آنتی بیوتیک نُقل و نبات نیست، در خوردنش بی ملاحظه نباشید
دادههای بیمه سلامت نشان می‌دهد، چند داروی پرمصرف در سال 1402 و 1403 مشابه هم هستند که شامل آموکسی‌سیلین، آسپرین ASA، متفورمین 500، قرص آتورواستاتین 20، قرص لوزارتان 25 و قرص فاموتیدین 40 است.
البته مصرف این پنج دارو در چهارماه اول امسال هم نشان می‌دهد، همچنان صدرنشین هستند. داروهایی که اگر بحث پیشگیری جدی گرفته میشد، اکنون شاهد مصرف زیادشان در جامعه نبودیم، چرا که پیشگیری و داشتن سبک زندگی سالم در کاهش بار بیماری‌ها و به تبع آن، کاهش مصرف دارو بسیار اثرگذار است.
دکتر فرشید عابدی معاون پیشگیری و خدمات پایه سازمان بیمه سلامت ایران با تأیید این موضوع می‌گوید:« با توجه به روند رو به رشد بیماری‌های غیرواگیر و مزمن مثل سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی -عروقی، بیماری‌های مزمن ریوی، دیابت و پرفشاری خون که اصلیترین عوامل مرگ و میر هستند و نیاز به درمان و مراقبت طولانی مدت دارند، نقش اقدامات خودمراقبتی و پیشگیرانه بیش از گذشته مورد توجه قرار میگیرد. بیماری‌های غیرواگیر و مزمن عمدتاً با کنترل عوامل خطر مانند تغذیه نامناسب، کاهش فعالیت فیزیکی، اختلالات روانی، مصرف دخانیات و الکل قابل پیشگیری و کنترل هستند.»
به گفته او، پیشگیری شامل شناسایی زودرس و رفع این عوامل، غربالگری و تشخیص زودرس بیماری‌ها، درمان بموقع و جلوگیری از ایجاد ناتوانی است و در درازمدت نه تنها موجب کاهش بار بیماری‌ها می‌شود، بلکه موجب تسکین رنج و آلام انسان هم خواهد شد.
5 درصد از اعتبار بیمهها صرف پیشگیری می‌شود
سازمان بیمه سلامت در راستای ارتقای سطح سلامت بیمه‌شدگان از طریق تأکید بر اقدامات پیشگیرانه و جلوگیری از ارائه خدمات تشخیصی و درمانهای غیر ضرور به بیمه‌شدگان، ساختار جدیدی به نام معاونت پیشگیری ایجاد کرده است. دکتر عابدی با بیان این مطلب می‌گوید: «تشکیل اداره پیشگیری سطح اولین، کاهش عوامل خطر و همچنین اداره پیشگیری سطح چهار همسو با برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع بوده که در اداره کل سلامت خانواده و نظام ارجاع در راستای اقدامات پیشگیرانه ایجاد شده است. سازمانهای بیمهگر پایه بر اساس قانون هفتم پیشرفت، مکلف شدهاند 5 درصد از اعتبار مصوب سالانه خود را برای ارتقای اصول پیشگیری در سطح جامعه هزینه کنند. این پیشگیری در مواردی مثل خودمراقبتی، ورزش، تغذیه سالم، بهداشت روان، مهار و کنترل مصرف دخانیات است. آیین‌نامه این بند به تصویب هیأت وزیران رسیده و شیوه‌نامه آن در حال تدوین در شورای عالی بیمه است که پس از ابلاغ اجرایی خواهد شد.»
معاون پیشگیری و خدمات پایه سازمان بیمه سلامت ایران با اشاره به اینکه اجرای صحیح این بند بار بیماری‌های مزمن در جامعه را کاهش می‌دهد، می‌گوید: «با اقدامات پیشگیرانه و توجه به عوامل خطر تأثیرگذار بر سلامت در طولانی مدت، علاوه بر حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه، شاهد کاهش بروز و شیوع بیماری‌ها، افزایش کیفیت زندگی افراد جامعه، استفاده بهینه از منابع موجود و کاهش هزینههای نظام سلامت خواهیم بود. اما این امر مستلزم وجود انگیزه و دانش کافی، برنامهریزی طولانی مدت، فرهنگسازی، توجیه سیاستگذاران و آموزش افراد جامعه است.» اما به رغم تلاشهای فراوان در این مسیر هنوز تا رسیدن به اهداف مورد نظر، راهی طولانی در پیش داریم که اجرای طرح پزشکی خانواده می‌تواند گام مؤثری در این مسیر باشد. دکتر عابدی دراینباره توضیح می‌دهد: «اجرای برنامه پزشکی خانواده با طراحی و پیادهسازی دقیق می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش بار بیماری‌ها داشته باشد. این برنامه با تمرکز بر پیشگیری، تشخیص زودهنگام بیماری و مدیریت بیماری‌های مزمن، می‌تواند در حفظ و ارتقای سلامت مردم مفید واقع شود. در این برنامه، تیم سلامت با مراقبت مستمر از جمعیت تحت پوشش، آموزش حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها، تشخیص زودهنگام بیماری از طریق شناسایی علائم هشداردهنده بیماری‌ها، غربالگری منظم بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون و سرطان‌ها مثل سرطان پستان و روده بزرگ، باعث کاهش بروز بیماری، پیشرفت بیماری و ابتلا به عوارض برگشت‌ناپذیر بیماری می‌شود.»
کاهش مراجعات بیمارستانی با طرح پزشکی خانواده
واکسیناسیون و آموزش سبک زندگی سالم از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین طرح پزشکی خانواده با مدیریت بهینه بیماری‌های مزمن از جمله دیابت، فشار خون، بیماری‌های قلبی و تحت نظارت مستمر پزشک خانواده، باعث کاهش بستری‌های غیرضروری و در ادامه کاهش عوارض ناشی از کنترل‌نشدن این بیماری‌ها مثل نارسایی کلیه در دیابت خواهد شد. دکتر عابدی می‌گوید:«در برنامه پزشکی خانواده، بیماران با مشکلات جسمانی توسط پزشک خانواده ویزیت و راهنمایی شده و در نتیجه بابت مشکلات جسمی خفیف به اورژانس‌ها یا بیمارستان‌ها مراجعه نمی‌کنند و این موضوع سبب کاهش مراجعات بیمارستانی می‌شود.»
پیش‌نیازهای لازم برای موفقیت هرچه بیشتر این برنامه، پوشش بیمه همگانی جمعیت، نیروی انسانی آموزش دیده و کافی، سیستم ارجاع و نوبت‌گیری کارآمد است. معاون پیشگیری و خدمات پایه سازمان بیمه سلامت ایران با تأیید این موضوع می‌گوید:« با قرار گرفتن بیماران در این چرخه وقتی نیاز به متخصص داشته باشند، پزشک آنها را ارجاع می‌دهد. همچنین پشتیبانی مالی و بیمه‌ای که موجب تشویق و انگیزه برای بیماران برای بهره‌مندی از طرح پزشکی خانواده است، اعمال می‌شود.»
اجرای برنامه پزشکی خانواده می‌تواند نقش مهمی در کاهش مصرف خدمات و داروهای غیرضروری داشته باشد، دکتر عابدی توضیح می‌دهد: «این تأثیر به کیفیت اجرای برنامه و نحوه نظارت بر اجرا بستگی دارد. راه‌های اثرگذاری این طرح بر کاهش مصرف داروهای غیرضروری شامل موارد زیر است؛ کاهش خوددرمانی و عدم مراجعه مستقیم به داروخانه‌ها می‌تواند سبب کاهش خوددرمانی با داروهای OTC شود. این در حالی است که اکنون بار مصرف داروهای بدون نسخه بسیار بالاست. تجویز منطقی و مبتنی بر پروتکل‌ها یکی دیگر از راه‌های کاهش مصرف دارو است. تجویز دارو توسط پزشکان خانواده بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد انجام می‌شود و این کار از تجویز بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها در «سرماخوردگی ویروسی» یا مصرف داروهای حاوی کورتون بدون ضرورت، جلوگیری می‌کند.»
جلوگیری از تداخل دارویی در سالمندان
معاون پیشگیری و خدمات پایه سازمان بیمه سلامت ایران با بیان اینکه جلوگیری ازمصرف Polypharmacy (چند دارویی) با اجرای طرح پزشکی خانواده امکان‌پذیر می‌شود، می‌گوید:« در گروههای سالمندان و بیماران مزمن مثل دیابتی‌ها و افراد دارای فشارخون که معمولاً داروهای متعدد و گاهی تکراری دریافت می‌کنند، پزشک خانواده با بررسی پرونده بیمار، از تجویز داروهای مشابه یا موارد تداخل دارویی جلوگیری می‌کند. کاهش تقاضای القایی یکی دیگر از نتایج اجرای این طرح است. در سیستم‌های بدون پزشکی خانواده، بیماران گاهی با انتظار دریافت دارو به پزشک مراجعه می‌کنند و پزشک به دلیل فشار بیمار، داروی غیرضروری تجویز می‌کند، در حالی که پزشک خانواده با آموزش بیمار و رابطه بلندمدت، این چرخه را می‌شکند و از تجویز داروهای غیرضروری جلوگیری می‌کند.»
