اهداف و بازیگران پشت پرده شکل‌گیری «دالان تورانی ناتو»/ اشتباه سیاست‌گذاری در قبال تحولات قفقاز را با مانورهای متعدد نظامی اصلاح کردیم

محمدابراهیم ترقی‌نژاد: احسان موحدیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که نخست وزیر ارمنستان امروز برای امضای چند سند همکاری عازم تهران خواهد بود؛ اخیرا نیز وزیر امور خارجه کشورمان در سفر به ایروان و سفر زمینی به قاپان، سرکنسولگری ایران را در این شهر بصورت رسمی افتتاح کردند؛ به نظر می‌رسد روند تحولات در روابط تهران و ایروان روند پویایی به خود گرفته است؛ ارزیابی شما از تحولات اخیر چیست؟ گفت: در سیر تحولاتی که در منطقه قفقاز شاهد هستیم؛ کشورهای جمهوری باکو، ترکیه، برخی کشورهای عضو ناتو و از همه مهمتر انگلیس در صدد هستند تا دالان تورانی ناتو را چه از طریق جنگ و چه مذاکرات سیاسی راه اندازی کنند و آن بخشی از خاک ارمنستان را که در این مسیر باقیمانده به این دالان تورانی الحاق کنند تا مسیر از سین کیانگ یک کریدور شرق به غرب تشکیل شود و از قزاقستان به دریای کاسپین برسد و از آن طرف از مسیر ارمنستان وارد خاک جمهوری نخجوان گذر کرده به خاک ترکیه برسد و از آنجا وارد اروپا شود؛ در نتیجه راه اندازی این کریدور جزو برنامه‌های بلند مدت این کشورهاست و مغز متفکر آن هم انگلیس و رژیم صهیونیستی هستند. هدف از راه‌اندازی این کریدور این است که انحصار ترانزیت کالا و انرژی به دست کشورهایی بیفتد که با چین، روسیه و ایران لزوما رابطه خوبی ندارند.

وی ادامه داد: بنابراین هدف هم محاصره اقتصادی ما و هم باز کردن پای ناتو به منطقه دریای کاسپین برای محاصره ایران، چین و روسیه و از آن طرف تلاش برای ایجاد آشوب‌های قومی و تقویت جریان‌های تجزیه‌طلبانه هم در ایران و هم در روسیه و چین از طریق تحریک یک سری از اقلیت‌هاست. با توجه به این هدف‌گذاری، ایران برای خنثی‌سازی این توطئه راه‌حل‌های مختلفی را پیش رو دارد و یکی از این راه‌ها، گسترش و تقویت روابط اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اطلاعاتی با جمهوری ارمنستان است. در همین راستا نیز ایران کنسولگری خودش را در قاپان افتتاح کرده و امروز هم آقای پاشینیان وارد تهران می‌شود و هدف گسترش و تقویت روابط است تا این گسترش روابط هم باعث حفظ تمامیت ارضی ارمنستان در قبال آذربایجان شده و هم از شکل‌گیری این دالان تورانی ناتو جلوگیری شود.

موحدیان افزود: در واقع ما در این سفر باید به طرف ارمنی یادآور شویم که تنها کشوری که منافع‌ش با ارمنستان حداکثر پیوستگی را دارد، جمهوری اسلامی ایران است و ایروان به اولین کشوری که می‌تواند برای تامین منافع‌ش روی آن حساب کند ایران است و حتی کشوری مانند روسیه لزوما پیوستگی منافع را با ارمنستان ندارد. ارمنستان برای حفظ تمامیت ارضی و وحدت سرزمینی خودش و امنیت خودش حتما می‌تواند بر روی کمک‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اطلاعاتی و نظامی ایران حساب کند به شرط آنکه ارمنستان خواهان دریافت این کمک‌ها باشد و در ضمن متوجه نیز باشد که اگر رئیس کنگره آمریکا به این کشور سفر کرده و ادعاهایی در خصوص تعهداتش در قبال تمامیت ارضی ارمنستان مطرح می‌کند، این یک نمایش بیش نیست و اگر در عمل اتفاقی رخ دهد، آمریکایی‌ها جز اظهار تاسف کار دیگری صورت نخواهند داد همانطور که فرانسه به این ماجرا اهمیت خاصی نداده است و در جنگ قبلی قره باغ شاهد بودیم که فرانسه جز اظهار تاسف، کار خاصی انجام نداد و کشورهای مدعی حمایت از ارمنستان حتی کمک تسلیحاتی و اطلاعاتی نیز به ارمنستان نخواهند کرد.

وی تاکید کرد: در ارمنستان جناح‌های مختلفی هستند که برخی از آن‌ها خیلی به غرب امیدوار هستند که امیدواریم با تحولات اخیر متوجه شده باشند که دوست واقعی آن‌ها ایران است و به دلیل پیوستگی منافع، علاقه جدی دارد تا از ارمنستان در برابر دشمنانش حمایت کند.       

این تحلیلگر حوزه قفقاز همچنین در پاسخ به این سوال که در جریان و پس از جنگ قره‌باغ انتقاداتی نسبت به سیاست تهران در قبال ارمنستان مطرح شد؛ آیا ایران در صدد اصلاح سیاست خود در حوزه قفقاز است، گفت: واقعیت این است که در جنگ قبلی قره‌باغ، ما یک سیاست بی‌طرفی را مثل همیشه در پیش گرفتیم و متوجه نشدیم که یک تحول تازه‌ای در این منطقه با عنوان دالان تورانی ناتو در حال عملیاتی شدن است. معتقدم این اشتباه در حوزه سیاست‌گذاری را ما در سال گذشته با برگزاری مانورهای نظامی متعدد که این مانورها دیگر حالت تدافعی هم ندارند و حالت تهاجمی به خود گرفته‌اند و نمایش جدیت خودمان برای عبور از رود ارس، تا حد زیادی اصلاح کردیم. به نظر می‌رسد که یک عزم خوبی برای اصلاح سیاست‌های غلط قبلی ایجاد شده و نیروهایی که در داخل کشور در قالب لابی جمهوری آذربایجان عمل می‌کردند و تلاش می‌کردند سیاست‌های کشور را در این حوزه به سمت و سویی غلطی هدایت کنند و همیشه این ادعا را مطرح می‌کردند که اگر ما با جمهوری آذربایجان همراهی کنیم، این کشور از سیاست‌های تهاجمی خود علیه ما دست برمی‌دارد، به حاشیه رانده شدند و دیگر تحلیل‌های غلط‌شان در سطوح عالی حاکمیتی پذیرفته نیست، هرچند همچنان به تلاش‌های خود ادامه می‌دهند.  

وی ادامه داد:  اگر می‌گوییم باید با ارمنستان همگرایی داشته باشیم و از این کشور دفاع کنیم به این علت نیست که علاقه خاصی به ارمنستان یا مشکل خاصی با آذربایجان داریم؛ منافع ملی ایران اقتضا می‌کند که جلوی تهاجم به ارمنستان و تهدید تمامیت ارضی این کشور را بگیریم چرا که راه اندازی کریدور، به این شکلی که ترکیه، جمهوری آذربایجان، انگلیس و اسرائیل به دنبال آن هستند به معنی از بین رفتن و تهدید امنیت ملی و حاکمیت این کشور و کنترل بخش‌هایی از خاکش است که این امر نتیجه‌ای جز قطع مرز ایران و ارمنستان ندارد. حالا امکان دارد این قطع دقیقا از منطقه مرزی ما با ارمنستان صورت بگیرد یا مقداری بالاتر که تفارتی نمی‌کند؛ هدف غایی ۴ کشور ذکر شده این است که منطقه جنوب ارمنستان به اشغال آن‌ها در بیاید که بتوانند کریدور کذایی خودشان را ایجاد کنند. 

موحدیان افزود: این فهم یکی، دو سال قبل در سطوح عالی حاکمیتی وجود نداشت و باور نمی‌کردند چنین اتفاقی در شرف وقوع است و با این اتفاقاتی که افتاد و همچنین تجاوزهای مرزی مکرر حکومت علیف به خاک ارمنستان، اظهارنظرها و رفتارهایی که ترکیه از خود نشان داد مانند جاده سازی‌های گسترده و افتتاح فرودگاه‌های مختلف در مناطق تازه آزاد شده که این‌ها اکثرا کارکرد نظامی دارند و در مناطق فاقد سکنه ایجاد شدند، مقامات ما را هوشیار کرد و فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص مسیر ارتباطی چند هزار ساله ایران و ارمنستان و تاکید ایشان مبنی بر اینکه این مرز نباید قطع شود و تذکرات مستقیم ایشان به اردوغان نشان داد که جمهوری اسلامی ایران دیگر با ترکیه تعارف ندارد و اجازه نمی‌دهد منافع ژئوپلیتیکش توسط ترکیه و شخص اردوغان و همدستانش تهدید شود. 

این استاد دانشگاه گفت: با این حال به نظر می‌رسد ما در برخی حوزه‌ها اصلاحات لازم را انجام ندادیم به این معنا که ما جدیت خودمان در این حوزه را باید با یک سری اقدامات دیگر نشان دهیم؛ از جمله کارهایی که باید صورت بگیرد این است که ما باید مسیرهای ترانزیتی خودمان را متنوع کنیم. برای مثال ما در حوزه تکمیل راه آهن رشت به آستارا ضعف داریم که بخشی از کریدور زمینی شمال به جنوب را از اقیانوس هند و شبه قاره هند، چابهار به زاهدان تکمیل می‌کند. ما در حال از دست دادن این فرصت برای تکمیل کریدور شمال به جنوب هستیم و رقبای ما به سرعت تلاش می‌کنند کریدور شرق به غرب‌شان را تکمیل کنند.

وی افزود: تا زمانی که تکمیل کریدور شمال به جنوب اتفاق بیفتد، ما باید از مسیر دریای کاسپین با تقویت ناوگان کشتیرانی و استفاده از ظرفیت شرکت‌های کشتی سازی داخلی تلاش کنیم تا شناورها و نفتکش‌های متعددی بسازیم و و این شناورها هم برای انتقال بار و کالا از کشورهای آسیای مرکزی مورد استفاده قرار بگیرند چرا که این کشورها در محاصره خشکی هستند و به آب‌های آزاد دسترسی ندارند و از آن طرف کشورهایی مانند قزاقستان احتیاج دارند تا برای صادرات نفت خودشان از نفتکش‌های مختلفی استفاده کنند. پیش‌تر این کشور از طریق روسیه صادرات نفت خود را انجام می‌داد اما حالا به دلیل آغاز جنگ اوکراین روسیه علاقه‌ای ندارد که قزاقستان به اروپا نفت صادر کند. لذا قزاقستان به شدت به دنبال متنوع کردن مسیر صادرات نفت خودش است و اگر ما تعلل کرده و برای این کشور نفتکش نسازیم، جمهوری آذربایجان با همراهی ترکیه آمادگی دارد که این کار را انجام دهد.

موحدیان ادامه داد: لذا ضرورت دارد ما در آسیای میانه و و قفقاز تحرک بیشتری داشته باشیم و کریدور خودمان را تکمیل کنیم. از طرف دیگر نیز برای اصلاح سیاست هایمان در حوزه قفقاز، ضرورت دارد که جمهوری اسلامی افرادی را برای پیگیری پرونده‌های این منطقه به کار بگیرد که دلسوزی کامل داشته و به منافع ملی کشور علاقه داشته باشند و همچنین در همکاری با ترکیه و جمهوری آذربایجان منافع اقتصادی نداشته باشند که به دلیل منافع اقتصادی خود، منافع ملی کشور را فدا کنند. این بسیار مساله مهمی است که به اصلاح سیاست‌های ما در منطقه قفقاز کمک می‌کند. نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم این است که باید تلاش کنیم هم از حسینیون جمهوری آذربایجان حمایت کرده و هم از گروه‌های تالش و لزگی در این کشور حمایت کنیم که از ظلم و ستم حکومت باکو به خشم آمده‌اند و اگر ترکیه هم اصرار داشته باشد که به منافع ما لطمه بزند ما حتما باید حمایت خود از کردها و علوی‌ها را افزایش دهیم تا به ترکیه یادآور شویم که از ظرفیت صادرات گاز ما در زمستان وقتی می‌تواند استفاده کند که منافع ملی ما را به خطر نیندازد و اصرار بر شکل‌گیری دالان تورانی ناتو نداشته باشد.   

این کارشناس مسائل قفقاز همچنین در پاسخ به این سوال که پس از رزمایش ارس در مرزهای شمال غربی کشور شاهد واکنش‌های خصمانه از سمت رسانه‌ها و نمایندگان آذربایجانی هستیم که روز گذشته نیز موضوع سوالی از سخنگوی وزارت امور خارجه بود؛ ارزیابی شما از این واکنش باکو چیست، گفت: انجام رزمایش ارس کار درستی بود و یک رزمایش تهاجمی بود تا به رقبای منطقه‌ای خود بفهمانیم در مقابله با دالان تورانی ناتو که منافع ما را به خطر می اندازد و در واقع خطرات اقتصادی و امنیتی و سیاسی برای ایران دارد، کاملا جدی هستیم. جدیت ایران و یکدست شدن ایران در حوزه سیاست خارجی در قبال اقدامات خصمانه جمهوری آذربایجان، باعث عصبانیت و نارحتی آن‌ها شده است. حکومت علیف عصبانی شده و کار خاصی هم از دستشان بر نمی‌آید جز اینکه در رسانه‌های شان به فحاشی و بی احترامی بپردازند و در واقع ماهیت خود را نشان دهند.

وی ادامه داد: اینکه شما در رسانه‌هایت بگویی سلاح‌های ایران قدیمی یا زنگ زده هستند و با گستاخی بگویی برای دشمنانمان گورهای عمیقی کنده‌ایم، واقعیت را تغییر نمی‌دهد. واقعیت این است که ایران توانایی‌های نظامی خودش را به شکل‌های مختلف و در درگیری‌های مختلف نشان داده است. توانایی‌های پهپادی و موشکی ایران به اثبات رسیده و سلاح‌های دیگری هم هستند که هنوز رونمایی نشده و اگر باکو بخواهد به گستاخی‌های خودش ادامه دهد، می تواند توانایی این سلاح‌ها را هم ببنید. لذا واکنش باکو، واکنشی منفعلانه به رزمایش ارس و ناشی از استیصال کامل این کشور است. آن‌ها گزینه‌ای برای مقابله با ایران ندارند، شکست خورده‌اند و به روش‌های ناامیدی روی آورده‌اند که به جایی نخواهد رسید.

موحدیان افزود: البته این سکوتی هم که در رسانه‌های ما در خصوص گستاخی‌های رسانه‌های آذربایجانی وجود دارد که در رسانه‌هایشان به صراحت خواستار تجزیه ایران می‌شوند، پسندیده نیست و اینکه خبرنگار ما از سخنگوی وزارت امور خارجه می‌خواهد نسبت به گستاخی‌های آذربایجان واکنش نشان دهد و سخنگو ناراحت می‌شوند نیز اصلا پسندیده نیست. رسانه‌های ما هم باید سکوت و انفعال را کنار بگذارند و در برابر ادعاها و گستاخی‌های آذربایجان واکنش نشان دهند. سالهاست که آذربایجان با تحریف تاریخ در کتاب‌های درسی مدعی می شود پیش از این آذربایجانی وجود داشته که ایران آن را تقسیم کرده و اجازه می‌دهد خاخام‌های یهودی در کلاس های مدارس حاضر شوند و نفرت پراکنی کنند و به مقدسات دینی توهین می شود باید در رسانه‌های ما تشریح شود. رسانه‌های ما باید نشان دهند که در برابر این تحریف و توهین ساکت نخواهند بود.            

وی گفت: رسانه‌های ما باید نشان دهند که در برابر این تحریفات ساکت نخواهند بود و باید تلاش شود که از سرقت مفاخر تاریخی ما و اینکه تلاش می‌کنند مفاخر تاریخی ما را مصادره کنند، جلوگیری کنیم. مقامات وزارت خارجه و ارشاد باید واکنش نشان دهند. اینکه شما بخواهی خواجه نصیرالدین طوسی و نظامی گنجوی را که یک بیت شعر ترکی ندارد به نام باکو سند بزنید و ما واکنش نشان ندهیم، باعث تاسف است و باعث می‌شود این دروغ‌ها برای مردم خودشان و برخی افراد در آسیای میانه باورپذیر شود.