در گفت‌وگو با شبنم عمانی مطرح شد؛
کانسپت سالانه کاربردهای معناگرا؛ ایده‌پردازی و خلاقیت است/ اینکه سرامیک را صرفا متریال بدانیم به آن بی‌مهری کرده‌ایم/توضیحاتی درباره فرق سرامیک و سفال
دومین سالانه کاربردهای معناگرا در خانه هنرمندان در حال برگزاری است. این رویداد به آثار سرامیک و سفالی هنرمندان معاصر اختصاص دارد. شبنم عمانی، سرامیست و دبیر اجرایی این رویداد، درباره جزییات برگزاری این سالانه گفت: عوامل برگزاری و هیئت ارزیابی بر خلاقانه بودن آثار بسیار تاکید داشتند و تلاش‌شان این بود آثار درخوری را انتخاب کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در میان زیرشاخه‌های متعدد هنرهای تجسمی؛ سرامیک یکی از پرقدمت‌ترین و کابردی‌ترین‌هاست. اشیای باستانی بسیاری از گذشته ایران به‌جا مانده که نشان از علاقه گذشتگان به هنر سرامیک و سفال دارد. وجود این اشیا و ابزار تا آن حد جدی است که می‌توان بر اساس آن‌ها به نوع و شیوه زندگی گذشتگان پی برد. یکی از دوران اوج ساخت آثار سرامیکی دوران هخامنشیان است. پس از اسلام نیز می‌توان از دوران سلجوقی به عنوان یکی از مقاطع مهم در عرضه هنر سرامیک و سفال نام برد. در همین دوره بود که هنر سفال در تزیین بناها و نماها به عنوا کاشی مورد توجه قرار گرفت. با اینکه در دوران حکومت مغول‌ها بسیاری از هنرها و تعداد بسیاری از هنرمندان تحت تاثیر ظلم سلاطین مغول قرار گفتند اما هنر سفال از بین نرفت و به مسیر خود ادامه داد؛ هرچند بیش از هر چیز تحت تاثیر هنر سرامیک مغول‌ها قرار گفت. در ادامه بناها به کاشی‌های سرامیکی مزین شدند و اینگونه هنر سرامیک در دوران صفویه به اوج خود رسید. هنرمندان دوره قاجار نیز با تقلید از هنرمندان عصر صفوی مسیر قبلی را ادامه دادند و از آن مقطع تاکنون هنر سرامیک همچنان در ایران مورد توجه بوده هرچند در نوع ارائه ایده‌ها و اجرایی کردن طرح‌ها تغییرات بسیاری رخ داده است.
هنر سرامیک و سفال در حال حاضر طرفداران بسیار دارد و نقطعه عطف آثار تولید شده توسط هنرمندان این عرصه را می‌توان در دوسالانه ملی سرامیک ایران که تاکنون یازده دوره از آن برگزار شده، دید. اتفاق خوبی که با همت انجمن هنرمندان سفالگر ایران رخ داده و می‌توان آن را مفید تلقی کرد. برگزاری سالانه کاربردهای معناگرا نیز گام دیگری‌ست که بر آثار سرامیکی و سفالی خلاقانه توجه دارد و حال دومین دوره آن در خانه هنرمندان در حال برگزاری است.
شبنم عمانی (هنرمند عرصه سفال و سرامیک) که در دومین سالانه کاربردهای معناگرا دبیر اجرایی است، طی گفتگو با ایلنا درباره اهمیت برگزاری رویدادهایی با تمرکز بر هنر سرامیک توضیحاتی داد و از جزییات برگزاری دومین سالانه کاربردهای معناگرا گفت.
با توجه به پتانسیل‌های سرامیک در برگزاری رویدادهای متمرکز و تخصصی چه وضعیتی داریم و آیا برگزاری دوسالانه ملی سرامیک ایران برای پرداختن به آثار هنرمندان معاصر و بیشتر شناخته شدن آن‌ها کافی است؟
موضوع واضح این است که لازمه برگزاری رویدادهای تخصصی و حتی غیر تخصصی وجود بودجه است. قاعدتا بدون حمایت‌های مالی برگزاری هیچ رویدادی موثر نخواهد بود. البته برخی دوستان در مقاطعی با بودجه شخصی و در حد وسع و توانشان اقدام به برگزاری رویدادهای کوچکی می‌کنند که در نوع خود اتفاق خوبی است و بابت فعالیت‌های مثمرثمرشان از آن‌ها ممنون هستیم. اما نهادی که می‌تواند ایونت‌های بزرگتر و گسترده‌تری برگزار کند و هنرمندان بیشتری را شامل شود، انجمن است. البته انجمن به تنهایی امکان برگزاری رویدادهای بزرگ را ندارد و چنین اتفاقاتی صرفا با پشتوانه و کمک‌های دولتی، همچنین حمایت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کل هنرهای تجسمی میسر خواهد شد. در نهایت اگر در برگزاری رویدادهای کم و کاستی وجود دارد دلیلش‌عدم وجود حمایت‌ها و بودجه کافی است.
اداره کل هنرهای تجسمی در برگزاری رویدادهای مهم و تخصصی تا چه حد با شما و دیگر هنرمندان و برگزارکنندگان همسو است؟
این همکاری و حمایت در بینال رخ داد و دوستان و هنرمندان شاهد بودند و در جریان امور قرار داشتند. با توجه به شرایط بسیار سختی که کرونا رقم زده، اما انجمن توانست به پشتوانه اداره کل هنرهای تجسمی رویداد مذکور را برگزار کند. به عنوان یکی از اعضای برگزاری لازم می‌دانم از مسئولان مربوطه در اداره کل هنرهای تجسمی بابت همکاری‌های مثمرثمر و تعاملات سازنده‌شان تشکر کنم زیرا به هرحال به اندازه توان و وسعی که داشتند ما را یاری کردند.
با توجه به همه دشواری‌ها در نحوه برگزاری رویدادهای موثر، چه شد که تصمیم به برگزاری سالانه کاربردهای معناگرا گرفتید و جرقه و ایده ابتدایی چگونه شکل گرفت؟
ببینید همه ما سفال را بیشتر با وجوه کاربردی آن می‌شناسیم. حتی خیلی از دوستان سفال را صرفا به عنوان یک متریال می‌بینید! نه به عنوان بستر و پتانسیلی که به واسطه آن می‌توان به خلق آثار هنری پرداخت و آن‌ها را به منصه ظهور گذاشت. اگر زمانش را درست بگویم سال ۱۳۹۶ پیش بود که شورای سیاست‌گذاری تصمیم گرفت نمایشگاهی با عنوان کاربردی‌های معناگرا را برگزار کند و در همان مقطع این اتفاق رخ داد. تصمیم به ادامه روند نبود، اما زمانی که با استقبال بسیار هنرمندان در ارائه آثار، همچنین بازخوردهای مثبت و بازتاب گسترده مواجه شدیم، پتانسیل بالای این جریان در ایده‌پردازی هنرمندان و توجهمان را جلب کرد. با برگزاری نمایشگاه، متوجه این موضوع مهم شدیم که اگر سرامیک را صرفا به عنوان متریال بشناسیم و معرفی کنیم، نسبت به آن بی‌مهری کرده‌ایم و به این نتیجه رسیدیم که سرامیک به تنهایی می‌تواند رسانه جدای پژوهشی باشد. در نهایت اگر سرامیک را به عنوان متریال در نظر نگیریم حرف‌های بسیاری برای گفتن خواهد داشت.
در ادامه چه اتفاقاتی افتاد؟
امسال که هیئت مدیره جدید شکل گرفت تصمیم گرفتیم از اولین فرصتی که خانه هنرمندان ایران در اختیار انجمن هنرمندان سفالگر ایران قرار می‌دهد برای برگزاری سالانه کاربردهای معناگرا استفاده کنیم و این اتفاق رخ داد و خوشبختانه با استقبال چشمگیر هنرمندان مواجه شد.
یکی از ویژگی‌های سالانه کابردهای معناگرا این است که آثار شرکت کننده نسبت به دیگر رویدادهای مشابه بسیار خلاقانه‌تر هستند.
بله عوامل برگزاری و هیئت ارزیابی بر خلاقانه بودن آثار بسیار تاکید داشتند و تلاش‌شان این بود آثار درخوری را انتخاب کنند.
کاربردهای معناگرا که نام رویداد سالانه هم هست به چه معناست و منظور از این انتخاب چیست؟ زیرا با استفاده از این نام هم آثار کابردی را مدنظر داشته‌اید و هم بر وجهه مفهومی و معنایی تاکید داشته‌اید.
شما برای معناسازی هر چیز می‌توانید مفهوم مستتری که روزانه از آن استفاده می‌کنید را تغییر دهید. در همین راستا می‌توانید با افزودن ایده‌ها و طرح‌های جدید به اثرتان، آنچه می‌خواهید را به مخاطبان ارائه دهید. هرکدام از طرح‌ها می‌تواند نگاه‌های خلاقانه‌های دیگری را به وجود آورد. کلا هدف و تاکید ما بر این بود متقاضیان از مضامین کاربردی زندگی روزمره‌شان در خلق و ارائه آثار بهره ببرند و به آنچه در ذهن دارند، معنا دهند.
اساس رخ دادن این اتفاق (به کارگیری مضامین روزمره در آثار) برای شما و دیگر مسئولان سالانه چه مواردی بوده است؟
این اتفاق می‌تواند بر اساس کاربرزدایی رخ دهد، به این شکل که کاربری سوژه و اثر را از آن بگیریم، یا اینکه کاربردی جدید به آن بیفزاییم و یا نگاه متفاوت و نویی داشته باشیم.
آیا قرار است برگزاری سالانه کاربردهای معناگرا تداوم داشته باشد؟ و اینکه آیا از همان ابتدا، کاربردی بودن آثار و کاربرد بخشی به آن‌ها، مقصود و هدف برگزارکنندگان بوده است؟
بله دوسالانه کاربردهای معناگرا با وجود عمر کم خود در حال رشد و تکامل است و قرار است تداوم داشته باشد. در ابتدا تاکید بر آثار کارگاهی سرامیکی بود. اما پس از آنکه به مرور پیش رفتیم و بچه‌ها آثاری را به نمایشگاه ارائه دادند، دیدیم که می‌توان از کاربردی‌های روزانه‌ای که سرامیک به آن مفهوم جدید می‌دهد، بهره ببریم. همانطور که گفتم سرامیک اگر به درستی مورد توجه قرار گیرد حرف‌های بسیاری برای گفتن خواهد داشت.
با توجه به آثاری که در سالانه ارائه شده می‌توان گفت نگاه جدید به کاربردهای سرامیک و محوریت اصلی این رویداد، اتفاق نو و موثر بوده است. اینگونه به نظر می‌رسد در نحوه انتخاب‌ها سفارشی در کار نبوده است.
من و دیگر همکاران نیز با نظر شما موافق هستیم و واقعا آثار حضور یافته کاملا خلاقانه هستند. درباره بخش دوم سوالتان نیز باید بگویم، آثار ارائه شده در رویداد امسال به هیچ‌وجه سفارشی نیستند.
مخاطبان عام تفاوت سرامیک و سفال را نمی‌دانند حتی برخی مسئولان نیز درباره درباره شباهت‌ها و تفاوت‌های این دومقوله اطلاعات درستی ندارند.
سرامیک و سفال به واسطه رنگ گلی که هنرمند از آن استفاده می‌کند و به واسطه دمای پخت متریال به کار رفته تعریف و دسته‌بندی می‌شود. برخی دوستان از گِل قرمزی که همه ما آن را به عنوان سفال می‌شناسیم کارهای خلاقانه‌ای می‌سازند، اما دمای پخت آن‌ها در کوره نهصد تا هزار درجه و کمی بیشتر است. اما دمای پخت سرامیک کمی بالاتر است و تا هزار و صد و هزار و صد و پنجاه درجه بالا می‌رود. به جز این موضوع معمولا رنگ گِل در سرامیک سفید رنگ است.
در نهایت اگر بنا به برگزاری رویدادی تخصصی باشد، سفال و سرامیک در یک دسته قرار می‌گیرند؟
بله همینطور است. به هرحال مواد اصلی مورد استفاده در سفال و سرامیک گِل است و همانطور که گفتم، فرق عمده آن‌ها در تفاوت دمای پخت و رنگ گل است.
کرونا تا چه حد بر نحوه و کیفیت برگزاری سالانه کاربردهای معناگرا تاثیر گذاشت؟ پیک پنجم کرونا آغاز شده و وضعیت تهران هم قرمز است.
اعضای سیاست‌گذاری سالانه که همان هیئت مدیره انجمن هنرمندان سفالگر ایران هستند، بسیار جدی به این رویداد نگریستند و عزمشان را جزم کردند تا به هرنحوه که شده آن را برگزار کنند. البته به سرانجام رسیدن و برگزاری دوسالانه اتفاقی است که بدون همکاری و حمایت خانه هنرمندان میسر نمی‌شد. اما در رابطه با تاثیر کرونا بر برگزاری رویداد باید بگویم، موضوعی که وجود داشت بازه زمانی کمی (نسبت به دیگر رویدادها و نمایشگاه‌ها) بود که از زمان انتشار فراخوان تا ارائه آثار توسط متقاضیان وجود داشت. محدود بودن زمان این نگرانی را برای ما ایجاد کرده بود که شاید متقاضیان نتوانند آثارشان را در زمان مقرر به دبیرخانه برسانند. حتما می‌دانید ایده‌پردازی برای خودش پروسه‌ای دارد و اینطور نیست که یک شبه به ذهن هنرمند برسد و در زمانی کوتاه اجرایی شود. در نهایت نگرانی ما باعث شد خیلی سریع و در اولین فرصت ممکن فراخوان را اعلام کنیم و پس از آن هنرمندان منقاضی کارشان را در کارگاه‌هایشان شروع کردند تا آن را به سالانه ارائه دهند. اما اتفاقی که رخ داد و با کرونا بی‌ارتباط بود، قطعی‌های مکرر برق در اردیبهشت‌ماه امسال بود.
قطعی برق چه تاثیری بر فعالیت سرامیست‌ها و سفالگران دارد؟
سفال و سرامیک برای کامل شدن باید در کوره قرار گیرند و بپزند و انجام این مرحله مهم به برق نیاز دارد. این کاستی واقعا هنرمندان را با مشکلات جدی روبرو کرد. کاری که توانستیم انجام دهیم این بود که بازه ثبت‌نام در فراخوان را به لحاظ زمانی بیشتر کنیم. این اتفاق باعث شد خودمان بسیار مورد فشار قرار گیریم. بر همین اساس گاه این اتفاق می‌افتاد که مثلا در طول یک روز مجبور شویم هم آثار را داوری کنیم و هم به دسته‌بندی آن‌ها بپردازیم و هم به اعلام نتایج بپردازیم. انجام همزمان این امور مشکلات مختص به خود را دارد و کار را برای عوامل برگزاری دشوار خواهد کرد و ما نیز با چنین مواردی مواجه بوده‌ایم.
از طرفی سطح کیفی آثار تقریبا بالاست این موضوع احتمالا روند ارزیابی‌ها و انتخاب‌ها را طولانی‌تر کرده است.
دقیقا درست است. اتفاقا بالا بودن سطح کیفی آثار موضوعی است که توجه مرا نیز جلب کرده است. شاید شرکت‌کنندگان بیشتر تمرین کرده‌اند یا شوق بیشتری برای دیده شدن خودشان و آثارشان شوق بیشتری دارند. شاید هم با وجود اینترنت و امکان جستجوها تحقیقات راحت‌تر، آثار بیشتری از هنرمندان ایرانی و خارجی دیده‌اند و این اتفاق بر نگاه و منظر و نوع کارشان تاثیرات مثبتی داشته است.
آیا برای ارائه آماری دقیق‌تر از متقاضیان و شرکت‌کنندگان حضور ذهن دارید؟
بله حتما. در ابتدا این را بگویم خیلی از هنرمندانی که برای حضور در سالانه کاربردهای معناگرا ثبت‌نام کرده بودند موفق شدند به این رویداد راه پیدا کنند. ۱۳۹ نفر برای حضور ثبت‌نام کردند که در نهایت هفتاد نفر آن‌ها به نمایشگاه راه یافتند. در این زمینه ریزش بسیار کمی داشته‌ایم و بیش از نصف متقاضیان در رویداد امسال حضور یافته‌اند که در نوع خوب جالب توجه توجهی است.
هنرمندان سرامیست در سالانه کاربردهای معناگرا تا چه حد در ارائه آثارشان از اتفاقات و وقایع پیرامون خویش تاثیر گرفته‌اند؟
کلا در طول تاریخ هنرمندان همیشه متاثر از اجتماع، محیط و اتفاقات روزمره زندگی‌شان بوده‌اند. این قضیه تا آن حد وجود دارد که می‌توان با خواندن تاریخ هنر، درباره تاریخ جوامع و کشورهای مختلف اطلاعات بیشتری کسب کرد. مسلما شرکت‌کنندگان رویداد امسال نیز از زندگی روزمره و اتفاقات اطرافشان تاثیر گرفته‌اند. اگر هم بخواهیم از بعد خلاقانه به قضیه نگاه کنیم شاهد این نوع نگاه‌ها و مضامین نیز خواهیم بود. شاید برخی آثار در نوع ارائه و اجرا ضعف بوده‌اند اما ایده آنقدر خوب بوده که نتوانسته‌ایم از آن‌ها بگذریم. به نظرم این اتفاق و ارائه ایده‌های نو اتفاق مثبت دیگری است که امسال شاهدش هستیم.
با این تفاسیر مبنا و محوریت انتخاب‌ها ایده‌های نو و اجراهای خلاقانه و بدیع بوده است.
بله درست است. در این رابطه بحث‌های زیادی وجود داشت. حتی در دور اول انتخاب‌ها که داوران از روی عکس آثار آن‌ها را برای ارزیابی می‌کردند، مجبور بودند و برگردند و دوباره آثار را با دقت بیشتری ببینند یا اصطلاحا به داوری آن‌ها بپردازند؛ لذا مجبور بودیم زمان زیادی را به این روند اختصاص دهیم که اتفاقا هم برای داوران و هم تیم اجرایی، خسته‌کننده بود. اما خوشبختانه با همکاری تمام دوستان و دل دادن آن‌ها به کار همه کارها به خوبی انجام شد.
آیا سالانه کاربردهای معناگرا بخش فروش آثار هم دارد و آثار توسط کارشناسان قیمت‌گذاری شده‌اند؟
بله؛ وجود بخش فروش و تعیین قیمت آثار سرامیکی و سفالی امری مرسوم است. اما ما در سالانه کاربردهای معناگرا چنین بخشی نداریم به این دلیل که کانسپت کلی رویداد بر اساس خلاقیت و ایده‌پردازی بوده ما نمایشگاه را برای عرضه و فروش آثار به مخاطبان عرضه نکردیم.
شما خودتان نیز در عرصه سرامیک و سفال دستی به طور جدی فعالیت دارید. آیا قرار نیست آثار جدیدی را در قالب نمایشگاه انفرادی یا گروهی پیش روی مخاطبان قرار دهید؟
به هرحال خلق اثر اتفاقی یک یا دو روزه نیست و به زمان کافی نیاز دارد. خیلی به فعالیت‌های هنری و ارائه آثار جدید رغبت دارم و امیدوارم زمان لازم برایم مهیا شود.
اگر ناگفته‌ای مانده درباره‌اش توضیح دهید.
در خلال صحبت‌ها به فرا رسیدن پیک پنجم کرونا و قرمز شدن وضعیت تهران اشاره کردید. لازم می‌دانم دراینباره و چگونگی فعالیت نمایشگاهِ سالانه در بحران مذکور توضیحاتی دهم. موضوع اول اینکه سه روز دیگر به پایان نمایشگاه باقی نمانده، اما در حال حاضر می‌توانیم با داشتن صفحه‌ای اینترنتی کارهای‌مان را نه فقط به مخاطبان ایرانی بلکه به اهالی دیگر کشورها در اقصی نقاط دنیا نشان دهیم. دوستان برای ادامه فعالیت تمهیداتی را نیز اندیشیده‌اند و در حال انجام است. ماجرا از این قرار است که از تک تک هنرمندان حاضر در سالانه و آثارشان فیلم تهیه می‌کنیم و طی این اتفاق آن‌ها درباره اثرشان که توضیحاتی می‌دهند. این اتفاق جدید است و انشالله با پایان یافتن نمایشگاه تازه فرمت مجازی آن شروع خواهد شد.
