تهران در قبال معاهدات دو طرفه با طالبان قاطعیت بیشتری داشته باشد/ ایران تنها همسایه‌‌ای است که در یک سال اخیر بیشترین کمک‌ها را به افغانستان ارائه کرده است

محمدرضا عسگری کارشناس مسائل افغانستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که سال گذشته طالبان بعد از دو دهه بار دیگر قدرت در افغانستان را به دست گرفت، ارزیابی شما از عملکرد طالبان در طول یک سال گذشته به چه شکلی بوده است، گفت: طالبان بعد از دو دهه موفق شد در اوت سال ۲۰۲۱ مجددا قدرت را در افغانستان بدست بگیرد و با توجه به اینکه یکسال از حکومت طالبان بر افغانستان گذشته، نگاهی اجمالی به عملکرد طالبان در عرصه حکمرانی نشان می‌دهد این گروه به رغم وعده‌هایی که در روزهای نخست فتح کابل به مردم افغانستان داده بود تقریبا تعهدی به انجام آن تعهدات نداشته و تقریبا در یک سال اخیر در افغانستان نوعی قوم گرایی مبتنی بر یک اندیشه خاص و نهایتا سیاست‌های محدود کننده در بخش‌های مختلف حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در دستور کار آن‌ها بوده است.

عسگری تصریح کرد: در نخستین نشست خبری سخنگوی طالبان آقای ذبیح الله مجاهد بعد از فتح کابل، او گفت یکی از تکالیف مهم دولت طالبان تامین امنیت برای آحاد مردم افغانستان به خصوص اقلیت‌های دینی در این کشور است. اما اتفاقت رخ داده در طول یک سال گذشته نشان می‌دهد، دولت طالبان در تأمین امنیت برای مناطق مختلف افغانستان ناکام بوده است. به ویژه حملات هدفمندی که علیه اقلیت شیعه در افغانستان صورت گرفته، نشانه‌ای آشکار از ناکارآمدی طالبان در مهار حملات تروریستی، افزایش ثبات و امنیت در این کشور است.

وی تصریح کرد: به طور طبیعی انتظار می‌رود، شهر کابل که پایتخت افغانستان است و دولت طالبان در آنجا حضور دارد، امنیت این شهر نسبت به مناطق دیگر افغانستان از شاخص‌های بهتری برخوردار باشد اما در یکسال گذشته بارها شهر کابل مورد هجوم تروریست‌ها به ویژه داعش بوده و در روزها و هفته‌های اخیر مصادف با ایام محرم و روزهای عاشورا و تاسوعا پایتخت افغانستان و سایر شهرهای این کشور هم مورد هدف حملات تروریستی داعش قرار گرفت.

عسگری افزود: بنابراین یک از وعده‌های اصلی طالبان در عرصه حکمرانی، افزایش امنیت بود که متاسفانه در این عرصه ناکام بوده و بخش‌های دیگری هم که به عنوان مطالبه جامعه افغانستان و جهانی بوده از نگاه دولت طالبان با بی‌توجهی همراه شده است.

این کارشناس مسائل افغانستان گفت: ما در طول یک سال گذشته نشست‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی را درباره افغانستان شاهد بودیم که در این نشست‌ها بر ضرورت تشکیل دولت فراگیر در افغانستان با مشارکت همه اقوام تاکید شد اما به رغم برخی اظهارنظرها و برخی موضع‌گیری‌های مقامات طالبان، هیچ نشانه‌ای از حرکت طالبان برای استفاده از ظرفیت‌های مردمی برای تشکیل دولت فراگیر در افغانستان دیده نشده است به همین جهت علیرغم درخواست‌های مکرر دولت طالبان از جامعه جهانی برای شناسایی رسمی حاکمیت این گروه در افغانستان، اما کشورها و نهادهای مختلف بین المللی از شناسایی رسمی طالبان به عنوان حاکمیت جدید در افغانستان خودداری می‌کنند زیرا این انگاره وجود دارد که طالبان همچنان سیاست‌های محدود کننده و استفاده از یک نگرش خاص در عرصه حکمرانی را در دستور کار داشته باشد و هر گونه شناسایی رسمی طالبان و حتی ارائه کمک‌های بشردوستانه در شرایط فعلی به این کشور می‌تواند موجب تقویت حاکمیت طالبان در افغانستان شود و ادامه  آن سیاست‌های محدود‌کننده علیه جامعه افغانستان و به ویژه حوزه زنان و رسانه می‌تواند بیش از گذشته در دستور کار دولت طالبان قرار گیرد.

وی تصریح کرد: بنابراین در حوزه‌های امنیتی و سیاسی که توقع جامعه افغانستان و جامعه جهانی از طالبان  استفاده از ظرفیت‌های مختلف قومی، مذهبی و سیاسی برای اداره حکومت بوده محقق نشده است.  در بخش‌های اقتصادی به دلایل مختلفی از جمله عدم تمایل جامعه جهانی به همکاری با دولت طالبان، مسدود شدن دارایی‌های بانک مرکزی توسط آمریکا و در نهایت عدم تجربه  کافی دولت طالبان در عرصه‌های تجاری و اقتصادی، خیلی از کارشناسان معتقدند، افغانستان امروز با فروپاشی نظام سیاسی و اقتصادی هم مواجه شده و هشدارهای نهادهای بشردوستانه و نهادهای کمک‌رسان از جمله برنامه جهانی غذا در مورد اینکه بیش از ۲۰ میلیون نفر در افغانستان در خطر گرسنگی و قحطی قرار دارند، یکی از جدی‌ترین بحران‌هایی است که دولت طالبان در افغانستان با آن مواجه بوده و هر روز گزارشات زیادی از سوءتغذیه کودکان و نوزادان در افغانستان منتشر می‌شود و چالش‌های بسیار بزرگ معیشتی وجود دارد که مردم این کشور با آن مواجه هستند.

عسگری افزود: از طرف دیگر وعده طالبان این بود که براساس فرمان عفو عمومی که رهبران طالبان آن را منتشر کردند، همچنان فضای رعب و وحشت در افغانستان وجود دارد و مقامات سابق افغانستان که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، حاضر به بازگشت به افغانستان نیستند زیرا در چند ماه اخیر برای برخی شخصیت‌های سیاسی سابق افغانستان که در این کشور حضور دارند پرونده‌های قضایی تشکیل شده که در حال بررسی است و این در تضاد با فرمان عمومی بوده که در ماه‌های نخست حاکمیت مجدد طالبان در افغانستان توسط رهبر این گروه صادر شده بود.

وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد در یک سالگی حکومت طالبان در افغانستان در شاخص‌های مختلف امنیتی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نه تنها پیشرفتی را شاهد نیستیم بلکه نسبت به قبل از دوره جدید طالبان پسرفت‌های زیادی را مشاهده می‌کنیم. ممنوعیت تحصیل و اشتغال برای زنان و دختران، تعطیلی مدارس دخترانه در ولایات مختلف افغانستان نشان‌د‌هنده تفکر بسته طالبان در عرصه حکمرانی است و همین مساله سبب شده عزم جامعه جهانی برای عدم همکاری با طالبان و شناسایی رسمی حاکمیت این گروه در افغانستان تقویت شود. در روزهای گذشته ما شاهد هشدار اتحادیه اروپا به طالبان بودیم که اگر مدارس دخترانه در افغانستان بازگشایی نشود و تلاشی برای ایجاد حکومت فراگیر در افغانستان صورت نگیرد کمک‌های بشردوستانه به افغانستان قطع خواهد شد و موضوع شناسایی رسمی طالبان هم بیش از گذشته به محاق خواهد رفت.

وی در ادامه گفت: این وضعیت بیش از اینکه دولت طالبان را اذیت کند، آثار مستقیمی بر مردم افغانستان دارد که قبل و بعد از حاکمیت طالبان بخشی از نیازهای معیشتی خود را از کمک‌های بین‌المللی تهیه می‌کردند. در شرایط فعلی که طالبان قدرت را در اختیار گرفته جامعه جهانی با توجه به نوع تفکر این گروه، قادر به ارائه کمک‌های قبلی نیست و محدودیت‌های بسیار شدید منابع مالی افغانستان هم سبب شده تا موضوع خطر گرسنگی و قحطی در افغانستان افزایش پیدا کند.

عسگری در پاسخ به این سوال که ایران در یک سالی که طالبان بر سرکار آمده چه کارهایی انجام داده و آیا در تعامل با طالبان موفق عمل کرده است یا خیر، گفت: دولت جمهوری اسلامی ایران همچون دهه‌های گذشته همواره نسبت به افغانستان سیاست‌های حسن همجواری و ارائه کمک به این کشور برای برقراری ارتباط را در دستور کار داشته است. در حکومت یکساله طالبان هم این سیاست دنبال شده و بیش از ده‌ها محموله کمک‌های بشردوستانه غذایی، دارویی و بهداشتی در ماه‌های گذشته در ولایات مختلف افغانستان از سوی جمهوری اسلامی ایران توزیع شده است.

وی افزود: در بخش دیپلماتیک هم ایران میزبان دومین نشست کشورهای همسایه افغانستان در اکتبر ۲۰۲۱ بود که در این نشست‌ها تلاش می‌کنند دولت طالبان را متقاعد کنند تا با ایجاد یک حکومت فراگیر مبتنی بر همه اقوام موجود در افغانستان، عملا جامعه جهانی را ترغیب کنند که در مسیر تداوم کمک‌ها به مردم افغانستان حرکت کنند و نهایتا با ایجاد ارتباط با دولت جدید افغانستان با حاکمیت طالبان، اساسا این کشور را از بن بست کنونی خارج کنند. نهایتا در موضوعات مختلف مرزی و بحث حق آبه ایران از افغانستان هم که مطرح بوده، رایزنی‌های زیادی صورت گرفته که به رغم اینکه دولت جدیدی با حاکمیت طالبان شکل گرفته، اما جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده در قالب‌های گفت‌وگو، دیپلماسی و مذاکره بتواند معاهدات قبلی ایران و افغانستان را در دوره طالبان احیا کند و دولت طالبان را به اجرای معاهداتی که در دهه‌های گذشته بین ایران و افغانستان امضا شده مکلف کند.

وی تصریح کرد: برای دولت طالبان هم کاملا محرز است که ایران تنها همسایه‌ای است که در یکسال گذشته بیشترین کمک‌ها را در بخش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و ارائه  کمک‌های بشردوستانه به افغانستان داشته که هدف غایی کمک‌های متنوع نهایتا ایجاد ثبات و آرامش در افغانستان است زیرا ایران معتقد است هر گونه بی ثباتی در کشورهای همسایه چون افغانستان می‌تواند موجب ناامنی در دیگر کشورهای منطقه شود و از این حیث جمهوری اسلامی ایران در یک سال گذشته کمک‌های متنوعی را برای کمک به افغانستان و مردم این کشور به کار گرفته است.

عسگری در پاسخ به این سوال که رفتار طالبان در قبال ایران چطور بوده است، گفت: متاسفانه به رغم شفافیت و صداقتی که ایران در قبال طالبان و جامعه افغانستان داشته، دولت طالبان آن واکنش مورد انتظار را نداشته و گاها در یکسال گذشته شاهد نوعی درگیری‌های مرزی بین مرزبانان ایران و نیروهای طالبان بوده‌ایم و همین مساله موجب ایجاد تنش در روابط دو جانبه شده و عدم توجه جدی دولت طالبان به ارائه حق آبه‌های ایران از رودخانه هیرمند نیز یکی از دلایل گله‌ها و انتقادات ایران از دولت طالبان بوده که حالا در سفر اخیر وزیر نیرو به کابل و رایزنی‌هایی که با مقامات دولت طالبان داشته این امیدواری ایجاد شده که دولت طالبان نسبت به انجام تعهدات افغانستان در قالب معاهدات دوجانبه‌ای که بین تهران و کابل امضا شده الزام و تعهد بیشتری از خود نشان دهد ولی در نهایت می‌توان گفت دولت طالبان آن رفتار مورد انتظار را در قبال کمک‌های متنوعی که جمهوری اسلامی ایران داشته از خودش نشان نداده است.

عسگری در پاسخ به این سوال که راهکار شما برای ایجاد ارتباط دو طرفه بین ایران و حاکمیت طالبان چیست گفت: به نظر می‌رسد این طرز تلقی در مقامات طالبان وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران به دلیل حساسیت‌هایی که نسبت به امنیت داخلی خود و به ویژه امنیت در مرزهای مشترک دارد، شاید به این سمت حرکت می‌کند که باید امتیازات بیشتری به دولت طالبان بدهد و متاسفانه دولت طالبان از رویکرد بشردوستانه  ایران در قبال این گروه و جامعه افغانستان، برداشت‌های غیرمتعارفی داشته و به تعبیری با سوءاستفاده از سیاست برادرانه جمهوری اسلامی ایران متاسفانه آن تعهدات مورد انتظار خود را انجام نداده و به نظر می‌رسد ایران باید در مطالبه حقوق خود در قبال معاهدات دو جانبه بین ایران و افغانستان با قاطعیت بیشتری با دولت طالبان برخورد کند و هرگونه مماشاتی در این موضوع می‌تواند به سوءاستفاده‌های بیشتری توسط طالبان از فضای مناسبات ایران و افغانستان منجر شود.