه بر سر، داد از شمر ستمگر
بارال‌ها به حق پهلوی مجروح بتول
این عزاداری ما جمله بفرمای قبول
قطع و نابود نما مدعی آل رسول
کاین حسودان ز همه خلق فراوان آمد
«مرثیه» با صدای رضا صادقی
«مخاطب خاص» با صدای حجت اشرف‌زاده
حجت اشرف‌زاده خواننده پاپ که قبلا در زمینه موسیقی سنتی آموزش دیده، تک‌آهنگی را برای یک برنامه تلویزیونی خوانده که «مخاطب خاص» نام دارد. این اثر تیتراژ برنامه «مخاطب خاص» است که محرم سال ۱۳۹۹ هرشب از شبکه سوم سیما پخش می‌شده است.
ترانه‌سرایی، آهنگسازی، تنظیم و میکس و مستر قطعه «مخاطب خاص» به عهده حجت اشراف‌زاده بوده است.
بخشی از متن ترانه
کجا به فکر تو نباشم کجا به یاد تو نیفتم
اگر سرودم از تو خواندم اگه نوشتم از تو گفتم
بشور از گلوی آواز هجوم ابرهای غم را
به بغض‌های من بیاویز کتیبه‌های محتشم را
من از رفیق کم نخوردم من از غریبه کم ندیدم
رفاقتی که از تو دیدم من از برادرم ندیدم
تو پیگیر دلشوره‌های منی پریشونی شب‌های منی
سکوتم سکوتی پر از عطر سیب تو جغرافیای صدای منی
تو پیگیر دلشوره‌های منی پریشونی شب‌های منی
«مخاطب خاص» با صدای حجت اشرف‌زاده
«هیهات» با صدای حامد همایون
حامد همایون خواننده پاپ که چندسال پیش از شهرت بسیاری میان مخاطبان برخوردار شد و حال مدتی است اثری از او منتشر نمی‌شود، تک‌آهنگ «هیهات» را با آهنگسازی خودش برای محرم و واقعه عاشورا خوانده است. ترانه این اثر سروده سهیل حسینی است و سامان امامی تنظیم‌کننده آن است.
بخشی از متن ترانه
ولله که من عاشق چشمان تو هستم
ولله که تو با خبر از این دل زاری
مهمان خیالم شده‌ای هر شب و هر شب
ولله شبیه من دیوانه نداری
حقا که مرادی و مردیت شده‌ام من
حقا که تو خورشید زمین و زمانی
حاشا که بغیر از تو در دلم افتد
هم سرور و هم بی‌سر و هم عین و عیانی
هیهات اگر یار بخواهی نباشم
ای وای به من‌گر تو منو یار ندانی
باید به تو زنجیر کنم بند دلم را
جانی و جهانی و چنینی و چنانی
«هیهات» با صدای حامد همایون
«روز واقعه» با صدای علی زندوکیلی
علی زندوکیلی قطعه «روز واقعه» را با توجه به واقعه عاشورا خوانده است. «روز واقعه» مربوط به نمایش‌نامه‌خوانی نمایشنامه‌ای با همین نام نوشته بهرام بیضایی است که محمد رحمانیان کارگردانی آن را به عهده داشته است. ترانه قطعه «روز واقعه» سروده افشین مقدم است و علیرضا افکاری آهنگسازی آن را به عهده داشته.
متن ترانه
چگونه با تو باشم که در تو فنا شم
تو رفته‌ای و بهتر که من هم نباشم
چگونه جان خود را به دستم بگیرم
بگو چگونه باید برایت بمیرم
به عمره با تو بودن به خود برنگشتم
هرآنچه که تو از آن گذشتی گذشتم
تو با دلم چه کردی که در زمان ندیدم
من آن نشانه‌ها را به این نشان ندیدم
قطعه «روز واقعه» با صدای علی زندوکیلی
«گره‌گشا» با صدای مصطفی راغب
مصطفی راغب خواننده پاپ یکی از موزیسین‌های نوظهور است که حدود دو یا سه سال پیش به مخاطبان معرفی شد. او که اولین کنسرت خود را در خردادماه امسال برگزار کرده، اثری را برای امام حسین (ع) خوانده که «گره‌گشا» نام دارد. نوع سازبندی‌ها در این اثر مداحی‌ها و نوحه‌های محرمی را به یاد می‌آورد.
ترانه «گره‌گشا» با آهنگسازی راغب سروده سروده او و حسین حیدری است و آرش آزاد تنظیم کننده آن است و رضا پارسیان میکس و مستر آن را به عهده داشته است. البته باید یادآور شد که مصطفی راغب پیش از خواننده شدن مداح و قاری قرآن بوده و از محضر استادان موسیقی سنتی ایران هم بهره برده است.
بخشی از متن ترانه
از همون بچگی دچارم وقتی گره می‌خوره به کارم
بی‌هوا اسمتو میارم شکوه امن روزگارم
مگه میشه جدایی از تو مگه میشه جدایی از تو
مگه میشه جدایی از تو دوباره بغض من شکستو
روی قلب تموم عالم غبار عشق تو نشستو
مگه میشه جدایی از تو مگه میشه جدایی از تو
عشق تو ما رو تو خودش غرق می‌کنه
آخه آقا جنس غمت فرق می‌کنه
غمتو رو چشام می‌ذارم به جز عشقت چیزی ندارم
اثر «گره‌گشا» با صدای مصطفی راغب
«گهواره» با صدای امیرعباس گلاب
امیرعباس گلاب که چند سالی است به یکی از خوانندگان حرفه‌ای پاپ تبدیل شده اثری دارد که به مداحی شبیه است و نوع ملودی و تحریرها هم به این موضوع کمک کرده است. نام اثر امیرعباس گلاب «گهواره» نام دارد و سعید پاشازاده شاعر آن است و مهدی سفیدگر تنظیم‌کننده آن است.
بخشی از متن ترانه
به دستی که گهواره‌ام را تکان داد
به روزی که بر مادر من گذشته
به چشمی که از شدت گریه خشکید
بگویید آب از سرِ من گذشته
به مادر بگویید غمه آخرت نیست
به بابا بگویید تمام است دیگر
بگویید عشقی که گفتند این بود
از آن باغ پر گل گلی مانده پرپر
مسیح کربلا
چه کردی با دلا
که همه عاقلا مجنونتن
همه‌ی عاشقا قبل هر ماجرا
با تو توو کربلا عاشق شدن
تک‌آهنگ «گهواره» با صدای امیرعباس گلاب
